KELÂM-BİLİM İLİŞKİSİ: RÜ’YETULLAH METİNLERİNDE OPTİK

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 3, 107 - 120, 31.12.2019

Osman Demir

Öz

Müminlerin Allah’ı ahirette “gözle” görmesi şeklinde tanımlanan rü'yetullah, erken dönemden itibaren kelâmın temel tartışma alanları içinde yerini aldı. Bu meseleyi inceleyen eserler konuyu ele alış bakımından naklî ya da aklî yönteme ağırlık verenler şeklinde kabaca iki gruba ayrılabilir. Rü’yetullah naklî açıdan ilgili ayetlerin gramatik incelemeleri ve yorum vecihleri üzerinden incelenirken, aklȋ açıdan ise mantıki ve felsefi incelemeler söz konusu edildi. Kelâm-bilim ilişkisi bağlamında meseleyi ele almaya sevkeden husus ise bu muhteva içinde görmenin tanımı, görülenin mahiyeti ve görme ortamına dair bilgilerin dikkati çekmesidir. Bu hasıla hâricȋ varlığı fizik ötesi maksatlara önerme yapma anlamında bir tür metafizik olsa da yansıma ve kırılma gibi optiğe dair konuları içermesi, bu yönden de incelenmesini gerekli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Optik, Bilim Tarihi

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, er-Red ale’l-Cehmiyye ve’z-zenâdika (nşr. Sabrî b. Selâme Şâhin), Riyad 2003.
• Âmidȋ, Seyfüddin, Ebkâru’l-efkâr, thk. Ahmed Muhammed Mehdi, Kahire: Dâru’l-Kütüb, 2004.
• Bilal İbrahim, “Fahr ad-Dīn ar-Rāzī, Ibn al-Haytam and Aristotelian Science, Essentialism versus Phenomenalism in Post-Classical Islamic Thought, Oriens (41) 2013.
• Bilal İbrahim, Freeing Philosophy from Metaphysics: Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s Philosophical Approach to the Study of Natural Phenomena (doctoral dissertation) Mcgill University.
• Cürcânȋ, Seyyid Şerif, Şerhü’l-Mevâkıf, trc. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd, er-Red ale’l-Cehmiyye, thk. Ebȗ Mâlik er-Reyâşȋ-Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Kufeylȋ, Sana: Mektebetü’l-İmâm el-Vâdi‘ȋ, ty.
• Ebȗ Hanife, Fıkhu’l-Ekber, (İmam-ı Azamın Beş Eseri İçinde) trc. Mustafa Öz, İstanbul: İFAV Yayınları, 1992.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfi’l-musallîn, tsh. Hellmut Ritter, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
• Eş’arȋ, Ebü’l-Hasen, el-İbâne ‘an usȗli’d-diyâne, Beyrut: Dâru İbnü Zeydȗn, t.y.
• Fahreddin er-Râzȋ, el-Mebâhisü’l-Meşrikıyye fi ‘Ilmi’l-İlâhiyyât ve’t-Tabȋ‘iyyât, th. Muhammed Mu’tasım Billâh el-Bağdâdȋ, Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Arabȋ, 1410/1990.
• Fahreddin er-Râzȋ, el-Metalibü'l-aliyye mine'l-ilmi'l-ilahi, thk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1987.
• Fahreddin er-Râzȋ, Muhassalu efkâri’l-mütekaddimȋn ve’l-müteahhirȋn mine’l-ulemâ ve’l-hükemâ ve’l-mütekellimȋn (Nasȋruddȋn et-Tȗsȋ’nin Telhȋs’i ile birlikte) mür. ve tak. Taha Abdurraȗf Sa‘d, Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, tsz.
• Gazzâlî, Ebȗ Hâmid, el-İktisâd fi’l-İ‘tikâd/İtikatta Orta Yol, trc. Osman Demir İstanbul: Klasik 2012.
• Hâdimî, Ebû Saîd, Berîkatü’l-Ahmediyye fî Şerhi Tarîkati’l-Muhammediyye, İstanbul: Şirketi Sahafiyyeti Osmâniyye, 1316.
• İbn Asâkir, Tebyȋnü kezibi’l-müfterȋ, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabȋ, 1404/1984, s. 129-131.
• İbn Fȗrek, Mücerredü makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî, thk. Daniel Gimaret (Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 1987.
• İbn Kuteybe, el-İhtilâf fi’l-lafz ve’r-red ale’l-Cehmiyye ve’l-Müşebbihe tsh. Zahid el-Kevserȋ, Kâhire: Mektebetü’l-Kudsȋ, 1349, s. 32-35;
• İbnü’n-Nedim, el-Fihrist, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1978, s. 257.
• İlyas Üzüm, “Hatibzâde Muhyiddin Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, 1997, XVI, 463.
• Kâdȋ Abdülcebbâr, el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl (Rü’yetü’l-Bârî) thk. Muhammed Mustafa Hilmî-Ebü’l-Vefâ al-Ğaymî, mür. İbrâhim Medkûr, Kâhire: Dârü’l-Mısriyye, 1963.
• Kâdȋ Abdülcebbâr, Fazlu’l-i‘tizâl ve Tabakâtü’l-Mu‘tezile, thk. Fuâd Seyyid, Tunus: ed-Dârü’t-Tȗnisiyye, 1974/1393.
• Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu’l-Usȗli’l-hamse, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zünȗn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Şerefattin Yaltkaya-Rıfat Bilge, İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Kefevî, Ketâʾibü aʿlâmi’l-aḫyâr min fuḳahâʾi mezhebi’n-Nuʿmâni’l-muḫtâr, th. Saffet Köse, Murat Şimşek, Hasan Özer, Huzeyfe Çeker-Güneş Öztürk, İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2017.
• Kübra Şenel, Fahreddin Râzȋ’nin Düşüncesinde Platoncu İdeler (y.lisans tezi) Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Mâturîdî, Ebȗ Mansur, Kitâbü’t-Tevhȋd, trc. Bekir Topaloğlu, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Nesefȋ, Ebu’l-Muȋn, Tebsıratü’l-edille fȋ usȗlü’d-dȋn, thk. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Öztürk, Mustafa Bilal, Osmanlı’da Kelam Tartışmaları: Hatibzade-i Rumi ve “Risâle fî isbâti’r-rü’ye ve’l-kelâm” Adlı Eseri, Osmanlı Düşüncesi: Kaynakları ve Tartışma Konuları Sempozyumu Bildirileri (Sakarya, 18-19 Ekim 2017), ed. Fuat Aydın-Metin Aydın-Muhammet Yetim, İstanbul: Mahya Yayınları, 2017.
• Sâbȗnȋ, Nȗreddin, el-Bidâye fȋ Usȗlü’d-dȋn/Mâturȋdiyye Akaidi, çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı 1991.
• Sâlih b. Süleyman, Hâfız, Risâle fȋ Rü’yetillâhi Teâla, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 3667.
• Suyûtî, Celâleddin, Tuhfetül-cülesâ bi rü'yetillâhi li'n-nisâ, Süleymâniye Ktp. Bağdatlı Vehbi Böl. nu. 2098.
• Taşköprîzâde, eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye fi ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1975.
• Teftâzânȋ, Sa’düddȋn, Şerhü’l-Akâid, thk. Ahmed Hicâzȋ es-Sekkâ, Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye 1988/1408.
• Temel Yeşilyurt, “Rüyetullah” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), XXXV, 311-314.
• Temel Yeşilyurt, Tanrının Aşkınlığı Bağlamında Rüyetullah Sorunu, Malatya 2001.
• Topdemir, Hüseyin Gazi, Işığın Öyküsü Mitolojiden Matematiğe Işık Kuramlarının Tarihsel Gelişimi, Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2013.
• Zehebî, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnaut-İbrahim Zeybak, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.