Katılımcı tasarımda kamusal alan dinamikleri: Lucien Kroll

Yıl 2024, , 146 - 163, 31.07.2024

Devran Bengü

https://doi.org/10.56723/dyad.1422826

Öz

Katılımcı tasarımın Lucien Kroll tarafından, özellikle de onun modern mimarlık eleştirisi ışığında ortaya konmuş bir felsefe olarak tanınması, kamusal alanın mimarlık alanı içinde yeniden tasarlanmasında önemli bir adımdır. Bu yaklaşım, Kroll'un kamusal alanlara yaptığı özel vurguyu öne çıkarmaktadır. Katılımcı tasarımın demokrasi için önemini kavramak, siyaset felsefesi, kamu yönetimi ve şehir planlama için olduğu kadar mimarlık için de hayati önem taşımaktadır. Dahası, mimarlıkta demokratik süreçlerin mekânsallaştırılmasını anlamak için özel bir öneme sahiptir. Mimarlık disiplini tipik olarak mekânlara odaklanır ve kamusal mekânların otomatik olarak kamusal alanlar yaratacağını varsayar. Ancak demokrasisi gelişmemiş ülkelerde bu varsayımın geçerliliği sorgulanabilir. Makale, katılımcı tasarımın demokratik süreçlerdeki faydasını kabul eden ve aynı zamanda kamusal mekânların kamusal alanı teşvik etmedeki sınırlılıklarıyla mücadele eden bir entelektüel çerçeveye dayanmaktadır. Kamusal alana ve katılımcı tasarımın mimarlık alanındaki demokratik süreçlere nasıl katkıda bulunabileceğine dair yeni bir teorik perspektif sunmayı amaçlamaktadır. Bunu yaparken makale, Lucien Kroll'un modern mimariye tepki olarak geliştirdiği katılımcı tasarım felsefesinin, kamusal alan odaklı bir yaklaşımla demokratik süreçleri mekânsallaştırma potansiyeline ışık tutuyor. Makale ayrıca, bu mimari felsefenin Arendt, Habermas, Negt ve Kluge gibi demokrasi teorisine odaklanan diğer teorisyenlerin çalışmalarıyla uyumluluğunu ortaya koyuyor. Mimarlık alanında, demokrasi ve kamusal alanlar arasındaki etkileşim üzerine daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir. Ayrıca, katılımcı tasarımın demokratik süreçlerdeki rolüne ilişkin daha derin bir kuramsal anlayışa da ihtiyaç vardır. Demokrasi ve kamusal alanın mimari kuramsal çerçevelere dâhil edilmesiyle, katılımcı tasarımın bu bağlamda oynadığı rol üzerine daha derinlemesine bir tartışma yürütülebilir. Makale, kamusal alan üzerinden mimarlık disiplini ve demokrasi kuramları arasındaki ilişkiyi irdelerken, kamusal alanın demokratikleştirilmesine yönelik süregelen eleştirilere de katkıda bulunuyor. Katılımcı tasarımın eşitlikçi bir demokrasiyi teşvik etme potansiyelini kabul eden makale, bu eleştirilerin üstesinden gelmek için mimarlık alanında alternatif bir teorik yaklaşım öneriyor.

Anahtar Kelimeler

Kamusal alan, katılımcılık, mekân, mimarlık, yer

Public sphere dynamics in the participatory design: Lucien Kroll

Öz

The recognition of participatory design as a philosophy, particularly articulated by Lucien Kroll, especially in light of his critique of modern architecture, represents a significant step in the redesign of the public sphere within the field of architecture. This approach underscores Kroll's specific emphasis on public spaces. Understanding the importance of participatory design for democracy is crucial not only for political philosophy, public administration, and urban planning but also for architecture. Furthermore, it holds particular significance in comprehending the spatialization of democratic processes within architecture. The architectural discipline typically focuses on spaces and assumes that public spaces will automatically generate public spheres. However, the validity of this assumption may be questioned in underdeveloped democracies. This article is grounded in an intellectual framework that acknowledges the benefits of participatory design for democratic processes while also addressing the limitations of public spaces in promoting the public sphere. It aims to offer a new theoretical perspective on how the public sphere and participatory design can contribute to democratic processes within the field of architecture. In doing so, the article sheds light on the potential of Lucien Kroll's participatory design philosophy, developed in response to modern architecture, to spatialize democratic processes with a focus on the public sphere. Additionally, it demonstrates the compatibility of this architectural philosophy with the work of other theorists focused on democracy theory, such as Arendt, Habermas, Negt, and Kluge. Further research is needed in the field of architecture on the interaction between democracy and public spheres. Moreover, a deeper theoretical understanding of the role of participatory design in democratic processes is necessary. By integrating democracy and the public sphere into architectural theoretical frameworks, a more in-depth discussion can be pursued regarding the role of participatory design in this context. The article contributes to ongoing critiques of the democratization of the public sphere through its examination of the relationship between the discipline of architecture and theories of democracy. Recognizing the potential of participatory design to promote egalitarian democracy, the article proposes an alternative theoretical approach within the field of architecture to address these criticisms.

Anahtar Kelimeler

Public sphere, participation, space, architecture, place

Kaynakça

• [1] Touraine A. Birlikte Yaşayabilecek miyiz? İstanbul, Türkiye, Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• [2] Touraine A. Demokrasi Nedir? İstanbul, Türkiye, Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• [3] Timur T. Küreselleşme ve Demokrasi Krizi. İstanbul, Türkiye, İmge Yayınevi, 2000.
• [4] Tekeli İ. “Prof. İlhan Tekeli ile Söyleşi: Kamusal Özne Olmanın Doyumu”. İstanbul Dergisi, 64, 40-45, 2008.
• [5] Tekeli İ. Akılcı Planlamadan Bir Demokrasi Projesi Olarak Planlamaya. İstanbul, Türkiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
• [6] Tekeli İ. Türkiye için STK’lar ve Demokrasi Yazıları. İstanbul, Tütkiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
• [7] Tekeli İ. “Türkiye’yi Anlamanın Yolu Kentlerini ve Demokrasisini Tanımaktan Geçiyor”. Doğu Batı Dergisi, 67, 63-84, 2014.
• [8] Tekeli İ. “Türkiye Demokrasi Krizini Aşmadan Kentlerdeki Sorunlarını Aşamaz, Yaşam Kalitesini Geliştiremez”. Mimarlık Dergisi, 375, 27-35, 2014.
• [9] Kahraman HB, Keyman F. Katılımcı Demokrasi, Kamusal Alan ve Yerel Yönetim. İstanbul, Türkiye, Demokrasi Kitaplığı, 1999.
• [10] Keyman F. “Kamusal Alan ve Cumhuriyetçi Liberalizm: Türkiye’de Demokrasi Sorunu”. Doğu Batı Dergisi, 5, 63-80, 2014.
• [11] Ataman C, Tuncer B. “Urban Interventions and Participation Tools in Urban Design Processes: A Systematic Review and Thematic Analysis (1995 – 2021)”. Sustainable Cities and Society, 76; 20-36, 2022.
• [12] Landaeta G. Living in Unauthorized Settlements – Housing Improvement and Social Participation in Bolivia, PhD Thesis, Lund Institute of Technology, Lund, Sweden, 2004.
• [13] Li X, Zhang F, Chi-man Hui E, Lang W. “Collaborative workshop and community participation: A new approach to urban regeneration in China”. Cities, 102, 1-12, 2020.
• [14] Nadin V, Stead D, Dabrowski M, Fernandez-Maldonado AM. “Integrated, adaptive and participatory spatial planning: trends across Europe”. Regional Studies, 55(5), 791-803, 2020.
• [15] Stamayor L. “Medellín’s Integrated Urban Projects: A Planning Tool to Reduce Socio-Spatial Inequality”. https://www.lincolninst.edu/es/publications/working-papers/medellins-integrated-urban-projects (12.10.2021).
• [16] Töre E, Çağlayan Ö. “Bir Katılım Aracı Olrak Kentsel tasarım: Medellin Mucizesi”. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC, 8(1), 10-36, 2018.
• [17] Brain D. “Reconstituting the Urban Commons: Public Space, Social Capital and the Project of Urbanism”. Urban Planning, 4(2), 169-182, 2021.
• [18] Çalak IE. “Kentsel ve Ortak Belleğin Sürekliliği Bağlamında Kamusal Mekanlar: ULAP Platz Örneği, Almanya”. MSGSÜ Tasarım Kuram Dergisi, 8(13), 34-47, 2012.
• [19] Foroughi M, de Andrade, B, Roders AP, Wang T. “Public participation and consensus-building in urban planning from the lens of heritage planning: A systematic literature review”. Cities, 135, 1-12, 2023.
• [20] Gehl J, Svarre B. How to study public life. Washington DC, USA, Island Press, 2013.
• [21] Haklay M, Jankowski P, Zwoliński Z. “Selected Modern Methods And Tools For Publıc Partıcıpatıon In Urban Plannıng – A Review”. Quaestıones Geographıcae, 37(3), 127-149, 2018.
• [22] Stavrides S. Müşterek Mekân Müşterekler Olarak Şehir. İstanbul, Türkiye, Sel Yayıncılık, 2018.
• [23] Wang Y, Zhang R, Zhao Y, Li C. “A public participation approach in the environmental governance of industrial parks”. Environmental Impact Assessment Review, 101, 1-17, 2023.
• [24] Calderon C. Social Urbanism - Participatory urban upgrading in Medellin, Colombia. Editörler: Lawrence RJ, Turgut H, Kellett P. Requalifying the Built Environment: Challenges and Responses (Advances in People-Environment Studies), Göttingen, Almanya, Hogrefe Publishing, 2012.
• [25] Hamdi N, Goethert R. Action Planning for Cities - A guide to Community Practice. London, UK, John Wiley & Sons Ltd, 1997.
• [26] Imparato I, Ruster J. Slum Upgrading and Participation: Lessons from Latin America. Washington, USA, World Bank, 2003.
• [27] Hamdi N. Small Change - About the art of practice and the limits of planning cities. London, UK, Earthscan Publications Ltd., 2004.
• [28] UN-Habitat. The Challenge of Slums- Global Report on Human Settlements. London & Sterling: UN-HABITAT- Earthscan Publications Ltd., 2003.
• [29] UN Millenium Project. A Home in the City. Task Force on Improving the Lives of Slum Dwellers. Washington D.C., USA, Earthscan Publications Ltd., 2005.
• [30] Tewdwr-Jones M, Allmendinger, P. “Deconstructing communicative rationality: a critique of Habermasian collaborative planning”. Environment and Planning, 30, 1975-1989, 1998.
• [31] Flyvbjerg B. “Bringing power to planning research. One researchers, praxis story”. Journal of Planning Education and Research, 21, 353-366, 2002.
• [32] Mouffe C. Deliberative democracy or agonistic pluralism?. Political Science Series. Vienna, Institute for Advanced Studies, 2000. https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/handle/document/24654/ssoar-2000-mouffe-deliberative_democracy_or_agonistic_pluralism.pdf?sequence=1 (18.01.2024).
• [33] Watson V. “Conflicting Rationalities: Implications for Planning Theory and Ethics”. Planning Theory and Practice, 4, 395-407, 2003.
• [34] Pløger J. “Strife: Urban planning and agonism”. Planning Theory, 3, 71-92, 2004.
• [35] Connelly S, Richardson T. “Exclusion: The necessary difference between Ideal and Practical Consensus”. Journal of Environmental Planning and Management, 47, 3-17, 2004.
• [36] Innes J. “Consensus Building: Clarifications for the Critics”. Planning Theory, 3, 5-20, 2004.
• [37] Innes J, Booher, D. “Reframing public participation: Strategies for the 21st century”. Planning Theory and Practice, 5, 419-436, 2004.
• [38] Heidegger M. Varlık ve Zaman. İstanbul, Türkiye, Alfa Yayınları, 2019.
• [39] Baudrillard J. Tüketim Toplumu. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2013.
• [40] Önkal G. Butik Kimlik'ler ve Kültürel Bellek Yitimi. Bir Varmış Bir Yokmuş. Editörler: Erman T ve Özaloğlu S. Dönüşen Kentlilik, 225-227, İstanbul, Türkiye, Koç Üniversitesi Yayınları, 2017.
• [41] Yücel V. Özneler, Durumlar ve Mekanlar, Derleyenler: Işık İ ve Şentürk Y. Hafıza Yeri-Kimlik Yeri, 101-115, İstanbul, Türkiye, Bağlam Yayınları, 2009.
• [42] Halbwachs M. Hafızanın Toplumsal Çerçeveleri. Ankara, Türkiye, Heretik Yayınları, 2016.
• [43] Halbwachs M. Kolektif Bellek. İstanbul, Türkiye, Pinhan Yayıncılık, 2018.
• [44] Nora P. Hafıza Mekanları. Ankara; Türkiye, Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• [45] Day C, Parnell R. Consensus design: Socially inclusive process. London, UK, Routledge, 2003.
• [46] Sanders EBN. From user-centered to participatory design approaches. Editörler: Frascara J. Design and the Social Sciences Making Connections, London, UK, Taylor&Francis Group, 2002.
• [47] Sanoff H. “Multiple views of participatory design”. METU Journal of the Faculty of Architecture, 23(2), 131-143, 2006.
• [48] Habraken JN. “Towards a new professional role”. Design Studies, 7(3), 139-143, 1986.
• [49] Habraken NJ. The structure of the ordinary: form and control in the built environment. Cambridge, USA, MIT press, 2000.
• [50] Jones JC. Design Methods. New Jersey, USA, Wiley, 1980.
• [51] Cross N. Design Methodology and Relationships with Science. Editörler: de Vries MJ, Cross N, Grant DPA. History Of Design Methodology, 15-27, Dordrecht, The Netherlands, Kluwer Academic Publishers, 1993.
• [52] Krampen M, Hörman G. The Ulm School of Design. Germany, Ernst & Sohn, 2003.
• [53] Rith C, Dubberly H. “Why Horst W J Rittel Matters”. Design Issues, 23, 72-91, 2007.
• [54] Jones JC, Thornley DG. Conference on Design Methods. UK, Pergamon Press, 1963.
• [55] Broadbent G, Ward A. Design Methods in Architecture. The Ohio State University, Lund Humphries, USA, 1969.
• [56] Moore GT. Emerging Methods in Environmental Design and Planning. New Jersey, USA, MIT Press, 1970.
• [57] Malbert B. Urban planning participation: linking practice and theory. Göteborg, İsveç, Chalmers University of Technology, 1998.
• [58] Koolhaas R. Fundamentals: 14th international architecture exhibition. New York, USA, Marsilio Rizzoli, 2014.
• [59] Aravena A. “Elemental: A do tank”. Architectural Design, 81(3), 32-37, 2011.
• [60] Aravena A. “Reporting From the Front”. https://www.archdaily.com/799464/reporting-from-the-front-sustainability-vs-security (19.01.2024).
• [61] Oskay B, Barkul Ö. “Popülizme Karşı Katılım: Sosyal Sürdürülebilirlik Bağlamında Konut Alanlarında Katılımcı Tasarım Yaklaşımları”. Planlama, 32(1), 13-23, 2022.
• [62] Harvey D. Asi Şehirler. İstanbul, Türkiye, Metis Yayınları, 2015.
• [63] Bali RN. Tarz-ı Hayat'tan Life Style'a Yeni Seçkinler, Yeni Mekanlar, Yeni Yaşamlar. İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2011.
• [64] Connerton P. Modernite Nasıl Unutturur. İstanbul, Türkiye, Sel Yayıncılık, 2014.
• [65] Kılınç ZA. “Yurttaşlık Ahlakı Olarak Sosyal Sermaye”. Bilgi, (2), 1-37, 2010.
• [66] Lefebvre H. Mekânın Üretimi. İstanbul, Türkiye, Sel Yayıncılık, 2014.
• [67] Touraine A. Modernliğin Eleştirisi. İstanbul, Türkiye, Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• [68] Field J. Sosyal Sermaye. İstanbul, Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• [69] Putnam R. Tek Başına Bowling: Amerika'nın Azalan Sosyal Sermayesi. Derleyenler: Şahin MM ve Ünal AZ. Sosyal Sermaye: Kuram-Uygulama-Eleştiri, İstanbul, Türkiye, Değişim Yayınları, 2010.
• [70] Sennett R. Kamusal İnsanın Çöküşü. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2010.
• [71] Sennett R. Karakter Aşınması. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2010.
• [72] Bouchain P. Simone et Lucien Kroll, une Architecture Habitée. Arles, Fransa, Actes Sud Editions, 2013.
• [73] Kroll L. “The Soft Zone”. Architectural Association Quarterly, 7(4), 48-60, 1975.
• [74] Kroll L. An Architecture of Complexity. Çeviri: Jones PB. Cambridge, USA, The MIT Press, 1987.
• [75] Kroll L. Buildings and projects / Lucien Kroll ; introduction by Wolfgang Pehnt. Çeviri: Masterson J. New York, USA, Rizzoli, 1987.
• [76] Kroll L. Das Wohnquartier Vignes Blanches in Cergy Pontoise. Editörler: Hegger M, Pohl W, Reiss-Schmidt S. Vitale Architektur, 58-61, Braunschweig, Wiesbaden, Friedr, Vieweg & Sohn, 1988.
• [77] Kroll L. “Görüşlerim ve Yöntemim”. Arredamento Mimarlık, 78-92, 2000.
• [78] Kroll L. Animal Town Planning and Homeopathic Architecture. Editörler: Jones PB, Petrescu D, Till J. Architecture and Participation, 183-186, Oxon, UK, Routledge, 2005.
• [79] Kroll L. “Friendly Architecture. What is Good Architecture?”. OASE, (90), 28-31, 2013.
• [80] Türkkul SA. Habitable Domestic Space: Lucien Kroll And His Participatory Methods. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ortaoğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye, 2022.
• [81] Taylor FW. The Principles of Scientific Management. New York, USA, Harper & Brothers, 1911.
• [82] Koçyiğit RG. Mimarlıkta Yersizleşme ve Yerin Yeniden Üretimi. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 2007.
• [83] Deleuze G, Guattari F. Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia. Çeviri: Hurley R, Seem M, Lane HR. Minneaspolis, USA, University of Minnesota Press, 1983.
• [84] Deleuze G, Guattari F. Kapitalizm ve Şizofreni. Ankara, Türkiye, Araf Yayınları, 2005.
• [85] De Certeau M. The Practice of Everyday Life. Çeviri: Rendall S. Berkeley, USA, University of California Press, 1984.
• [86] Lefebvre H. “The Everyday and Everydayness”. Yale French Studies, (73), 7-11, 1987.
• [87] Lefebvre H. Gündelik Hayatın Eleştirisi-1. İstanbul, Türkiye, Sel Yayıncılık, 2017.
• [88] Lefebvre H. Gündelik Hayatın Eleştirisi-2. İstanbul, Türkiye, Sel Yayıncılık, 2022.
• [89] Foucault M. Discipline and Punish: The Birth of the Prison. New York, USA, Vintage Books, 1995.
• [90] Foucault M. Hapishanenin Doğuşu. İstanbul, Türkiye, İmge Kitabevi Yayınları, 2019.
• [91] Barnett R. The ecological university: A feasible utopia. Abingdon, UK, Routledge, 2018.
• [92] Benhabib S. Politics in dark times: Encounters with Hannah Arendt. Cambridge, USA, Cambridge University Press, 2010.
• [93] Buckler S. Hannah Arendt and political theory: Challenging the tradition. Edinburgh, Scotland, University of Edinburgh Press, 2012.
• [94] Meredith M. “Academic practice and public engagement through the lens of Hannah Arendt’s public sphere of action”. Cambrıdge Journal Of Education, 51(6), 751-763, 2021.
• [95] Arendt H. İnsanlık Durumu. İstanbul, Türkiye İletişim Yayınları, 2008.
• [96] Berktay F. Dünyayı Bugünde Sevmek (Hannah Arendt’in Politika Anlayışı). İstanbul, Türkiye, Metis Yayınları, 2012.
• [97] Habermas J. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. İstanbul, Türkiye, İletişim Yayınları, 2013.
• [98] Hansen M. Yirmi Yılın Ardından Negt ve Kluge’nin Kamusal Alan ve Tecrübe’si: Değişken arışımlar ve Genişlemiş Alanlar. Editör: Meral Ö. Kamusal Alan, 141-177, İstanbul, Türkiye, Hil Yayın, 2010.
• [99] Negt O, Kluge A. Public sphere and experience: Toward an analysis of the bourgeois and proletarian public sphere. Editörler: Labanyi P, Daniel JO, Oksiloff A. Minneapolis, USA, University of Minnesota Press, 1993.
• [100] Özbek M. Kamusal Alan. İstanbul, Türkiye, Hil Yayın, 2010.
• [101] Assmann J. Kültürel Bellek. İstanbul, Türkiye, Ayrıntı Yayınları, 2018.
• [102] Sargın GA. “Lucien Kroll: Bir Mimar/Anarşist”. Arredamento, 5, 72-91, 2000.
• [103] Özcan Ü ve Güngör S. “Yersizleşmeye Rağmen Tadao Ando’yu “Yer” Bağlamında Okumak”. Yapı Dergisi, 453, 42-45, 2019.
• [104] Yılmaz ETG. “Heidegger, Mimarlık Üzerine Bir Gölge”. https://www.arkitera.com/haber/heidegger-mimarlik-uzerinde-bir-golge/ (30.09.2023).
• [105] Mendel M. “The spatial ways democracy works: On the pedagogy of common places. Why, why now?”. Research in Education, Sage, 103(1), 5-18, 2019.
• [106] Tonon G, Giampiccoli A. “The role of awareness-raising activities in promoting sustainable development: A case study”. Journal of Cleaner Production, 112, 3788-3798, 2016.
• [107] Stedman RC. “Toward a social psychology of place: Predicting behavior from place-based cognitions, attitude, and identity”. Environment and Behavior, 34(5), 561-581, 2002.
• [108] Başar G, Yasemin A. “Community Engagement in Urban Planning: A Case Study of Istanbul, Turkey.” Cities, 106-120, 2020.
• [109] Healey P. Collaborative Planning: Shaping Places in Fragmented Societies. London, UK, Bloomsbury Publishing, 2020.
• [110] Carmona M. Public Places, Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. 3. Baskı, New York, Routledge, 2021.
• [111] Huayi W, Zhengwei H, Jianya G. “A virtual globe-based 3D visualization and interactive framework for public participation in urban planning processes”. Computers, Environment and Urban Systems, 34(4), 291-298, 2010.
• [112] Smith J, Jane D. “Empowering Communities Through Participatory Design: Lessons from Urban Renewal Projects in the United States”. Journal of Urban Planning and Development, 26(3), 112-125, 2019.
• [113] Kaliski J. Citizen Architects: Towards Sustainable Communities. New York, Princeton Architectural Press, 2012.
• [114] Serageldin I, Martin-Brown J. Participatory Design and Planning for Sustainable Urban Development. New York, USA, Routledge, 2019.
• [115] Bryan B, Wakeford K, Badanes S, Feldman R. Expanding Architecture: Design as Activism. New York, USA, Metropolis Books, 2008.
• [116] Gehl J. Life Between Buildings: Using Public Space. Washington, USA, Island Press, 2011.
• [117] Foth M. Urban Informatics: Community Integration and Implementation. New York, USA, Springer, 2009.
• [118] Hursh J. Design Like You Give a Damn: Architectural Responses to Humanitarian Crises. London, UK, Thames & Hudson, 2006.
• [119] Young IM. Inclusion and Democracy. UK, Oxford University Press, 2000.
• [120] Fraser N. “Social Justice in the Age of Identity Politics: Redistribution, Recognition, and Participation”. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/44061/1/269802959.pdf (18.02.2024).
• [121] Mansbridge JJ. Beyond Adversary Democracy. USA, University of Chicago Press, 1980.
• [122] Pateman C. Participation and Democratic Theory. USA, Cambridge University Press, 1970.
• [123] Warren ME. Democracy and Association. USA, Princeton University Press, 2001.
• [124] Fung A, Wright EO. Deepening Democracy: Institutional Innovations in Empowered Participatory Governance. UK, Verso Books, 2003.
• [125] Dryzek JS. Deliberative Democracy and Beyond: Liberals, Critics, Contestations. USA, Oxford University Press, 2000.
• [126] Barber BRR. Strong Democracy: Participatory Politics for a New Age. USA, University of California Press, 1984.
• [127] Mills CW. The Power Elite. UK, Oxford University Press, 1956.
• [128] Madanipour A. Whose Public Space? International Case Studies in Urban Design and Development. London, UK, Roudledge, 2010.
• [129] Fainstein SS. “New directions in planning theory”. Urban Affairs Review, 35(4), 451-478, 2000.
• [130] Sandercock L. Cosmopolis II: Mongrel cities of the 21st century. New York, USA, Continuum, 2003.
• [131] Innes JE, Booher DE. Public participation in planning: New strategies for the 21st century. Berkeley, USA, University of California, Institute of Urban and Regional Development, 2000.