TÜRKİYE’DE AK PARTİ İLE BİRLİKTE GÜNDEME GELEN “BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMASI”: SİSTEMİN GEREKLİLİĞİ, UYGULANABİLİRLİĞİ, ÇEKİNCE VE ENDİŞELER

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 1, 25 - 55, 15.07.2016

Hüseyin Özbay

Öz

Siyasal sistemler ve rejimler tartışması, Platon’dan Rawls’a kadar sürmüştür. Bu süreçte ideal devlet düzeni arayışlarında, meşruiyetini halk iradesine dayandıran demokrasi modeli tek geçerli sistem olarak modernitenin bir göstergesi şeklinde kabul edilmiştir. Siyasal iktidarın kuvvetler arasındaki dağılımı veya sınırlandırılması anayasalarda düzenlenmiştir. Demokratik ülkelerde Parlamenter Sistem, Başkanlık Sistemi ve Yarı Başkanlık Sistemi olmak üzere üç temel hükümet sistemi bulunmaktadır. Parlamentonun varlığı demokrasi için bir garanti olmadığı için demokrasi, parlamenter sistem olmaksızın da var olabileceği gibi; parlamenter sistem de demokrasi olmaksızın var olabilir. Dolayısıyla hükümet biçimi ile demokrasi veya hukuk devleti arasında doğrudan bir ilişki veya orantı bulunmamaktadır. Bu çalışmada iyimser bir perspektiften bu iddia savunulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de sürekli tartışılan başkanlık sisteminin gerekliliği ve uygulanabilirliğini sorgulamak ve sisteme yöneltilen bazı eleştirilerin ve çekincelerin daha iyi anlaşılmasını sağlamaktır. Bu bağlamda literatür taraması yapılarak başkanlık sisteminin avantajları ekseninde, gerek parlamenter sistemin dezavantajları gerekse başkanlık sisteminin olumlu yönleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Çalışmada ayrıca çeşitli yazarların görüşlerine yer verilmiş ve hükümet sistemlerinin kavramsal boyutta analizi yapılarak tarihsel süreç içerisinde ülke örnekleri ile kıyaslama yapılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde öncelikle başkanlık sisteminin gerekliliği üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde başkanlık sisteminin ülkemizde uygulanabilirliği detaylı olarak ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise sisteme karşı yöneltilen eleştiri ve çekincelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hükümet Sistemleri, Parlamenter Rejim, Başkanlık Sistemi, Yarı Başkanlık, Erkler Ayrılığı, Yasama ve Yürütme

“PRESIDENTIAL SYSTEM DEBATE” PUT BY THE JUSTICE AND DEVELOPMENT PARTY (AK PARTY) ON THE AGENDA IN TURKEY: THE NECESSITY AND APPLICABILITY OF THE SYSTEM AND ITS RESERVATIONS AND CONCERNS

Öz

Political systems and regimes discussion lasted from Plato to Rawls. In this discussion process, the democracy model which is universally the only valid regime of all systems basing its legitimacy upon the people's will has been recognized as an indication of modernity in search of the ideal state order. The distribution or limiting of the power of government among the political powers is regulated by the constitutions of the countries. In democratic countries, there are three basic systems of government including parliamentary system, presidential system and semi-presidential system. Democracy can exist without parliamentary system and parliamentary system, in contrast, can exist without democracy just because the existence of Parliament does not guarantee democracy. Therefore, there is no direct relationship or proportion between the system of government and democracy or the state of law. This paper aims to defend these claims from an optimistic perspective. The main purpose of this study is to question the necessity and applicability of the presidential system which has been continually discussed in Turkey and provide a better understanding of the criticisms of the presidential system and some reservations about it. In this context, in the framework of the advantages of the presidential system, both the disadvantages of the parliamentary system and the positive aspects of the presidential system have been examined by making a literature review as well as making a comparison with the other countries historically and systems of government. Moreover, this paper also contains about the views of the various authors by making an analysis in the conceptual dimension. This work consists of three parts: the first section primarily focuses on the necessity of the presidential system. In the second part, the applicability of the presidential system in our country is considered in detail. The criticisms of the presidential system and some reservations against it are given in the third part.

Anahtar Kelimeler

Systems of Government, Parliamentary Regime, Presidential System, Semi-Presidentialism, Separation of Powers, Legislation and Executive

Kaynakça

• Akçalı, P. (2013). Genel Özellikleri, Yararları ve Sakıncaları Işığında Başkanlık Sistemleri, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.406-411.
• Albert, R. (2009). The Fusion of Presidentialism and Parliamentarism, American Journal of Comparative Law, (57), pp.531-578.
• Alkan, H. (2013). Karşılaştırmalı Siyaset: Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri, Açılım Kitap, No-53 Politika:9,Birinci Baskı,İstanbul.
• Arslan, R. (2013).Türkiye Başkanlık Sistemi(Alternatif Bir Sistem Arayışı)”, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.592-599.
• Aslan, A. (2015).Türkiye İçin Başkanlık Sistemi:Demokratikleşme,İstikrar, Kurumsallaşma, SETA Analiz, (122), Nisan, İstanbul.
• Ataay, F.(2013). Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Başkanlık Sistemi Önerisi Üzerine Değerlendirme, Alternatif Politika, 5(3), ss.266-294.
• Aydın, H. (2013). Amerikan Başkanlık Rejimi ve Hükümet Sisteminin Belirleyici Unsuru Olarak Siyasi Partiler ,TAAD, 4(13), 463-490.
• Bağce, H.E. (2002).The Role of Political Institutions in Tackling Political Fragmentation and Polarization: Presidentialism Versus Parliamentaris, Cumhuriyet Ün. İ.İ.B.F. Dergisi, 3(1), pp.147-162.
• Bağlı, M. (2013). Hikmet-i Hükümet, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.185-189.
• Bayram, S. (2016). Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmaları: Algılar, Argümanlar, Tezler. SETA Rapor, Yayın No:58, SETA, İstanbul.
• Boyunsuz, Ş.Ö. (2014). Başkanlı Parlamenter Sistem, 12 Levha Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.
• Can, O. (2013). Başkanlık Sistemi Hakkında Birkaç Not, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.175-181.
• Carey, J.M. (2005). Presidential versus Parliamentary Government, Handbook of New Institutional Economics, (Eds: C. Menard M. M. Shirley), Springer, ss. 91 -122.
• Chaisty, P., Nic, C. ve Timothy, P. (2012). Rethinking the Presidentialism Debate: Conceptualizing Coalitional Politics in Cross-Regional Perspective, Democratization, 21(1), pp.72-94.
• Colomer, J.M. ve Gabriel N. N. (2005). Can Presidentialism Work Like Parliamentarism?,Government and Opposition, 40(1), pp.60-89.
• Çınar, Y. ve Türkmen G. (2012). Başkanlık,Yarı-Başkanlık ya da Parlamenter Sistem: Sisteme verilecek isim mi? Yoksa Sistemin Tasarımı ve İşleyişi mi daha önemli?, TEPAV Değerlendirme Notu, Kasım:2012.
• Çıtak, H. A. (2012).Türkiye Kritik Virajda: Yeni Anayasa ve Başkanlık Sistemi, 1(9), s.6-19, Türkiye Politika ve Araştırma Merkezi (AnalizTürkiye-researchturkey), Londra: AnalizTürkiye-researchturkey.
• Durgun, Ş. (1999). Batı Demokrasileri’nde ve Türkiye’de Parlamenter Yapılar ve Parlamenterlerin Temsil Gücü, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Duverger, M. (1986). Siyasal Rejimler, Çev: Teoman Tunçdoğan, Sosyal Yayınlar, 1.Basım,İstanbul.
• Efe H. ve Muhammed L. K. (2015), Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, Kafkas Ün. İİBF Dergisi, 6 (9),ss.65-94.
• Erdoğan, M. (1989). Başbakanlık Hükümeti mi?,Ankara Ün. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44 (3),ss.229-247.
• Ergil, D. (2013). Başkanlık Sistemi, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.372-380.
• Esgün, İ. U. (2013). Demokratik Hukuk Devleti idealine Uygun Bir Hükümet Sistemi için Radikal Öneriler, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.291-302.
• Fendoğlu, H. T. (2012). Başkanlık Sistemi,İnönü Ün. Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(1) ss.39-60.
• ——. (2010). “Başkanlık Sistemi Tartışmaları”, SDE Analiz, Stratejik Düşünce Enstitüsü, Ankara.
• Gönenç, L. (2005). Türkiye’de Hükümet Sistemi Değişikliği Tartışmaları: Olanaklar ve Olasılıklar Üzerine Bir Tartışma Notu; ERGÜL, Teoman, Başkanlık Sistemi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Yayın No: 77,ss.1-12.
• ——. (2013).Türkiye’deki Hükümet Sistemi Değişikliği Tartışmalarına İlişkin Değerlendirmeler, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.269-279.
• Greener, I. (2005). The Potential of Path Dependence in Political Studies, Politics, 25(1),pp.62-72.
• Gül, C. ve Kasım, K. (2007). Çağdaş Siyasal Rejimlerde Etkin Yürütme Olgusu, Gazi Ün. Hukuk Fak. Dergisi, 11(1-2),ss.711-752.
• Günal, E. (2015). Hükümet Sistemleri ve Türkiye’de Başkanlık Sistemi Arayışları, Hükümdar Yayınları No:15, İstanbul.
• Hekimoğlu, M.M. (2009). Anayasa Hukukunda Karşılaştırmalı Demokratik Hükümet Sistemleri ve Türkiye, Detay Yayıncılık,1. Baskı, Ankara.
• Kahraman, M. (2012). Hükümet Sistemi Tartışmaları Bağlamında Başkanlık Ya da Yarı-Başkanlık Sistemlerinin Türkiye’de Uygulanabilirliği,Mustafa Kemal Ün.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18),ss.431-457.
• Kuzu, B.(2013a). Her Yönü İle Başkanlık Sistemi, BKY-Babıali Kültür Yayıncılığı, 3. Baskı, İstanbul.
• ——. (2013b). Neden Başkanlık Hükümeti, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.25-51.
• Lamba, M.,Aktel, M.,Altan, Y. veKerman, U. (2014). Türkiye’de Bakanlık Tipi Örgütlenme: Tarihsel ve Yasal Süreç, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 21 (1), ss.173-189.
• Linz, J. (1990). The Perils of Presidentialism, Journal of Democracy, 1(1): 51–69.
• Lijphart, A. (2014). Demokrasi Modelleri. Çev: Güneş Ayas, Utku Umut Bulsun, İthaki Yayınları, İstanbul.
• ——. (Ed.) (1992). Introduction, Parliamentary Versus Presidential Government, Oxford University Press.
• ——. (1996). Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, Çev: Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Mainwaring, S. and Matthew, S. S.(1997). Juan Linz, Presidentialism and Democracy: A Critical Appraisal,Comperative Politics, 29(4): 449–471.
• Miş, N.,Aslan, A., Ayvaz, M.E., Duran, H. (2015). Dünyada Başkanlık Sistemi Uygulamaları, SETA Rapor, Yayın No:51, SETA, İstanbul.
• Onar, E. (2005).Türkiye’nin Başkanlık veya Yarı Başkanlık Sistemine Geçmesi Düşünülmeli midir?, Teoman Ergül, Başkanlık Sistemi, Birinci Baskı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, No: 77, Ankara, ss.70-104.
• Özbudun, E. (2013). Hükümet Sistemi Tartışmaları”, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.205-213.
• ——. (2015). Başkanlık Sistemi ve Türkiye, Liberal Perspektif, Özgürlük Araştırmaları Derneği, Sayı:1, Ankara.
• Özdağ, S. (2013). Bir Meserret Tebessümü: Başkanlık Sitemi, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.146-151.
• Öztürk, N.K. (1992). Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Geleneği ve 1982 Anayasasındaki Düzenlemenin Parlamenter Sistemle Uyumu, Amme İdaresi Dergisi, 25(1),Ankara.
• Sartori, G. (1997). Comperative Constitutional Engineering (An Inquiry into Structures, Incentives and Outcomes), 2nd edition, New York University Press.
• Shugart, M. S. and John M. C. (1992). Presidents and Assemblies: Constitutional Design and Electoral Dynamics, Cambridge University Press.
• Sundquist, J. L. (1992). Constitutional Reform and Effective Government, Revised Edition, The Brookings Institution.
• Sungurlu, M. O. (2013). Yönetim Şekilleri ile Yargı Bağımsızlığı İlişkisi, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.199-204.
• Tekin, Y. ve Okutan, Ç. (2012). Türk Siyasal Hayatı, Orion Kitabevi, 2. Baskı, Ankara.
• Tunç, H. ve Yavuz, B. (2009). Avantaj ve Dezavantajları ile Başkanlık Sistemi, TBB Dergisi, (81).
• Tülen, H. (2000). Gündemin Değişmeyen Konusu:Anayasa Değişikliği Tartışmaları, Atatürk Ün. Erzincan Huk.Fak.Der. (AÜEHFD), 4 (1-2), 197-218.
• Türk, H. S. (2006). Seçim,Seçim Sistemleri ve Anayasal Tercih, Anayasa Mahkemesi Anayasa Yargısı Dergisi, (23), ss.75-113.
• Uluşahin, N. (1999). Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Uygun, O. (2013). Ademi Merkeziyetçi Bir Yönetim Modeli Önerisi, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.741-768.
• Vergin. N. (2013). Siyasal Sistem Arayışları ve yarı Başkanlık Sistemi, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.449-455.
• Yanık, M. (1997). Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, Alfa Yayınları, İstanbul.
• ——. (2013). “Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Yeni Türkiye, 9(51), İstanbul, ss.663-667.
• Yazıcı, S. (2013). Başkanlık ve Yarı Başkanlık Sistemleri,Bilgi Ün. Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• Yokuş, S. (2007). Türkiye’de %10 Seçim Barajına İlişkin Hukuksal ve Siyasal Tartışmalar, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, 4(11).
• Yüksel, C. (2013). Türkiye’nin Gelecek Siyasi Sistem Tercihi:Rasyonelleştirilmiş Parlamentarizm,Yarı-Başkanlık ve Başkanlık Sistemleri, Yasama Dergisi, (25), ss.38-70.
• Democracy Index:2013(Democracy in Limbo). The Economist Intelligence Unit. http://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy_Index_2013_WEB- 2.pdf&mode=wp&campaignid=Democracy0814 , (30.08.2015).
• Democracy Index:2014(Democracy and its Discontents). The Economist Intelligence Unithttp://www.eiu.com/Handlers/WhitepaperHandler.ashx?fi=Democracy-index- 2014.pdf&mode=wp&campaignid=Democracy0115, (30.08.2015)
• Dört Bakanı Komisyon Akladı (2015, 06 Ocak) Hürriyet
• Gözler, K. (2001). Devlet Başkanları, Ekin Kitabevi, Bursa. http://www.anayasa.gen.tr/devletbaskanlari-2-s-1-117.pdf ( 29.07.2015).
• Güven, E. (2013). “Ak Parti’nin Başkanlık Sistemi Teklifi: TAM METİN”,1 Nisan, https://erdalguven.wordpress.com/2013/04/01/ak-partinin-baskanlik-sistemi-teklifi-tammetin/,(31.08.2015).
• Koalisyon İçin Bakanlık Ayırma Hazırlığı (2015, 25 Haziran )Sabah
• Pazarlıkta İki Sinyal: 3 Dönem Kalkıyor, Bakanlık Sayısı 30’a Çıkıyor(2015, 25 Haziran )Hürriyet
• Presidential System Discussed In Turkey While Italy Ends Coalition Period (2015, 8 Mayıs) Daily Sabah
• Turkish-Style Presidential System Needed, Erdoğan Repeats (2015, 27 Şubat) Hürriyet Daily News
• Tüsiad Başkan Yardımcısı Ünlütürk’ten Başkanlık Sistemi Açıklaması (2015,7 Nisan)Hürriyet