ULUSLARARASI HİZMET TİCARETİ OLARAK SAĞLIK HİZMETİ İHRACATI İLE DÖVİZ KURU VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 27, 336 - 364, 31.05.2024

Şule Batbaylı , Emin Ertürk

https://doi.org/10.53092/duiibfd.1399591

Öz

Son yıllarda uluslararası hizmet ticareti hızla artmaktadır. 1990’lı yıllarda Dünya Ticaret Örgütü hizmet sektörünün gelişmesine katkıda bulunan düzenlemeler yapmış ve kurallar belirlemiştir. Uluslararası hizmet ticaretini engelleyen durumlar ortadan kaldırılmış veya en aza indirilmiştir. Ayrıca hizmet sektörleri belirlenmiştir; sağlık, eğitim, turizm, danışmanlık, sigortacılık, bilişim vb. hizmetleri ticarete konu olmuştur. Çalışmada, dünyada son zamanlarda cazip bir sektör haline gelen uluslararası sağlık hizmetinin (sağlık turizmi veya sağlık hizmeti ihracatı olarak adlandırılan alan) döviz kuru ve ekonomik büyüme ile ilişkisinin olup olmadığını araştırmak amaçlanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin hizmet ihracatı geliri olan sağlık hizmeti ihracatı ile reel efektif döviz kuru, ekonomik büyüme, cari denge, turizm gelirleri ve hizmet giderleri, Johansen Eşbütünleşme analizi yardımıyla analiz edilmiştir. 2002:Q1-2019:Q4 dönemine ait veriler kullanılarak test uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin olduğu görülmüştür. Ekonomik büyüme ile turizm gelirleri, sağlık hizmeti ihracatını pozitif yönde; reel efektif döviz kuru, hizmet gideri ve cari denge, sağlık hizmeti ihracatını negatif yönde etkilemektedir. Çalışmada döviz kurunda yaşanacak değişimin sağlık turistlerinin ülke seçiminde belirleyici olabileceği bulunmuştur. Ayrıca analizde uygulanan hata düzeltme modeli testi, uzun dönemde dengede oluşacak sapmaların düzeltilebileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Hizmet Ticareti, Sağlık Turizmi, Döviz Kuru, Ekonomik Büyüme, Johansen Eşbütünleşme Testi

THE RELATIONSHIP BETWEEN HEALTH SERVICE EXPORTS AS INTERNATIONAL SERVICE TRADE AND EXCHANGE RATE AND ECONOMIC GROWTH

Öz

International service trade has been increasing rapidly in recent years. In the 1990s, the World Trade Organization made regulations and rules that contributed to the development of the service sector. Situations hindering international trade in services have been eliminated or minimized. Additionally, service sectors were identified; health, education, tourism, consultancy, insurance, information services, etc. have become tradable. In the study aimed to investigate whether international health care (the field called health tourism or health care export), which has recently become an attractive sector in the world, has a relationship with the exchange rate and economic growth. In this context, health service exports, which are Turkey's service export revenues, and real effective exchange rate, economic growth, current account balance, tourism revenues, and service expenses were analyzed with the help of Johansen Cointegration analysis. The test was applied using data from the period 2002:Q1-2019:Q4. According to the results, it has seen that there was a long-term relationship between the variables. Economic growth and tourism revenues positively affect health service exports. Real exchange rate, service expenditure, and current account balance negatively affect healthcare exports. In the study, it was found that the change in the exchange rate may be decisive in the country choice of health tourists. Moreover, the error correction model test applied in the analysis showed that deviations in the long-run equilibrium can be corrected.

Anahtar Kelimeler

Service Trade, Health Tourism, Exchange Rate, Economic Growth, Johansen Cointegration Test

Kaynakça

• Aich, A., & Banerjee, K. (2023). Health care service trade in the South East Asian region: Particularly in BIMSTEC. International Journal of Advance and Innovative Research, 10(1 II), 24-31.
• Akbolat, M., & Deniz, N. G. (2017). Türkiye’de medikal turizmin gelişimi ve bazı ülkelerle karşılaştırılması. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 123-139.
• Al-Azzam, A. (2016). A study of the impact of marketing mix for attracting medical tourism in Jordan. International Journal of Marketing Studies, 139-149.
• Arkın, M., & Salha, H. (2023). Sağlık personelinin sağlık turizmi farkındalığı üzerine bir araştırma: Tekirdağ örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 7(1), 66-83.
• Aydın, A. (2023). Türkiye ekonomisi için işsizlikte histeri etkisi: Yapısal kırılmalı birim kök testlerinden kanıtlar. Econharran Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 1-15.
• Batbaylı, Ş. (2021a). Sağlık hizmeti ihracatında sektörel uzmanlaşma: Türkiye, Meksika ve Kosta Rika örneği. VI. Uluslararası Battalgazi Bilimsel Çalışmalar Kongresi, 8-9 Mayıs (ss. 312-320). Malatya: İksad Global Yayıncılık.
• Batbaylı, Ş. (2021b). Sağlık hizmeti ihracatı ve Türkiye örneği (Yayınlanmamış doktora tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Batbaylı, Ş. (2022). Türkiye’nin uluslararası sağlık turizmindeki rekabet gücünün ekonomik büyümeye etkisi: Ampirik bir analiz. International Journal of Social Inquiry, 15(2), 365-382.
• Batbaylı, Ş. (2023). Sağlık turizmi ile tıp ve eczacılık ürünleri: Seçilmiş ülkeler üzerine uluslararası rekabet gücü analizi. MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 355-379.
• Bektaş, T. (2022). Dünya ve Türkiye için sağlık turizminin genel bir değerlendirilmesi: Türkiye için bir zaman serisi analizi (Yüksek lisans tezi). Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Turizmi (İnterdisipliner).
• Bhadu, S. S. (2011). Opportunities & challenges of medical and health tourism: Creating a brand of alternative tourism in India. IJMT, 19(2), 32-41.
• Bobirca, A., & Gabriel, M. P. (2007). A multilevel comparative assessment approach to international services trade competitiveness: The case of Romania and Bulgaria. World Academy of Science, Engineering and Technology, 1-6.
• Brockwell, P. J., & Davis, R. A. (2016). Introduction to time series and forecasting (3rd ed.). USA: Springer.
• Crooks, V. A., Li, N., Snyder, J., Dharamsi, S., Benjaminy, S., Jacob, K. J., & Illes, J. (2015). "You don’t want to lose that trust that you’ve built with this patient...": (Dis)trust, medical tourism, and the Canadian family physician-patient relationship. BMC Family Practice, 25, 1-7.
• Ceti, B., & Unluonen, K. (2020). Economic evaluation of health tourism in Turkey. Journal of Tourismology, 6(1), 99-109.
• Chang, S.-S., Stuckler, D., Yip, P., & Gunnell, D. (2013). Impact of 2008 global economic crisis on suicide: Time trend study in 54 countries. BMJ. https://doi.org/10.1136/bmj.f5239
• Çetinkaya, A. T., & Türk, E. (2014). Tasarruf ve yatırımların ekonomik büyümeye etkisi Türkiye örneği (1975-2012). Kara Harp Okulu Bilim Dergisi, 24(2), 45-60.
• Das, G., & Mukherjee, S. (2016). A measure of medical tourism destination brand equity. International Journal of Pharmaceutical and Healthcare Marketing. https://doi.org/10.1108/IJPHM-12-2014-0060
• Dinçer, M. Z., Çifçi, M. A., & Karayılan, E. (2016). Gelişmekte olan ülkelerde medikal turizm: Türkiye’nin Tayland, Malezya ve Hindistan’a göre potansiyelinin değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 34-60.
• Eichengreen, B., & Gupta, P. (2013). The real exchange rate and export growth, are services different? Policy Research Working Paper, 6629, 171-189.
• Egiad. (2017). 2017–2018 Türkiye ekonomisi değerlendirmesi. Ege Genç İş İnsanları Derneği. https://www.egiad.org.tr/2017-2018-turkiye-ekonomisi-degerlendirmesi/
• Ertürk, E. (2018). Döviz ekonomisi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Eryiğit, K. Y. (2008). Döviz kuru davranışı, alternatif modeller: Türkiye örneği (Doktora tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, Türkiye.
• Eurostat. (2020). International trade in services. Eurostat Statistics. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/International_trade_in_services
• Freund, C., & Weinhold, D. (2002). The Internet and international trade in services. American Economic Review, 92(2), 236-240.
• Gasımova, S., Dinçer, M. Z., & Aslan, A. Ö. (2022). The impact of women’s employment on economic growth in Turkey (1990–2018): Johansen cointegration analysis (Türkiye’de kadın istihdamının ekonomik büyümeye etkisi (1990-2018): Johansen eşbütünleşme analizi). Journal of Business Administration and Social Studies, 6(1), 28-35. https://doi.org/10.5152/Jbass.2022.22004
• Göçer, İ., & Aydın, N. (2016). Türkiye’de sağlık değişkenlerinin turizm gelirine etkisi: Çoklu yapısal kırılmalı bir analiz. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 777-800.
• Göral, R. (2022). Türkiye sağlık turizmi endüstrisinin toplam faktör verimliliği analizi. Selçuk Turizm ve Bilişim Araştırmaları Dergisi, 22(1), 24-31.
• Gündüz, F. F., Gündüz, S., & Yavuz, H. B. (2019). Türkiye’nin sağlık turizmi talebini etkileyen faktörlerin analizi: Çekim modeli yaklaşımı. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 717-740.
• Hunter, J., Burke, S., & Canepa, A. (2005). Multivariate modelling of non-stationary economic time series. United Kingdom: Macmillan Publishers Ltd.
• İçellioğlu, C. Ş. (2019). Reel efektif döviz kurunu belirleyen ekonomik faktörlerin araştırılması: Heterojen panel veri analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(3), 736-749.
• Jarque, C. M., & Bera, A. K. (1987). A test for normality of observations and regression residuals. International Statistical Review, 55(2), 163-172.
• Joint Commission International. (2023). Search for JCI-accredited organizations. Retrieved from https://www.jointcommissioninternational.org/
• Jensen, B., Kletzer, L. G., Bernstein, J., & Feenstra, R. C. (2005). Tradable services: Understanding the scope and impact of services offshoring. Brookings Trade Forum, Brookings Institution Press, 75-133.
• Jiang, L., Wu, H., & Song, Y. (2022). Diversified demand for health tourism matters: From a perspective of the intra-industry trade. Social Science & Medicine, 293, 1-10.
• Johansen, S., & Juselius, K. (1990). Maximum likelihood estimation and inference on cointegration-with applications to the demand for money. Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 52(2), 169-210.
• Kaya, M. (2018). Türkiye’de sağlık turizminin ekonomik büyüme üzerine etkisi: 2003-2016 dönemi (Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kelle, M., & Kleinert, J. (2010). German firms in service trade. Economics Working Paper, 2010(03), 1-32.
• Korkmaz, M., Aytaç, A., Yücel, A. S., Kılıç, B., Toköz, F., & Gümüş, S. (2014). Türkiye’de sağlık turizmi ve ekonomik boyutlarının uygulamalı örneği. In Sağlık ve Hastane İdaresi 8. Kongresi Bildiri Kitabı (pp. 1146-1159). Lefke, KKTC: Lefke Avrupa Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi.
• Krugman, P., Obstfeld, M., & Melitz, M. (2012). International economics theory & policy (9th ed.). United States of America: Pearson Education.
• Kuşat, N., & Esen, E. (2022). Sağlık turizmi perspektifinden Türk sağlık sektörü rekabet gücü. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1), 37-50.
• Kutlar, A. (2017). EViews ile uygulamalı çok denklemli zamana serileri (1st ed.). İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• Kuzkaya, Ü. (2022). Sağlık turizmi paydaşlarının sağlık turizmi potansiyel ve uygulamalarına yönelik tutum, yaklaşım ve önerileri: Alanya örneği (Yüksek Lisans Tezi). Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sağlık Turizmi Ana Bilim Dalı. Alanya: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi.
• Lee, J., & Strazicich, M. (1999). Minimum LM unit root test with two structural breaks. Department of Economics, University of Central Florida.
• Lee, J., & Strazicich, M. (2003). Minimum LM unit root test with two structural breaks. Review of Economics and Statistics, 1082-1089.
• Lee, J., & Strazicich, M. (2004). Minimum LM unit root test with one structural break. Appalachian State University Working Papers, 04(17), 1-15.
• Lee, C. G. (2010). Health care and tourism: Evidence from Singapore. Tourism Management, 31(4), 486-488.
• Lee, J., List, J. A., & Strazicich, M. (2006). Nonrenewable resource prices: Deterministic or stochastic trends? NBER Working Paper Series, National Bureau of Economic Research, 1050 Massachusetts Avenue, Cambridge, MA 02138, 1-42.
• Nelson, C. R., & Plosser, C. I. (1982). Trends and random walks in macroeconomic time series: Some evidence and implications. Journal of Monetary Economics, 10, 139-162.
• Neusser, K. (2016). Time series econometrics. Bern, Switzerland: Springer.
• Noree, T., Hanefeld, J., & Smith, R. (2016). Medical tourism in Thailand: A cross-sectional study. Bulletin of the World Health Organization, 94(30), 30-36.
• Otamış, P. A., & Yüzbaşıoğlu, N. (2015). Medikal turizm kümesinin gelişimi: Antalya örneği. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(1), 165-185.
• Öztürk, S., & Gövdere, B. (2010). Küresel finansal kriz ve Türkiye ekonomisine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(1), 377-397.
• Rokni, L., Avcı, T., & Park, S. H. (2017). Barriers of developing medical tourism in a destination: A case of South Korea. Iran Journal of Public Health, 930-937.
• Sey, N. (2023). Sağlık turizmi, sağlık hizmetleri fiyatları ve döviz kuru ilişkisi: Granger nedensellik analizi ile Türkiye örneği. In 6th International Ankara Multidisciplinary Studies Congress, October 13-14 (pp. 1431-1438). Ankara.
• Snyder, J., Tsogtbaatar, B., Johnston, R., Crooks, V., Janes, C., & Ewan, M. (2015). Outbound medical tourism from Mongolia: A qualitative examination of proposed domestic health system and policy responses to this trend. BMC Health Services Research, 15(187), 1-8.
• Tang, C. F., & Lau, E. (2017). Modelling the demand for inbound medical tourism: The case of Malaysia. International Journal of Tourism Research, 584-593.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (2005). Enflasyon hedeflemesi rejiminin genel çerçevesi ve 2006 yılında para ve kur politikası. Sayı: 2005-56. Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası.. (2021). Elektronik veri dağıtım sitesi. Retrieved June 25, 2021, from https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket
• Central Bank of the Republic of Turkey (TCMB). (2023). Reel efektif döviz kuru, metaveri, Ekim 2023. Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası.
• Tontuş, H. Ö. (2019). Türkiye'nin sağlık turizmindeki önemi. Saturk, 1-10. Retrieved from https://Totm.İnonu.Edu.Tr/Yukle/Files/Satuk/06.Pdf
• Turkish Statistical Institute (TÜİK). (2021). Turizm istatistikleri. Retrieved June 25, 2021, from https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=egitim-kultur-spor-ve-turizm-105&dil=1
• Uygur, E. (2010). The global crisis and the Turkish economy. Turkish Economic Association, 1-43.
• Wibulpolprasert, S., Pachanee, C.-A., Pitayarangsarit, S., & Hempisut, P. (2004). International service trade and its implications for human resources for health: A case study of Thailand. Human Resources for Health, 2(10), 1-12. https://doi.org/10.1186/1478-4491-2-10
• World Trade Organization (WTO). (2021a). Health and social services. Retrieved from https://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/health_social_e/health_social_e.htm
• World Trade Organization (WTO). (2021b). Indicators. Retrieved May 3, 2021, from https://data.wto.org/
• World Trade Organization (WTO). (2023a). Statistics. Retrieved November 10, 2023, from https://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/gatsqa_e.htm
• World Trade Organization (WTO). (2023b). Health and social services. Retrieved November 10, 2023, from https://www.wto.org/english/tratop_e/serv_e/health_social_e/health_social_e.htm
• World Trade Organization (WTO). (2023c). Chart results. Retrieved November 10, 2023, from https://i-tip.wto.org/services/ChartResults.aspx
• Yılancı, V. (2009). Yapısal kırılmalar altında Türkiye için işsizlik histerisinin sınanması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 324-335.
• Zeren, F. (2015). A re-examination of the relationship between tourism and healthcare. Journal of Applied Research in Finance and Economics, 1(1), 9-16.