A REVIEW ON THE URFA REGİÉ DIRECTORATE AND ITS ROLE IN FIGHTING TOBACCO SMUGGLİNG (1883-1925)

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 673 - 696, 31.12.2022

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.55179/dusbed.1125400

Cited By: 2

Öz

In this study, Tobacco smuggling that took place in the region in the 19th century during the Urfa Regiment Directorate and the administration's struggle with such informal economy initiatives were evaluated. Ottoman Empire, In addition to having wide borders, it has fertile lands, many ports with commercial potential, important trade routes and a wide commercial market. Therefore, smuggling activities were an important problem that occupied the state administrators. An example of this situation in the Ottoman in the 19th century occurred in the Urfa Reji Directorate. Purpose of the study, It is to try to determine the measures taken by the Urfa Regiment Directorate in order to prevent smuggling activities in the region. In this context, it is especially focused on the unregistered economic activities that occur throughout the sanjak. In particular, the organizational structure of the Urfa Regiment Directorate, its administrative staff, smuggling activities in the region and the measures determined to prevent such activities will be discussed. In this framework, archival documents and provincial yearbooks constituted the main sources of the study.

Anahtar Kelimeler

Regié Administration, Urfa Regié Drectorate, Tobacco, Smuggling

URFA REJİ MÜDÜRLÜĞÜ VE TÜTÜN KAÇAKÇILIĞIYLA MÜCADELEDEKİ ROLÜNE DAİR BİR İNCELEME (1883-1925)

Öz

Bu çalışmada, 19. yüzyılda Urfa Reji Müdürlüğü döneminde bölgede meydana gelen tütün kaçakçılığı ve müdürlüğün bu gibi kayıt dışı ekonomi girişimleriyle mücadelesi değerlendirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, geniş sınırlara sahip olmanın yanı sıra verimli arazilere, ticari potansiyeli olan pek çok limana, önemli ticaret güzergâhlarına ve geniş bir ticari pazara sahiptir. Bundan dolayı kaçakçılık faaliyetleri devlet yöneticilerini meşgul eden önemli bir sorun idi. 19. yüzyılda Osmanlı’da yaşanan bu durumun bir örneği Urfa Reji Müdürlüğünde meydana gelmiştir. Çalışmanın amacı, Urfa Reji Müdürlüğünün bölgedeki kaçakçılık faaliyetlerinin engellenmesi doğrultusunda almış olduğu önlemleri tespit etmeye çalışmaktır. Bu bağlamda özellikle sancak genelinde meydana gelen kayıt dışı ekonomi faaliyetleri üzerinde durmaktır. Bilhassa Urfa Reji Müdürlüğünün teşkilat yapısı, idari kadrosu, bölgedeki kaçakçılık faaliyetleri ve bu tür faaliyetlerin önlenmesi hususunda belirlenen tedbirler ele alınmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede arşiv belgeleri ve vilayet salnameleri çalışmanın ana kaynaklarını oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Reji İdaresi, Urfa Reji Müdüriyeti, Tütün, Kaçakçılık

Kaynakça

• Kaynakça........................................................
• Autheman, A. (2002). The Imperıal Ottoman Bank. 1. Baskı, İstanbul: Ottoman Bank Archives and Research Centre.
• Açanal, H. (2015). Ondokuzuncu Yüzyıl Sonlarında Urfa’da Sosyal Hayat. ŞURKAV Dergisi, 8(22), 6-11.
• Adiloğlu, B. Göksel Y. (2021). Düyûn-ı Umûmıyye Osmanlı Devlet Borçları İdaresi. Muhasebe ve Finans Araştırmaları Dergisi, 21, 67-78.
• Aslan, D. (2005). Dünyada ve Türkiye’de Tütün Kontrolünde Yeni Bir Dönem Başladı: Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 14(1), 19-21.
• Asoğlu, İ. (2019). Birliktelikten Yol Ayrımına Urfa Kazasında Gayrimüslimler (1880-1910). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Asoğlu, İ. (2021). Osmanlı Urfa’sında Kahve, Kahvehaneler ve Müdavimleri, Hıstory Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, 13/1, 99-112.
• Asoğlu, İ. (2018). Osmanlı Son Döneminde Urfa’da Bir Ermeni Yerleşkesi: Telfutur Mahallesi ve Sakinleri, Turkish Studies History, 13/24, 17-32.
• Aliş, Ş. (2007). Edebiyatımızda Tütün Ekicileri ve Tütün İşçileri. Tütün Kitabı. Haz. Emine Gürsoy Naskali. 249-276. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Altun, M. (1995) Osmanlı Tütün Tekeli Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterek’ül-Menfaa Reji İdaresi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akpınar, M. (1998). Reji İdaresi (1908-1925), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arnavut, U. (2017). İntikam Gazetesi (1900-1902). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Ayabakan, L., (2016). Kürtlerde Tütün Kültürü ve Kürtlerin Tütün Ekonomisinde İngiltere’nin Rolü (1883-1923). VAKANÜVİS – Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(2), 14-29.
• Aygün, N. (2020). Trabzon’da Tütün Tüccarı (1826-1827). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 14(28), 317-340.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.): 1422/106614. 2999/224852, 3006/225392, 3008/225574, 4219/316355, 1606/120393, 3561/267048.
• Balkan, İ. (2011). Yine Kolcular Döndü Mü? Son Tütüncü Öldü Mü?, 1. Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Batman, M. (2013). Tobacco Smugglıng In The Black-Sea Regıon Of The Ottoman Empıre 1883-1914, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Şehir Üniversitesi, İstanbul.
• Bayraktar, H. (2007). Tanzimat’tan Cumhuriyete Urfa Sancağı. 1. Baskı, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Yayınları.
• Bluhm, D. (2019). Kolomb’dan Davidoff’a Tütün. Çev. Zehra Aksu Yılmazer, 1. Baskı, İstanbul: Kolektif Kitapevi.
• Bozan, O. (2008). “Urfa Sancağında 1895 Ermeni Olayları,” Presented At The İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa “Osmanlı Belge ve Kaynaklarında Urfa”, Şanlıurfa, Cilt: IV, 224-236.
• Ceylan, İ. C. (1995). Türkiye’de Tütün Politikasının Tarihsel Gelişimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çetin, E. C. (2018). Düyun-u Umumiye ve Osmanlı Dış Borç Tarihi Genel Bir Bakış. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 234-249.
• Çelebi, K. (2008). Mizanü’l-Hakk Fi İhtiyari’L-Ehakk. Çev. Orhan Şaik Süleyman Uludağ, 1. Baskı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çelikkut, E. (2019). Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Kıbrıslı Devlet Memurları (1879-1909), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat.
• Dağ, M. (2021). Hemavend Aşireti’nin Tütün Kaçakçılığı İddiaları ve Adana Reji İdaresi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(3), 1333-1344.
• Dağ, M. (2022). İnhisarlar İdaresi Umumi Müdürlüğünün Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadelesi: Urfa İnhisarlar Tütün Atölyesi Müdürlüğü Örneği (1925-1950), Mukaddime Dergisi, 13(1), 69-100.
• Dağ, M. (2021). XIX. Yüzyıl Sonlarında Reji İdaresi’nde Kayıt Dışı Ekonomi Davası: Bayburt Reji Memurluğu Örneği (1888-1909), Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 444-471.
• Dağ, M. (2021). XX. Yüzyıl Başlarında Reji İdaresi’nde Kayıt Dışı Ekonomi Davası: Menbiç Reji Memurluğu Örneği (1910-1911), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 207-228.
• Dağ, M. (2022). 27 Aralık 1886 Tarihli İnhisar-ı Duhan Nizamnamesinin Tatbikine Dair Bir Değerlendirme, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (47), 162-180.
• Dâhiliye-Defterler (DH. SAİD.D): 161/247/126, 117/431/218, 145/227.
• Dâhiliye-Emniyet Şubesi (DH. EUM. EMN.): 56/18.
• Dâhiliye–İdare (DH. İD.): DH. İD. 94/5, 95/15.
• Dâhiliye–İdare-i Umumiyye (DH. İ. UM.): DH. İ. UM. 22/61.
• Dâhiliye- Islahat (DH. TMIK. S.): 29/60, 55/70.
• Dâhiliye-Muamelat (DH. TMIK. M.): 237/58, 162/33.
• Dâhiliye–Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ.): 28/48.
• Dâhiliye–Muhasebe Kalemi (DH. MKT.): 402/8, 1541/117, 1543/114, 2246/34, 2302/100, 2540/108, 1870/122, 1785/102, 2229/73, 2910/89, 1462/55.
• Dâhiliye-Şifre Kalemi (DH. ŞFR.): 240/31, 185/5.
• Demir, K. (2019). II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Tütün Tarımı ve Reji Şirketi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(41), 419-446.
• Dığıroğlu, F. (2014). Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912), Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 43(43), 227-272.
• Dığıroğlu, F. (2007). Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l-Menfaa Reji Şirketi–Trabzon Reji İdaresi (1883-1914). 1. Baskı, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Dığıroğlu, F. (2012). “Samsun Reji İdaresi”. Samsun Sempozyumu (Samsun’a Bir Parantez Açıyoruz) II. (Samsun, 13-16 Ekim 2011), ed. Mahmut Aydın, Bekir Şişman, Selahattin Özyurt, Hasan Atsız, 393-400, Samsun: Samsun Valiliği Yayınları.
• Dikmen, N. (2010). Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, (19)2, 137-159.
• Doğruel, F. Doğruel, S. (2000). Osmanlı’dan Günümüze Tekel, 1. Baskı, Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ekinci, A., (2006). Ortaçağ’da Urfa, 1. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Ekinci, A., Asoğlu, İ. (2020). Son Dönem Osmanlı Bürokrasisinde Urfalı Memurlar. Osmanlı Urfası, (II), 227-268.
• Erler, M. Y., Edinsel, K. (2011). Samsun’da Tütün Üretimi (1788-1919). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(18), 230-248.
• Erler, M. Y., (Tarih Yok). Samsun, Black-Sea Resaurch Project, https://cities.blacksea.gr/en/samsun/4-1-1/, Erişim Tarihi: 04.11.2022.
• Eroğlu, O. (2010). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Kamu Maliyesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(0), 57-89.
• Ertaş, K. (2016). 19. Yüzyıl’da Urfa’da Ermeniler ve İdari Hayattaki Konumları. Akademik Araştırmalar Dergisi, 17(68), 1-26.
• Ertürk Keskin, N. Yaman Öztürk, M. (2013). Türkiye’de Tütün Reji’den Tekel’e Tekel’den Bugüne, 1. Baskı, Ankara: NoteBene Yayınları.
• Ertem, B. (2011). Kaçakçılık ve Terör Sarmalında Tütün Savaşları, 1. Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Güler, S. E. (1999). Urfa Bölgesinde Devlet Adamları ve Komutanları (M.Ö. XIV. Yüzyıl-M.S. 1920). 1. Baskı, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
• Güler, S. E. (2010). Yabancı Gezginlerin Gözüyle Urfa Bölgesi. 1. Baskı, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları.
• Güzel, A. (2016). Tütün Bitkisi ve Farmakolojik Özellikleri; Gerçekten Şeytan Otu Mu? Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi, 4(1), 22-26.
• Gökdemir, O. (1994). Aydın Vilayeti’nde Tütün Rejisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Gürdamar, E. (2019). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Tütün Politikaları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Günaydın, G. G. (2009). Canik Mutasarrıflğı’nda Tütün Rejisi Uygulamaları Karşı Tütün Amelelerinin Tepkileri (1908), Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 7/7, 105-116.
• Halaçoğlu, Y. (2014). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, 7. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Halep Vilayet Salnamesi, 1305, 1307, 1308, 1310, 1313, 1314, 1315, 1316, 1317, 1318, 1320, 1321, 1324, 1326.
• Hamzaoğlu, K. (2019). Trabzon Vilayetinde Kaçakçılık (1855-1908). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Hamzaoğlu, K. (2020). Osmanlı Karadenizi’nde Kaçakçılık (1885-1912), 1. Baskı, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Hamzaoğlu, K. (2020). XIX. Yüzyılda Trabzon Vilayeti’nde Kaçakçılık ve Kaçırılan Emtialar, Near East Hıstorıcal Revıew, 10(2), 205-225.
• Hariciye Nezareti-İdare (HR. İD.): 290/50.
• Hariciye Nezareti-Tahrirat (HR. TH.): 166/40.
• İnanan, F., Şahin, D. (2017). Arkeopark–Osmanlı Lüleleri Osmanlı’da Tütün Keyfi. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(31), 33-54.
• Karakaş, M. (2012). Cumhuriyet Öncesi Şanlıurfa’da Kültür ve Eğitim. 1. Baskı, Konya: Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Karagöz, F. G. (2020). 17. Yüzyılda Mühimme Defterleri ve Ayntab/Antep Şer’iye Sicilleri Örneklerinde Kahvehanelerin Kapatılması ve Tütün Yasaklarının Uygulanması. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(2), 494-554.
• Keskinkılıç, E. (1999). Bir Osmanlı Özelleştirme Modeli: Reji-Tütün İdaresi, Liberal Düşünce Dergisi, 4/14, 151-155.
• Karcı, E. (2015). Reji İdaresi’nin Tokat ve Çevresindeki Usulsüz Uygulamalarına Dair Bazı Tespitler (1886-1911), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu I. (Tokat, Eylül 2015), ed. Ali Açıkel. 513-526, Tokat: Tokat Valiliği Özel İdaresi Yayınları.
• Kurt, E. Şehitoğlu, Y. (2021). Türk Yönetim Bilimine Tarihe Dönüş Kavram Çerçevesinde Bir Bakış: Sınıflar, İş Dünyası ve Bilgi Transferi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(3), 1699-1722.
• Maarif Nezareti-Mektubi Kalemi (MF. MKT.): 480/44, 540/7.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 9/54, 165/11.
• Mercimek, H. V. Akçiçek, İ. E. (2014). Mucizeden Belaya Yolculuk Tütün, 1. Baskı, (İstanbul: Tarihçi Kitapevi.
• Morawitz, C. (1902). Les Finances de la Turquie. 1. Baskı. Harvard College Lıbrary.
• Oktar, T. (2007). Tütün Kitabı. İçinde Emine Gürsoy Naskali (Ed.), Osmanlı Devleti’nde Reji Şirketi’nin Kurulmasından Sonraki Gelişmeler (ss. 45-55). İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Ösen, S. (2015). Osmanlı Devleti’nde Tütün Kaçakçılarıyla Mücadele: Niğde Örneği. SÜTAD, 38, 49-69.
• Öğüt, T. (2011). “Milli Sınırların Oluşumu Sürecinde Güneydoğu Anadolu’da Kaçakçılık Ekonomisi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, XXXI(II), 91-122.
• Özcan, M. (2011). Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin Kurulması ve Osmanlı İktisadı Üzerine Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, A. E. (2007). “Argoda Tütün ve Tütün İçimiyle İlgili Kelimeler, Deyimler, Tabirler”. Tütün Kitabı. 235-240. Haz. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1984). Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi (1820-1913). 1. Baskı, Ankara: Yurt Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2019). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. 10. Baskı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Palalı, İ. (2021). Osmanlı Devleti’nde İlköğretimde Yenileşme ve Urfa İlk Mektepleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 127(250), 83-102.
• Parvus Efendi. (1977). Türkiye’nin Mali Tutsaklığı, çev. Muammer Sencer, 1. Baskı, İstanbul: May Yayınları.
• Refik, A. (1998). Eski İstanbul Manzaraları. 1. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sadaret–Mühimme Kalemi Evrakı (A.) MKT. MHM.): 490/22, 646/37.
• Sağır, A. (2018). Osmanlı Bürokrasisinde Urfalı Memurlar (1848-1912). 1. Baskı, Ankara: Başlangıç Yayınları.
• Sağlam, I. (2020). Emperyalist Rekabet Ortamında Bir İngiliz Bankası: The Natıonal Bank Of Turkey. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• Seydioğulları, M. (2010). Tütün ve Tütün Kontrolü. İçinde, Zeynep Ayfer Aytemur, Şule Akçay, Osman Elbek (Ed.), Dünyada ve Türkiye’de Tütünün Tarihçesi, Üretimi, Ticareti ve Temel Politikaları. (ss. 3-20). İstanbul: Türk Toraks Derneği.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lügatı, 1. Baskı, İstanbul: Enderun Kitapevi.
• Şenel, S. (2007). “Ayıngacı Türküler”. Tütün Kitabı. 361-370. Haz. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitapevi Yayınları. Şura-yı Devlet (ŞD.): 642/46, 2235/5, 2905/11, 75/3367.
• Taşkın, Ü. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.
• Tanık, İ. H., (2022). “Cumhuriyet Döneminde Halfeti’de İdari ve Siyasi Gelişmeler (1954-1999)”, Ortaçağ’dan Günümüze Rumkale ve Halfeti, 355-394. Ed. Yasin Taş, İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Taşkın, Ü. (2008). Osmanlı Devrinde Ortadoğu’da Kullanılan Ağırlık ve Hacim Ölçüsü Birimleri, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Dergisi, V(2), 63-79.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1819). 1. Baskı, Ankara: Yurt Yayınları.
• Togral, Ö. (2021). 19. Yüzyılında Doğu Akdeniz’de Kaçakçılık, 1. Baskı, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Üner, M. E. (2019). Halep Salnamelerinde Suruç Kazası. Harran ve Çevresi Tarihi, 361-376.
• Varcan, N. (2000). Osmanlı Maliyesi Hakkında İngiliz Raporları (1861-1892). 1. Baskı, Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Kordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayınları.
• Varol, Ö. (2007). II. Abdülhamit Döneminde Duyun-u Umumiye İdaresinin Kuruluşu ve İşleyişi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Vedat E. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yılgür, E. (2015). Roman Tütün İşçileri. 1. Baskı, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Yıldız-Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ.): 14/36, 46/3.
• Yıldız-Resmi Maruzat (Y. A. RES.): 4/70.
• Yıldız-Umumi (Y. PRK. UM.): 35/112.
• Yiğit, S. (1989). Osmanlı Dış Borçları ve Düyun-ı Umumiye İdaresi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Young, G. (1906). Corps de Droit Ottoman, Cilt. V. 1. Baskı, London: Oxford At The Clarendon Press.
• Yurtoğlu, N. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tütün Tekeli ve Sigara Fabrikalarının Tarihsel Gelişimi (1923-1950), Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17), 81-116.
• Yurtoğlu, N. (2021). Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Tütün Yetiştiriciliği ve Politikası (1923-1938), Belgi Dergisi, 22, 151-194.
• Zabun, S. (2021). Osmanlı Devleti’nde Tütün Ticareti: Aslıoğlu Serahim’e Ait Adana Tütün Fabrikası Örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 24/2, 622-634.
• Zeki, S. (1928). Türkiye’de Tütün–Ziraat, Sanaat ve Ticareti. 1. Baskı, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Quataert, D. (2017). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş 1881-1908. 1. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.