An Intellectual Personality in Afghanistan Mir Ghulam Muhammad Ghubar and an Evaluation on the Content of his work titled Afghanistan Der Mesir-i Tarih

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 56 - 79, 30.06.2025

Yusuf Ziya Söylemez

https://doi.org/10.58853/dumad.1661643

Öz

This study examines the political life of Mir Ghulam Muhammad Ghubar, one of the intellectual figures who contributed to the nation-state project that modern Afghanistan wanted to create under the identity of “Afghan” after 1919, and the content of his work titled Afghanistan Der Mesir-i Tarih (Afghanistan on the Path of History), and evaluates the importance of this book in the study of the history of Afghanistan and its contributions to the research on Turkish history. In this direction, his political life and the content of his work are discussed under separate headings.
Afghanistan, which has a strategic location in the Asian continent, is a point where many different civilizations have been established from the early periods of history to the present day. In addition to being the geography where many Turkish states were founded, this region is important because it is a political, military and commercial transit route to India and the Middle East as well as to different points of Turkistan geography. In the study prepared from this point of view, Mir Ghulam Muhammad Ghubar, who wrote important works on this point where Turkish history interacted intensively, and the statements in other works that constitute the field of study regarding his work Afghanistan Der Mesir-i Tarih have been analyzed to a great extent.
The aim of this study is to reveal the intellectual role of Mir Ghulam Muhammad Ghubar, one of the important architects of the nation-state construction in modern Afghanistan, as well as the lack of such a voluminous study on the historical process in Afghanistan, where many states have been established in our country, and the periods of political domination of Turkish history in this geography. In the study prepared in this respect, the data in the light of the information provided by the authors and contemporary sources of the period were revealed and analyzed.
Mir Ghulam Muhammad Ghubar is an important figure because of his activities in political life and the position of the family he grew up in. In this study, the edition of his work titled Afghanistan Der Mesir-i Tarih, which was published as a single book in two volumes by Intisarat-i Serur Sadat in Kabul in 1394 AH, was used. In the conclusion part of the study, in which qualitative research method document design research method was used, the researchers were evaluated in the context of the results obtained.

Anahtar Kelimeler

Afghanistan , Ghubar , History , Politics

AFGANİSTANDA ENTELLEKTÜRL BİR ŞAHSİYET MİR GULAM MUHAMMED ĞUBAR VE AFGANİSTAN DER MESİR-İ TARİH ADLI ESERİNİN MUHTEVASINA DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Bu çalışma 1919 sonrası modern Afganistan’ın “Afgan” kimliği altında oluşturmak istediği ulus devlet projesine tarihî olaylar üzerinden katkı sağlayan entellektüel şahsiyetlerden biri olan Mir Gulam Muhammed Ğubar’ın siyasi hayatı ile birlikte Afganistan Der Mesir-i Tarih (Tarih Yolunda Afganistan) adlı eserinin muhtevasını inceleyerek, bu kitabın Afganistan tarihi çalışmasındaki önemini ve Türk tarihine dair yapılacak araştırmalara katkılar dikkate alınarak değerlendirilmelerini konu edinmiştir. Bu doğrultuda onun siyasi hayatı ve eserinin muhtevası ayrı ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır.
Asya kıtasında stratejik bir konuma sahip olan Afganistan, tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar pek çok farklı medeniyetin kurulduğu bir noktadır. Bu bölge pek çok Türk devletinin kurulduğu coğrafya olmasının yanı sıra gerek Hindistan ve Ortadoğu’ya gerekse de Türkistan coğrafyasının farklı noktalarında siyasi, askeri ve ticari geçiş güzergâhı olması hasebiyle önem arz etmektedir. Bu açıdan hazırlanan çalışmada Türk tarihinin yoğun olarak etkileşimde bulunduğu bu noktaya dair önemli eserler kaleme alan Mir Gulam Muhammed Ğubar ve onun Afganistan Der Mesir-i Tarih adlı eserine dair de çalışma sahasını teşkil eden diğer eserlerdeki ifadeler büyük oranda irdelenmiştir.
Bu çalışmanın amacı ülkemizde üzerinde pek çok devletin kurulmuş olduğu Afganistan’daki tarihsel sürece ve de Türk tarihinin bu coğrafyadaki siyasi hâkimiyet dönemlerine dair bu denli hacimli bir çalışmanın bulunmaması ile birlikte modern Afganistan’daki ulus devlet inşasının önemli mimarlarından biri olan Mir Gulam Muhammed Ğubar’ın entellekütel rolünü ortaya koymaktır. Bu açıdan hazırlanan çalışmada dönemin müellif ve çağdaş kaynaklarının verdiği bilgiler ışığındaki veriler ortaya koyularak incelenmiştir.
Mir Gulam Muhammed Ğubar gerek siyasi hayatındaki faaliyetleri ve gerekse de yetiştiği ailenin konumu hasebiyle önemli bir şahsiyettir. Bu çalışmada Afganistan Der Mesir-i Tarih adlı eserinin H.1394 Kâbil’de İntişarat-ı Serur Sadat tarafından iki cildin tek kitap halinde yapılan baskısı kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemi doküman deseni araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmanın sonuç bölümünde ise araştırmacılara elde edilen sonuçlar bağlamında değerlendirmede bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afganistan , Ğubar , Tarih , Siyaset

Kaynakça

• Adamec, L. W.(1997). Historical Dıctıonary Of Afghanistan, Asian/Oceanian Historical Dictionaries. No.5. London: The Scrarecrow Press.
• Arya, R. (2007). “Mir Ğulam Muahmemd Ğubar”. Maarif-i Rical-i Umde-i Afğani Der Meşrutiyet-i Evvel ve Devvom be Münasebet-i İstiklal-i Afganistan. https://www.esalat.org.
• Aybudak, U.(2022). “Afganistan Modernleşmesi ve Emanullah Han Dönemi”, Asya Studies, S.21.
• Çelikbilek, A. M. (2023). Afganistan’da Modernleşme Çabaları (1834-1919). İstanbul: Demavend Yayınları.
• Dames, M. L. (1993). “Efganistan”. M.E.B. İslam Ansiklopedisi. C.IV. İstanbul: MEB Yayınları.
• Dasthi, Z.(2021). “ABD’nin Afganistan’dan Çekilmesi İle Taliban’ın Yeniden İktidara Gelmesi”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. C.5. S.2.
• Durak, N. (2002). “Gaznelilerin Kuruluşuna Kadar Afganistan’da Türkler”. Afganistan Üzerine Araştırmalar. (Yay. Haz.. Ali Ahmet Beyoğlu). İstanbul: TATAV Yayınları.
• Durak, N.(2013). “Geçmişten Günümüze Afganistan’daki Türkler”. Yeni Türkiye Türk Dünyası Özel Sayısı II. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları.
• Durak, N.(2021). Hazaralar. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Erol, M.S.-Başaran, D. (2021). “Afganistan Merkezli Gelişmelerin Türkiye ve Türk Dünyası Jeopolitiğine Etkileri”. Demokrasi Platformu Dergisi, 10.(35).
• Esmai, K. (2020). “Kitab-ı Afganistan Der Mesir-i Tarih”. https://rahparcham1.org.
• Fletcher, A.(1965). Afghanistan Highway of Conquest. New York: Cornel University Press.
• Fox, E. F.(1943). Travels in Afghanistan 1937-1938. New York: Amerıcan Book-Statford Press.
• Ferheng, M. M. S. (1380). Afganistan Der Penc Karn-ı Ahir I-II. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı İrfan. 1380 Grıffıtes, J. C.(1967). Afghanistan. New York: Cambridge University Press.
• Güdül, S.-Labıb Raof, F. (2020). “Orta Asya’da Yeni Büyük Oyun’un Anahtarı: Afganistan”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi. C.4. S.2.
• Ğubar, M. Ğ. M.(1394). Afganistan Der Mesir-i Tarih I-II. Kâbil: İntişarat-ı Serur Sadat.
• Hatunoğlu N. (2022), “Kitap Tanıtımı:Tarihsel Süreçte Afganistan Adlı Eser”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C.6, S.1.
• Hussainzade, B.A. (1386). “Siyomin Sal-i Dergüzeşt-i Muhamemd uabr Müverih-i Afğan”. https://www.bbc.com/persian/afghanistan.
• Jones, P. S. (1956). Afghanistan Venture. Texas: The Naylor Company.
• Karımov, H. (2021). “Rusya ve İngiltere Arasındaki Büyük Oyun’un Doruk Noktası: Kuşku Savaşı”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. C.3, S.6.
• Kohi, S.H. (2021).“Crıtıque of Afghanistan in the Course of History”. Bullitin of History. S.3.
• Konuk, O. (2022). “Büyük Oyun Bağlamında Afganistan’a Tarihi Bir Bakış”,Atatürk Stratejik Araştırmaları Enstitüsü Bülten Türkistan Özel Sayısı. S.5.
• Konukçu, E. (2001). “Hindistan’da Türkler”, Hindistan Türk Tarihi Araştırmaları I (1), Malatya: Kubbealtı Yayıncılık. Macmunn, LT. G. S. G. (1929). Afghanistan from Darius to Amanullah. London: Neıll&Co.
• Özel, C. (2019). Yeni Küresel Dönüşümün Şifresi Afganistan. Ankara: Orion Kitapevi.
• Mohammadi, A.(2014). “Afganistan’ın Modernleşmesinde Türkiye’nin Rolü”. Turkish Sutudies. C.5. Refi, H.(1378). Tarih-i Fişurde-yi Afganistan. Peşaver: İntişarat-ı İdare.
• Saray, M. (1987). Afganistan ve Türkler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Saray, M. (1998). “Afganistan”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. I. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2008). “18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Jeostratejik Önemi”. Avrasya Etüdleri. C.34. S2.
• Tazefidan, K. (2021). “Sosyolojik Açıdan Güvenlik Kavramını Yeniden Okumak: Küreselleşme, Göç, Covid-19 ve Farklılaşan Güvenlik Algısı”. Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi. S.6.
• Tazefidan, K. (2023). “Toplumun Cemaatten Cemiyete Dönüş Süreci: Modernite Ekseninde Kuramsal Bir Değerlendirme”, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, C.13.S.2.
• Tazefidan, K. (2025). Türkiye’de Batılılaşma Ziya Gökalp ve Niyazi Berkes Örneği. İstanbul: Doğu Kitapevi.
• Wilber, D. N. (1962). Afghanistan its People its Society its Culture. New York: Hraf Press.
• Yazarsız (1937). Hudud al-Alam, The Regions of The Word A Persian Geograpy 372-A.H 982A.D. (ing. çev. V. Minorsky). London: Luzac&Company Ltd.
• Yazıcı, O. (2001). Modern Afganistan’ın Kuruluşu 1834-1922. Malatya: Mengücelli Yayınları.
• Yiğit, H. Ç. (2014). XVI. Yüzyılda Kandahar. Malatya; İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.