“Yerler”in Yaratılmasında Bir Araç Olarak Kentsel Tasarım Rehberlerinin Rolü

Yıl 2023, Cilt: 19 Sayı: 1, 159 - 188, 25.06.2023

Başak Yurtseven , Dicle Oğuz

https://doi.org/10.58816/duzceod.1209384

Öz

Yerler, fiziksel olduğu kadar sembolik, işlevsel, duygusal, davranışsal, kültürel ve sosyal nitelikleri içeren anlamlı mekânlardır. Kentsel mekânlar fiziksel anlamda pek çok bağlantıya sahip ve sınırlandırılmış bir boşluk olarak tanımlanırken, kültürel ve bölgesel içeriklerle donandığında yer halini almaktadır. Bu süreçte, yerlerin başarılı ve yaşanabilir olması, buna bağlı olarak insanların yere ait hissedebilmesi için kentsel mekânların temel nitelikleri taşıması gereklidir. Diğer yönden, hızlı kentleşme ve küreselleşme sürecine bağlı olarak kalitesiz yerlerin oluşması kentlerin yapısal kimliğini değiştirmektedir. Bu açıdan, kentsel tasarım ve planlama süreçlerinde, yerin öneminin ele alınması ve yerin niteliklerinin sürdürülebilmesi için kentsel tasarım rehberleri önemli sistematik araçlardır. Bu çalışmanın amacı, kentsel tasarım rehberlerinin yer ile ilişkisini, dünyada ve ülkemizde hazırlanan örnekler üzerinden tartışmak ve yer için hangi tasarım bileşenlerinin önemli olduğunu tespit etmektir. Çalışma kapsamında, öncelikle yer ve kentsel tasarım rehberi kavramları tanımlanmış, daha sonra kentsel tasarım rehberlerinin yaklaşım farklılıkları seçilen örnekler üzerinden irdelenmiştir. Sonuç olarak, her ülkenin farklı uygulama ve planlama politikalarına sahip olduğu ve yerlerin yaratılmasında, biçimsel çeşitlilik, erişilebilirlik, ekolojik sağlamlık, geçirgenlik, bağlam, kimlik, imaj, güvenlik, psikolojik konfor, deneyim, işlevsel çeşitlilik ve esneklik gibi tasarım bileşenlerinin ön plana çıktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kentsel tasarım rehberleri, Yer, Kentsel mekân, Kentsel tasarım bileşenleri

The Role of Urban Design Guides As A Tool In The Creation Of “Places”

Öz

Places are meaningful spaces that contain symbolic, functional, emotional, behavioral, cultural and social qualities as well as physical. While urban spaces are defined as a restricted void with many physical connections, they become places when equipped with cultural and regional contents. In this process, it is necessary for urban spaces to have essential features in order for places to be successful and livable, and accordingly, for people to feel belonging to the place. On the other hand, the formation of poor-quality places due to the rapid urbanization and globalization process changes the structural identity of cities. In this respect, urban design guides are significant systematic tools to address the importance of the place and maintain the qualities of the place in the urban design and planning processes. The aim of this study is to discuss the relationship between urban design guides and place through examples prepared in the world and our country and to determine which design components are outstanding for the place. Within the scope of the study, firstly the concepts of place and urban design guide were defined, then the differences in approach of urban design guides was examined through the selected examples. As a result, it has been determined that each country has different implementation and planning policies, and design components such as formal diversity, accessibility, ecological soundness, permeability, context, identity, image, security, psychologic comfort, experience, functional diversity and flexibility come into prominence in the creation of places.

Anahtar Kelimeler

Urban design guides, Place, Urban space, Urban design components

Kaynakça

• Altman, L., & Low, S. (1992). Human behavior and environments: Advances in theory and research. New York: Plenum Press.
• Anonim. (2010). Bayındırlık ve iskân bakanlığı bütünleşik kentsel gelişim stratejisi eylem planı (KENTGES 2010-2023). Ankara.
• Arısu, S. (2018). Kentsel tasarım kavramında kentsel tasarım rehberlerinin yeri ve önemi. Kent Akademisi, 11(33), 243-255.
• Aydemir, Ç., Gül, A., ve Akın, T. (2020). Yapılı çevre üretiminde kentsel tasarımın yasal boyutunun irdelenmesi. İdealkent, 11(Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı), 1313-1338.
• Aydınlı, S. (2003). Mimarlığı anlama, kaynağa ulaşma ve özü yakalama. TOL Dergisi, 3, 54-60.
• Aylanç, E. (2018). ‘Beyoğlu Kumbaracı Yokuşu Sokağı'nın korunması için öneri kentsel tasarım rehberi’. Yüksek Lisans Tezi. MSGS Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ayverdi, A. (1972). Japonya mimarlığı mekânı. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Bath & Northeast Somerset Council. (2015). Pattern book volume1: public realm framework. Erişim adresi https://www.bathnes.gov.uk/sites/default/files/sitedocuments/Planning-and-Building-Control/Planning-Policy/Evidence-Base/Urban-Design-Landscape-and-Heritage/bath_pattern_book_part_1.pdf. Erişim Tarihi: 07.08.2022.
• Canter, D. (1977). The psychology of place. London: Architectural Press.
• Carmona, M. (1996). Controlling urban design, Part 1: A possible renaissance. Journal of Urban Design, 1(1), 47-73.
• Casey, E. (1997). The fate of place: A philosophical history. Berkeley: University of California Press.
• Chen, X., Orum, A., & Paulsen, K. (2013). Introduction to Cities: How Place and Space Shape Human Experience. Wiley-Blackwell.
• Cresswell, T. (2004). Place: A Short Introduction. USA: Blackwell Pub.
• Çerçi, S. (2012). Geçmişten günümüze çevresel kalite değişiminin çeşitli parametrelerle irdelenmesi. Niğde Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1(1), 66-74.
• Depriest-Hricko, L., & Prytherch, D. (2013). Planning and sense of place in a "dying" downtown: Articulating memories and visions in Middletown, Ohio. Journal of Urban Design, 18, 145-165.
• Essex Design Guide. (1983). A Design Guide for Residential Areas (2. Baskı b.). (E. C. Council) Anchor Press.
• Güder, S. (2019). ‘Kıyı alanlarında kentsel mekân kalitesinin iyileştirilmesine yönelik bir araç olarak kentsel tasarım rehberleri: Silifke-Taşucu Örneği’. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Heidegger, M. (1958). An Ontological Consideration of Place in the Question of Being. New York: Twayne Publishers.
• Jacobs, A. (1980). Making city planning work. Washington: America Planning Association.
• Kahraman, M. (2014). İnsan ihtiyaçları ve mekânsal elverişlilik kavramları perspektifinde yaşanılırlık olgusu ve mekânsal kalite. Planlama Dergisi, 24(2), 74-84.
• Karaman, A. (1999). Bir disiplin olarak kentsel tasarımın yeni konumu ve içeriği. 1. Ulusal Kentsel Tasarım ve Kongresi . İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• Kentsel Tasarım Uygulama ve Araştırma Merkezi. (2016). Kentsel tasarım rehberleri. İstanbul: İncekara Matbaacılık.
• Koç, H. (2000). Kentsel tasarım rehberleri-olanaklar/sınırlamalar. 1. Ulusal Kentsel Tasarım Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 111-121). İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü.
• Konuk, G. (1991). Zamanın ve mekânın bir sentezi olarak kentsel tasarım. 1. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• Konuk, G., Olgun, İ., Öğdül, H., ve Duyguluer, F. (2016). Kentsel tasarım rehberleri. İstanbul: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayını.
• Kostoff, S. (1999). The city assembled (Cilt 1. baskı). London: Thames and Hudson.
• Lang, J. (1987). Creating architectural theory (1. baskı b.). New York: Van Rostand Reinhold.
• Madanipour, A. (1999). Design of urban space (Cilt 1. baskı). London: Wiley.
• Madden, K. (2011). Placemaking in urban design. T. Banerjee, & A. Loukaitou-Sideris içinde, Companion to Urban Design (s. 654-662). Routledge.
• Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği. (2014). Resmî Gazete: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/03/20220313-1.htm. (Erişim Tarihi: 13.08.2022).
• Norberg-Schulz, C. (1980). Genius Loci: Towards a phenomenology of architecture. New York: Rizzoli.
• Orhan, M. (2015).’ Kentsel kalitenin geliştirilmesi bağlamında stratejik bir yaklaşım: Kentsel tasarım rehberi kavramsal model önerisi’. Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özer, N. (2016). Türkiye'de kentsel tasarımın son otuz yılı üzerine bir okuma. Seksen Sonrası Mekân ve Planlama (s. 177-196). içinde Ankara: Gazi Üniversitesi Şehir ve Planlama Bölümü. https://webftp.gazi.edu.tr/mimarlik/80snorasimekanveplanlama_ekitap.pdf adresinden alındı.
• Özer, N. (2017). Kamusal Mekânda Kentsel Tasarım Rehberlerinin Etkinliği Üzerine Düşünceler. H. Çelikyay içinde, Kamusal Alanların Mekânsal Organizasyonu (s. 42-67). Bartın: Bartın Üniversitesi Yayınları.
• Punter, J., & Carmona, M. (1997). The Design Dimension of Planning: Theory, Content and Best Practice for Design Policies. London: E. and FN Spon.
• Relph, E. (1976). Place and Placelessness. London: Pion.
• Rıfaioğlu, M., & Güçhan, N. (2007). The Concept of Identity and Its Identification Process in Urban Conservation Projects. CSAAR on Regional Architecture and Identity in the Age of Globalization. 3, s. 1099-1111. Tunus: CSAAR.
• Samur, İ. (2007). Örnek Alan Eminönü-Sirkeci'de Kentsel Tasarım Rehberlerinin Hazırlanması. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• San Francisco Planning Department. (2018). San Francisco urban design guidelines. San Francisco, CA. Erişim adresi https://default.sfplanning.org/plans-and-programs/planning-for-the-city/Urban-Design-Guidelines/Urban_Design_Guidelines.pdf. Erişim Tarihi: 10.08.2022.
• Seamon, D. (1979). A Geography of the Lifeworld. St. Martin's Press.
• Sennett, R. (2002). Kamusal insanın çöküşü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Smaldone, D., Harris, C., & Sanyal, N. (2005). An Exploration of Place as A Process: The Case of Jackson Hole. Journal of Environmental Psychology, 25(4), 397-414.
• Southend-on-Sea Local Development. (2009). Supplementary Planning Document 1 Design and Townscape Guide. Erişim adresi https://www.southend.gov.uk/downloads/file/1709/section_1_contents_and_intoduction_-_spd1_design_and_townscape_guide. Erişim Tarihi: 07.08.2022.
• Şala, D. (2013). Kentsel Kimlik Bağlamında Kentsel Tasarım Rehberlerinin İncelenmesi (İzmir-Kemeraltı Tarihi Kent Merkezi Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tekeli, İ. (2004). Yaşam Kalitesi Göstergeleri: Türkiye için Bir Veri Sistemi Önerisi. TUBA Raporları, Ankara. Erişim Tarihi: 14.08.2022.
• The City of Edinburgh Council. (2020). Edinburgh design guidance. Edinburgh. Erişim adresi https://www.edinburgh.gov.uk/downloads/file/27602/edinburgh-design-guidance-january-2020. Erişim Tarihi: 08.08.2022
• The Government of the Hong Kong Special Administrative Region. (2020). Hong Kong planning standards and guidelines. Erişim adresi https://www.pland.gov.hk/pland_en/tech_doc/hkpsg/full/pdf/ch11.pdf. Erişim Tarihi: 10.08.2022.
• Tuan, Y. (1974). Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes, and Values. New Jersey: Prentince-Hall Inc.
• Turgut, E. (2019). "Yerin Anlamı"nın Planlama Kentsel Tasarım İlişkisi İçerisinde İncelenmesi ve Yeni Bakış Açısı Üzerinden Burgazada Deneyimi. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Usta, G. (2020). Mekân ve Yer Kavramlarının Anlamsal Açıdan İrdelenmesi. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 10(1), 25-30.
• Ünlü, T. (2017). Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekân İlişkisi: Mersin Örneği. Planlama Dergisi, 27(1), 75-93. Erişim Tarihi: 09.05.2022.
• Yavaş, M. (2012). Tarihsel Çevrede Kentsel Kimlik ve Bir Uygulama Aracı Olarak Tasarım Rehberleri: Erzurum Kale Çevresi Kentsel Sit Alanı Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yeang, L. (2006). Quality of place: The North's Residential Offer. London: Leeds City Region Llewelyn Davies Yeang.
• Yener Metin, S., ve Polat, S. (2021). Kamusal Mekân Kalitesini Yükseltmek için Kentsel Tasarım Araçlarından Nasıl Faydalanabiliriz? İdealkent, 12(Covid-19 Özel Sayısı), 115-145. doi:10.31198/idealkent.880223.