KİLİSELER VE MEKTEPLER KANUNUNA GÖSTERİLEN İÇ VE DIŞ TEPKİLER (1909-1911)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Prof. Dr. Durmuş Ali Aslan Özel Sayısı, 327 - 368, 20.02.2023

Ercan Yücel Türkan Yücel

Öz

1870’li yıllarda Eksarhlığın kurulmasıyla, Rum Patrikliği’nden kopmayı başaran Bulgarlar ile Rumlar arasında başlayan çatışma, kısa zaman içerisinde Sırp, Ulah, Arnavut ve Romen kiliselerinin kurulması şeklinde kendini gösterdi. Bütün bu unsurların kendi toprak bütünlüklerini oluşturmadan önce, sahipsiz bir bölge olarak Osmanlı elinde kalan son toprak parçası olan Makedonya bölgesindeki kozmopolit yapıyı parçalayarak, elde edilebilecek en geniş parça ile kendi birliklerini oluşturma yoluna gittiler.
Osmanlı Devleti ise unsurları arasında başlayan bu mücadeleyi durdurmak adına bir şey yapabilecek durumda değildi. Bu sebeple yüzyıllardır beslediği Ortodoks Rum Patrikliği’nin tüm tepkilerine rağmen, bütün unsurların kendi kiliselerine sahip olabilmesinin önünü açmak ve aralarında problem olan cemaat, kilise ve mektep meselesini kendi eliyle ayıklayarak, kansız bir şekilde sonuçlandıracak yeni bir yol bulmayı denedi. Tek çıkar yol ―Kilise ve Mektepler Kanununu‖ çıkarmak idi ve öyle de yapıldı. İttihat ve Terakki Parti yönetimi iyi niyetli olarak çıkardığı bu kanun sebebiyle Rumeli ve Balkanlarda kazandığı dostlardan daha fazla düşman sahibi oldu. Bu kanun her ne kadar Türk tarafının elini güçlendirmek amacıyla yapılmış olsa da, kısa bir zaman sonra bu unsurların aralarındaki meseleleri çözümlemiştir. Ancak bu defa kanundan faydalanan unsurlar, Osmanlı Devleti’ni parçalamak ve birbirlerine verecekleri destekler sayesinde kendi bağımsızlıklarını elde etmelerini sağlayacak yeni bir çatışma alanı ortaya çıkararak, devletin Rumeli’deki varlığını sonlandıracak adımlar atılmasını sağlamışlardır.
Bu makalede Osmanlı Devleti’nin uzun zamandır Balkan politikası olarak yürüttüğü kiliselerin ayrılığı prensibinin ortadan kaldırılması sonucunda çeşitli milletlere ait kiliselerin birbiriyle barıştırılmasından kaynaklı Osmanlı karşıtı yeni bir dönemin, ülkenin parçalanmasına dönüşmesine duyulan iç ve dış tepkiler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Millet Sistemi, Tanzimat, Patrikhane, Eksarhlık, Kilise ve Mektepler Kanunu

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• Balta, Evangelia (2000). Osmanlı Devleti’nde Rum Millet ve Ekonomik Gelişmişlikleri‖. (Ed, Azmi Özcan), Osmanlı Devleti‟nde Din ve Vicdan Hürriyeti, İstanbul: Ensar Neşriyat, s. 229–249.
• Berkes, Niyazi (1978). Türkiye‟de Çağdaşlaşma. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Bozkurt, Gülnihal (1993). ―II. Meşrutîyet Osmanlı Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunlar”. Ankara, OTAM, S: 4, s. 99–119.
• Cin, Halil ve Akgündüz, Ahmet (1989). Türk Hukuk Tarihi. 2. Cilt Özel Hukuk, Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.