Türkiye’de Tarım Alanları Yönetimine İlişkin Mevzuatın Sürdürülebilirlik Temelinde İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 1, 125 - 143, 30.06.2022

Aybike Ayfer Karadağ Ayşe Esra Cengiz Demet Demiroğlu

Öz

İnsan yaşamının devamlılığı, sağlıklı gıda kaynaklarına ve üretimine bağlıdır. Günümüzde temel besin kaynaklarının üretildiği ekosistemler olan tarımsal alanlar; nüfus artışı, iklim değişikliği, hızlı kentleşme ve arazi bozulumu gibi çevresel değişimlerden dolayı büyük bir baskı altındadır. Çalışma “Türkiye’deki tarım alanlarına ilişkin mevzuat, sürdürülebilirlik ilkelerini yeterince gözetmemektedir” hipotezine dayanmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı; tarımsal sürdürülebilirlik ile ilgili ilkeleri ortaya koyarak bu ilkelerin mevzuattaki durumunu sorgulamaktır. Çalışmada, tarım alanlarının yapılanmasında en etkili mezuatlardan olan, Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Planlanmasına Dair Yönetmelik, peyzaj mimarlığı bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Değerlendirmede; içerik analizi yönteminden yararlanılarak, öncelikle sürdürülebilirliğe ilişkin 6 temel ilke ve 26 alt ölçüt belirlenmiş, sonrasında ise bu tespitler temelinde mevzuat çözümlenmiştir. İncelenen mevzuatlarda, bu ilke ve alt ölçütlere genel anlamda karşılık bulunamamıştır. Sonuç olarak; incelenen mevzuatların, tarım alanlarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması konusunda, yeterli hassasiyete ve farkındalığa sahip olmadığı ve hipotezin doğrulandığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tarımsal peyzaj, Sürdürülebilir tarım, Tarımsal mevzuat, Tarım politikaları, Türkiye

Investigation of the Legislation on the Management of Agricultural Lands in Turkey on the Basis of Sustainability

Öz

The continuity of human life depends on healthy food sources and production. Today, agricultural areas, which are ecosystems where basic food sources are produced, are under great pressure due to environmental changes such as population growth, climate change, rapid urbanization and land degradation. The study is based on the hypothesis that "the legislation on agricultural lands in Turkey does not sufficiently consider the sustainability principles". In this context, the aim of the study is to reveal the principles related to agricultural sustainability and to question the status of these principles in the legislation. In the study, "Soil Conservation and Land Use Law" and "Regulation on Protection, Use and Planning of Agricultural Lands", which are among the most effective legislation in the structuring of agricultural areas, were evaluated from the perspective of landscape architecture. By using the content analysis method in the evaluation, first of all, 6 basic principles and 26 sub-criteria related to sustainability were determined, and then the legislation was analyzed on the basis of these determinations. These principles and sub-criteria were not met in general terms in the examined legislation. As a result, it was revealed that the examined legislations did not have sufficient sensitivity and awareness about the sustainable use and protection of agricultural lands, and the hypothesis was confirmed.

Anahtar Kelimeler

Agricultural landscape, sustainable agriculture, agricultural legislation, agricultural policies, Turkey

Kaynakça

• Akseki, H. & Meşhur, M. Ç. (2013). Kentsel Yayılma Sonucu Yapılaşmaya Açılan Verimli Tarım Alanları: Konya Kenti Deneyimleri. Megaron, 8 (3), 165-174.
• Bayar, R. (2018). Arazi Kullanımı Açısından Türkiye’de Tarım Alanlarının Değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16 (2), 187-200.
• Benton, T. G., Vickery, J. A. & Wilson, J. D. (2003). Farmland Biodiversity: Is Habitat Heterogeneity the Key?. Trends in Ecology & Evolution, 18 (4), 182-188.
• Blesh, J. & Drinkwater, L. E. (2013). The Impact of Nitrogen Source and Crop Rotation on Nitrogen Mass Balances in the Mississippi River Basin. Ecological Applications, 23 (5), 1017-1035.
• Boz, İ. & Orhan, E. (2004). ABD’de Çevre Koruma ve Arazi Kullanım Politikasında Uygulanan Teşviklere Dayalı Mekanizma. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 7 (1), 80-85.
• Bürgi, M., Hersperger A. M. & Schneeberger, N., (2004). Driving Forces of Lanscape Change-Current and New Directions. Landscape Ecology, 19, 857-868.
• Cengiz, A. E., Çavuş, Z. C. & Koç T. (2014a). Çanakkale ve Kepez Yerleşmelerinde Sulu Tarım Alanları Kentleşme İlişkisi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 12 (1), 69-88.
• Cengiz, A. E., Pekin Timur U., Karadağ A. A. & Demiroğlu, D. (2014b). Urban and Urbanization (A Contribution to Sustainable Urban Development: Urban Agricultural Lands). Yayın Yeri: St. Kliment Ohridski Universty Press, Editör: Prof. Dr. Recep Efe, Prof. Dr. Turgut Tüzün Onay, Assoc. Prof. Dr. Igor Sharuho, Assoc. Prof. Dr. Emin Atasoy, Basım sayısı: 1, Sayfa sayısı: 792, ISBN: 978-954-07-3772-0, Bölüm Sayfaları: 85-104.
• Cengiz, S., Görmüş, S. & Tağıl, S. (2017). Modelling the Interaction between Urban Sprawl and Agricultural Landscape around Denizli City, Turkey. Journal of Digital Landscape Architecture, 2, 28-41.
• ChaplinKramer, R., O’Rourke, M. E., Blitzer, E. J. & Kremen, C. (2011). A Meta‐Analysis” of Crop Pest and Natural Enemy Response to Landscape Complexity. Ecology Letters, 14 (9), 922-932.
• Chopin, P., Bergkvist, G. & Hossard, L. (2019). Modelling Biodiversity Change in Agricultural Landscape Scenarios-A Review and Prospects for Future Research. Biological Conservation, 235, 1-17.
• Çolak, H. E. (2018). Trabzon İlinde Tarımsal Arazi Kullanımındaki Zamansal Değişimin CBS ile Belirlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18 (3), 946-958.
• Egan, J. F., Graham, I. M. & Mortensen, D. A. (2014). A Comparison of the Herbicide Tolerances of Rare and Common Plants in an Agricultural Landscape. Environmental Toxicology and Chemistry, 33 (3), 696-702.
• Estrada-Carmona, N., Hart, A. K., DeClerck, F. A., Harvey, C. A. & Milder, J. C. (2014). Integrated Landscape Management for Agriculture, Rural Livelihoods, and Ecosystem Conservation: An Assessment of Experience from Latin America and the Caribbean. Landscape and Urban Planning, 129, 1-11.
• Fahrig, L., Baudry, J., Brotons, L., Burel, F. G., Crist, T. O., Fuller, R. J., ... & Martin, J. L. (2011). Functional Landscape Heterogeneity and Animal Biodiversity in Agricultural Landscapes. Ecology Letters, 14 (2), 101-112.
• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) (2009). How to Feed the World, 2050; Global Agriculture towards 2050; High Level Expert Forum, https://www.fao.org/fileadmin/templates/wsfs/docs/Issues_papers/HLEF2050_Global_Agriculture.pdf
• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) (2017). FAO-IPCC Expert Meeting on Climate Change, Land Use and Food Security. Meeting Report Rome, Italy 23-25 January 2017. https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/05/EM_FAO_IPCC_report.pdf
• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) (2018). FAO's Work On Agroecology: A Pathway to Achieving the SDGs, http://www.fao.org/3/i9021en/I9021EN.pdf
• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) (2021). The State of the World’s Land and Water Resources for Food and Agriculture – Systems at Breaking Point. Synthesis Report 2021, Rome. https://doi.org/10.4060/cb7654en
• Fischer, J., Lindenmayer, D. B. & Manning, A. D. (2006). Biodiversity, Ecosystem Function, and Resilience: Ten Guiding Principles for Commodity Production Landscapes. Frontiers in Ecology and the Environment, 4 (2), 80-86.
• Fischer, J., Brittain, C., & Klein, A.-M. (2013). Biodiversity-Friendly Farming. In S. A. Levin (Ed.), Encyclopedia of Biodiversity (pp.418–429). Elsevier.
• Forman R. T. T. & Godron M. (1986). Landscape Ecology. John Wiley, New York.
• Gibbs, K. E., Mackey, R. L. & Currie, D. J. (2009). Human Land Use, Agriculture, Pesticides and Losses of Imperiled Species. Diversity and Distributions, 15 (2), 242-253.
• Gün, S. (2006). Tarımda Toprak Mülkiyet Yapısı ve İşletmelerin İyileştirilmesi. Türk Tarım Dergisi, 171, 34-37.
• Gün, S. (2014). Köylerin ve Kırsal Alanın Yeniden Tanımlanması Sürecinde Tarım Topraklarının Kullanımı ve Korunması. 11. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 1, 473-478.
• Isaacs, R., Tuell, J., Fiedler, A., Gardiner, M. & Landis, D. (2009). Maximizing Arthropod‐Mediated Ecosystem Services in Agricultural Landscapes: The Role of Native Plants. Frontiers in Ecology and the Environment, 7 (4), 196-203.
• Jonsson, M., Straub, C. S., Didham, R. K., Buckley, H. L., Case, B. S., Hale, R. J., ... & Wratten, S. D. (2015). Experimental Evidence That the Effectiveness of Conservation Biological Control Depends on Landscape Complexity. Journal of Applied Ecology, 52 (5), 1274-1282.
• Jordan, N. & Warner, K. D. (2010). Enhancing the Multifunctionality of US Agriculture. BioScience, 60 (1), 60-66.
• Kalkınma Bakanlığı (2014). Tarım Arazilerinin Sürdürülebilir Kullanımı Çalışma Grubu Raporu. T. C. Kalkınma Bakanlığı, Ankara. http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/10_TarimArazilerininSurdurulebilirKullanimiCalismaGurubuRaporu.pdf
• Kennedy, C. M., Lonsdorf, E., Neel, M. C., Williams, N. M., Ricketts, T. H., Winfree, R., ... & Kremen, C. (2013). A Global Quantitative Synthesis of Local and Landscape Effects on Wild Bee Pollinators in Agroecosystems. Ecology Letters, 16 (5), 584-599.
• Landis, D. A., Wratten, S.D. & Gurr, G.M. (2000). Habitat Management to Conserve Natural Enemies of Arthropod Pests in Agriculture. Annual Review of Entomology, 45, 175–201.
• Lenka, S., Lenka, N. K., Sejian, V. & Mohanty, M. (2015). Contribution of Agriculture Sector to Climate Change. In Climate Change Impact on Livestock: Adaptation and Mitigation (pp. 37-48). Springer, New Delhi.
• Lin, B. B., Philpott, S. M. & Jha, S. (2015). The Future of Urban Agriculture and Biodiversity-Ecosystem Services: Challenges and Next Steps. Basic and Applied Ecology, 16 (3), 189-201.
• Lovell, S. T. (2010). Multifunctional Urban Agriculture for Sustainable Land Use Planning in the United States. Sustainability, 2 (8), 2499-2522.
• McGranahan, D. A. (2014). Ecologies of Scale: Multifunctionality Connects Conservation and Agriculture Across Fields, Farms, and Landscapes. Land, 3 (3), 739-769.
• MEA (Millennium EcosystemAssessment) (2005). Ecosystems and Human Well-Being: Synthesis. Erişim Yeri: www.unep.org, Erişim Tarihi: 06.01.2015.
• Novikova, A., Rocchi, L. & Vaznonis, B. (2019). Valuing Agricultural Landscape: Lithuanian Case Study Using a Contingent Valuation Method. Sustainability, 11 (9), 2648, https://doi.org/10.3390/su11092648.
• Parry, H. R., Macfadyen, S., Hopkinson, J. E., Bianchi, F. J., Zalucki, M. P., Bourne, A. & Schellhorn, N. A. (2015). Plant Composition Modulates Arthropod Pest and Predator Abundance: Evidence for Culling Exotics and Planting Natives. Basic and Applied Ecology, 16 (6), 531-543.
• Rusch, A., Binet, D., Delbac, L. & Thiéry, D. (2016). Local and Landscape Effects of Agricultural Intensification on Carabid Community Structure and Weed Seed Predation in a Perennial Cropping System. Landscape Ecology, 31 (9), 2163-2174.
• Ortaş, İ., Şenol, S. & Kapur, S. (2008). Çukurova Bölgesinde Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımı ve Planlı Tarım ve Kent Çevre İlişkileri Açısından Önemi. Adana Kent Sorunları Sempozyumu/21, 259-265, Adana.
• OXFAM (2014). Building a New Agricultural Future: Supporting Agro-Ecology for People and the Planet. Erişim Yeri: https://oxfamilibrary.openrepository.com/bitstream/handle/10546/315851/ib-building-new-agriultural-future-agroecology-280414-en.pdf;jsessionid=D48EB77AA29E4572E1789BE105D6F2CD?sequence=1, Erişim Tarihi: 15.12.2021
• Öztürk, B. (2004). Kentsel Açık ve Yeşil Alan Sistemi Oluşturulması: Kayseri Kent Bütünü Örneği. Doktora Tezi (Basılmamış). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara.
• Perović, D., Gámez‐Virués, S., Börschig, C., Klein, A. M., Krauss, J., Steckel, J., ... & Westphal, C. (2015). Configurational Landscape Heterogeneity Shapes Functional Community Composition Of Grassland Butterflies. Journal of Applied Ecology, 52(2), 505-513.
• Resmi Gazete (1982). Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası. Erişim Yeri: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17863_1.pdf, Erişim Tarihi: 25.02.2021.
• Resmi Gazete (1985). 3194 sayılı “İmar Yasası”. Erişim Yeri: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18749.pdf, Erişim Tarihi: 25.02.2021.
• Resmi Gazete (2005). 5403 sayılı “Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu”. Erişim Yeri: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5403.pdf, Erişim Tarihi: 25.02.2021.
• Resmi Gazete (2017). Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Planlanmasına Dair Yönetmelik. Erişim Yeri: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171209-3.htm, Erişim Tarihi: 25.02.2021.
• Scheper, J., Bommarco, R., Holzschuh, A., Potts, S. G., Riedinger, V., Roberts, S. P., ... & Kleijn, D. (2015). Local And LandscapeLevel Floral Resources Explain Effects of Wildflower Strips on Wild Bees Across Four European Countries. Journal of Applied Ecology, 52 (5), 1165-1175.
• Sezgin, D. & Varol, Ç. (2012). Ankara’daki Kentsel Büyüme ve Saçaklanmanın Verimli Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımına Etkisi. METU JFA, 29 (1), 273-288.
• Shackelford, G. E., Steward, P. R., German, R. N., Sait, S. M. & Benton, T. G. (2015). Conservation Planning in Agricultural Landscapes: Hotspots of Conflict between Agriculture and Nature. Diversity and Distributions, 21 (3), 357-367.
• Sinclair, F., Wezel, A., Mbow, C., Chomba, S., Robiglio, V. & Harrison, R. (2019). The Contribution of Agroecological Approaches to Realizing Climate-Resilient Agriculture. GCA: Rotterdam, The Netherlands.
• Sönmez, Ö. (2018). Sanayileşen Alanlarda Tarım Topraklarını Koruma Güçlüğü: Trakya Bölge Planlama Deneyimi. Uygulamalı Yerbilimleri Dergisi, 17 (2), 101-114.
• Steingröver, E. G., Geertsema, W. & van Wingerden, W. K. (2010). Designing Agricultural Landscapes for Natural Pest Control: A Transdisciplinary Approach in the Hoeksche Waard (The Netherlands). Landscape Ecology, 25 (6), 825-838.
• Tonitto, C., David, M. B. & Drinkwater, L. E. (2006). Replacing Bare Fallows with Cover Crops in Fertilizer-İntensive Cropping Systems: A Meta-Analysis of Crop Yield and N Dynamics. Agriculture, Ecosystems & Environment, 112 (1), 58-72.
• Topçu, P. (2012). Tarım Arazilerinin Korunması ve Etkin Kullanılmasına Yönelik Politikalar. Kalkınma Bakanlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyonlar Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Tscharntke, T., Klein, A. M., Kruess, A., SteffanDewenter, I. & Thies, C. (2005). Landscape Perspectives on Agricultural Intensification and Biodiversity–Ecosystem Service Management. Ecology Letters, 8 (8), 857-874. Tscharntke, T., Clough, Y., Wanger, T. C., Jackson, L., Motzke, I., Perfecto, I., ... & Whitbread, A. (2012). Global Food Security, Biodiversity Conservation and the Future of Agricultural Intensification. Biological Conservation, 151 (1), 53-59.
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2021a). Adrese Dayalı Nüfus Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları. Erişim Yeri: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr, Erişim Tarihi: 15.04.2022
• TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) (2021b). Türkiye’de Tarım Alanları. Erişim Yeri: http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1001, Erişim Tarihi: 15.04.2022
• Uzun, A. & Demir, Y. (2016). Kentsel Saçaklanmanın Tarım Alanlarına Yayılımının Uydu Görüntüleri Yardımıyla Belirlenmesi: Samsun Örneği. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 31 (3), 408-416.
• Ünal, M. & Başkaya, H. S. (2000). Kocaeli İli Topraklarının Amaç Dışı Kullanımı. Ekoloji-Çevre Dergisi, 9 (36), 9-11.
• Westphal, C., Vidal, S., Horgan, F. G., Gurr, G. M., Escalada, M., Van Chien, H., ... & Settele, J. (2015). Promoting Multiple Ecosystem Services with Flower Strips and Participatory Approaches in Rice Production Landscapes. Basic and Applied Ecology, 16 (8), 681-689.
• Vaarst, M., Escudero, A. G., Chappell, M. J., Brinkley, C., Nijbroek, R., Arraes, N. A., ... & Halberg, N. (2018). Exploring the Concept of Agroecological Food Systems in a City-Region Context. Agroecology and Sustainable Food Systems, 42 (6), 686-711.
• Yörür, N. (2010). Uygulanan Kırsal Alan ve Tarım Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme. Planlama Dergisi, TMMOB Şehir Pancıları Odası, 1, 3-19.
• URL-1 World Population. Erişim Yeri: https://www.worldometers.info/, Erişim Tarihi: 15.05.2022
• URL-2. World Urban Population. Erişim Yeri: https://statisticstimes.com/demographics/world-urban-population.php#:~:text=As%20of%202021%2C%204.46%20billion,billion%20people%20to%20urban%20areas, Erişim Tarihi: 15.05.2022