MAADAY-KARA DESTANINDA “AL (KIZIL/KIRMIZI), SARI, GÖK (MAVİ) VE BOZ” RENKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 329 - 341, 30.12.2020

Özlem Şahin

Öz

Halk edebiyatı ürünlerinden destanlar, efsaneler, masallar, halk hikâyeleri gibi anlatı türleri toplumun ortak kültürel kodlarını taşımaları ve ortak belleği olmaları sebebiyle son derece mühimdirler. Renkler ve bu renklere yüklenen anlamlar da toplumların kültürel kodlarındandır. Hayatımızın her alnında karşımıza çıkan ve bizleri çepeçevre saran renklerin pek çok anlamı vardır ve bu renkler pek çok şeyi simgeler. Bu çalışmanın amacı Altay-Türk destanlarından Maaday-Kara Destanı’nda geçen “al (kızıl/kırmızı), sarı, gök (mavi) ve boz” renklerinin anlamlarını ve kullanım amaçlarını belirlemektir. Bu amaçla çalışmada “Selahaddin Beki’nin “Altay-Türk Destanı Maaday-Kara (Metin-İnceleme)” adlı doktora tezindeki metin kaynak alınmış ve renkler bu metin üzerinde taranmıştır. Sonuç olarak ele alınan destanda kızıl/ al (kırmızı), sarı, gök (mavi) ve boz renklerinin yaygın olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu renklerin her birinin bir anlamı vardır. Destandaki renklerin simgelediği anlamlar eski Türk inanç sistemi ile örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Maaday-Kara Destanı, Al (kırımız), Sarı, Gök (Mavi) ve Boz Renkleri, Renklerin Anlam Değerleri

Kaynakça

• Banarlı, N. Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1, İstanbul: MEB Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (1993), Oğuz Epik En’enesi ve Oğuz Kağan Dastanı. Sabah: Azerbaycan Elmler Akademiyası.
• Beki, Selahaddin (2001), Altay Türk Destanı Maaday-Kara (Metin-İnceleme), Doktora Tezi, Atatürk Üni, Sosyal Bil. Enstitüsü, Erzurum.
• Boratav, Pertev Naili (1931), Köroğlu Destanı. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Caferoğlu, A. (1953), Türk Onomastiğinde At Kültü, TM, X. Cooper J. C. (1922), An İlustrated Encyclopaedia of Traditional Symbols, Londra.
• Çoruhlu, Yaşar (2011), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Ankara: KabalcıYayınları.
• Doğan, Ahmet (2002), Türkler İçinde, Hasan Celâl Güzel vd (Editörler), İslâmiyet’ten Önceki Türk İnancına Dair, C. 3. İstanbul: Yeni Türkiye Yay. ss. 305-319.
• Genç, Reşat (1997), Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Gabain, Annemarıevon (1968), Renklerin Sembolik Anlamları, DTCF Türkoloji Dergisi 1 (3), ss.107-113.
• Hey’et, Cevdet (1996), “Türklerin Tarihinde Renklerin Yeri” Nevruz ve Renkler, Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara, 19-21 Mart 1996, Hzl.
• Sadık Tural-Elmas Kılıç, Akara: AKM Yayınları., İnan, Abdülkadir (1987), Makaleler ve İncelemeler, C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
• Koca, Salim (2002), Türkler, Hasan Celal Güzel vd. (Editörler), Eski Türklerde Bayram ve Festivaller, C. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yay. ss.51-57.
• Köksal, Hasan (2002). Türkler, Hasan Celal Güzel vd. (Editörler), “Türk Destanlarında Bazı Ortak Motifler”. C. 3. İstanbul: Yeni Türkiye Yay. ss. 584-596.
• Köprülü, Orhan F. (1992), Bayrak, İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 247-254.
• Kafalı., Mustafa (1996). Türk Kültüründe Renkler, Nevruz ve Renkler, Türk Dünyasında Nevruz İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri, Ankara, 19-21 Mart 1996, Hzl. Sadık Tural Elmas, Kılış, AKM Yay. Ankara
• Kalafat, Yaşar (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2011), Farsça Türkçe Sözlük, İstanbul: Say Yayınları.
• Mahir, B. (1997), Elinde Altın Küre (Kızıl Elma) Tutan Osmanlı Sultanları Portreleri, Dördüncü UATTK Bildirileri 4-7 Kasım.
• Meskhidze, Maia (2006). Türkiye ve Kırgız Türkçelerinde Renk İsimleri İçeren Deyimler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Nerimanoğlu, Kâmil Veli (1996). “Türk Kültüründe Renkler”. Nevruz ve Renkler. Haz. Sadık, Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yay. 63-73.
• Ögel, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş.C. VI. Ankara: Kültür BakanlığıYay., Ögel, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1998), Türk Mitolojisi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., Saydam, Abdullah (1999), Osmanlı Medeniyeti Tarihi. Trabzon: Derya Kitabevi.
• Sertkaya, Osman Fikri (1992), Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Mülahazalar, TDAY. Belleten (1992): ss.9-27.
• Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük, (2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Tekin, Talat (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara.
• Tutar, Hasan (2002). Tarihte ve Mitolojide Nevruz Türkler. Ed. Hasan Celâl Güzelvd. C. 3. İstanbul: Yeni Türkiye Yay. , ss. 611-621.
• Tümer, Günay (1992), Budizm, (DİA), VI, İstanbul, Ulukan, Ayşe ( 2012). Dede Korkut Hikâyeleri ve Grimm Masallarında Kültür ve İnançlara Yerleşmiş Renkler ve Sayı Simgeciliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakar Üni. Sosyal Bil. Enstitüsü, Sakarya.
• Yılmaz, Engin (2003), Dede Korkud Kitabı’nda Tasvir Dünyası, TDAY Belleten I, ss. 123 150.
• Ziyai, Alimcan (2007), Eski Türk (Hun) İnançlarına Göre Yılbaşı Kutlamaları, Kardeş Kalemler, 3 (1): 42-48.