20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı’nın ulusal ve uluslararası düzeydeki politik değişimler bağlamında incelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 95 - 113, 31.07.2022

Eylül Ayda Türker Ahmet Mete Tapan

Öz

İlk çağlardan günümüze dek mimarlık disiplini, çağın politik koşullarından önemli derecede etkilenmiştir. Çağlar boyu mimari uygulamalar ve kentler yaşanılan savaşları, hükümdarların ideolojilerini ve dönemin sosyo-ekonomik dönüşümlerini yansıtmış, hatta dönemin politik bakış açısını topluma iletme gayesi ile araç görevi görmüştür. Toplumun ihtiyaçlarını belirli ölçüler ve yasal sınırlar içerisinde çözmek için mekânlar tasarlama eylemi olarak kabul edebileceğimiz mimarlık uygulamaları, politika ile kurduğu sıkı ilişki neticesinde toplum ve çevre yararının geri planda kalmasına neden olmuştur. Konuya ilişkin olarak bu makalede, mimarlık ve politika kavramları arasındaki ilişkinin, mimari ürünlere ve kentlere nasıl yansıdığının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle politik bir araç olarak mimarlık disiplininin farklı dönemler ve ülkelerde nasıl kullanıldığı araştırılmış, mimari örnekler ile konu pekiştirilmiştir. Odak noktası olarak Türkiye Cumhuriyeti, 20. yüzyıl döneminde yaşanılan dönüm noktalarına göre politik, ekonomik ve toplumsal açıdan incelenmiş, bu değişimlerin dönemin mimarlığına ve kentlerine nasıl yansıdığı analiz edilmiştir. Yapılan araştırmanın sonucunda dönemin politik koşullarının mimarlık ve kentler üzerinde geniş bir etki alanının olduğu fakat bu etkinin mimarlığın temel amaçlarına, kent düzenine ve dolayısı ile toplumun ihtiyaçlarına ters düşen uygulamalara sebep olduğu belirlenmiştir. Buna göre bu çalışmada, kentin ortak öznesi olan mimarlık ve politika kavramları arasındaki hiyerarşik ilişkinin mimarlık, kent ve toplum yararına nasıl geliştirilip düzenlenebileceğini ortaya koyan dikkat çekici önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mimarlık, Mimarlık ve Politika, Türkiye Mimarlığı

An analysis of 20th Century Turkish Architecture in the context of political changes at the national and international level

Öz

From the early period to the present day, the discipline of architecture has been significantly affected by the political conditions of the period. Architectural works and cities reflected the wars, the ideologies of the sovereigns and the socio-economic changes of the period and, moreover used as a means of convey the political perspective of the period to the society. The practice of architecture, which we can accept as an action to design spaces to solve the needs of society within specific dimensions and legal boundaries, have caused the benefit of society and the environment to be kept in the background as a result of its close relationship with politics. In this article, it is aimed to examine how the relationship between architectural and political concepts is reflected in architectural works and cities. In this context, how the discipline of architecture is used in different periods and countries as a political device has been researched and the subject has been reinforced with architectural projects. As a focal point, the Republic of Turkey was analyzed according to the political, economic and social changes according to the turning points experienced in the 20th century period and how these changes were reflected in the architecture and cities of the period. As a result of the research, it was determined that the political conditions of the period had a wide impact on architecture and cities, but this effect caused practices that is contrary to the basic aim of architecture, urban form and attendantly the needs of the society. Accordingly, in this study, some remarkable suggestions have been made that reveal how the hierarchical relationship between the concepts of architecture and politics, which are the common subjects of the city, can be developed and regulated for the benefit of architecture, city and society.

Anahtar Kelimeler

Architecture, Architecture and Politics, Turkish Architecture

Kaynakça

• [1] Eco U. Mimarlık Göstergebilimi. İstanbul, Türkiye, Daimon Yayınları, 2019.
• [2] Franck OA. Politika ve Mimarlık Ernst Egli ve Türkiye'de Modernliğin Arayışı (1927-1940). Ankara, Türkiye, Mimarlar Odası Yayınları, 2015.
• [3] Armaoğlu F. 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995). İstanbul, Türkiye, Kronik Kitap, 2019.
• [4] Antoszczyszyn M. “Manipulations of Totalitarian Nazi Architecture”. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 245(5), 052062, IOP Publishing, 1-10, 2017.
• [5] Lejeune JF. Built Utopias in The Countryside: The Rural and The Modern in Franco's Spain. Doktora Tezi, Delft University of Technology, Delf, Hollanda, 2019.
• [6] Maddens B, Berghe KV. Franco and the Spanish Monarchy: A Discourse Analysis of the Tourist Guides Published by the Patrimonio Nacional (1959-1987). Editors: Long P, Palmer NJ. Royal Tourism : Excursions Around Monarchy, 80-106, Channel View Publications, Clevedon, UK, 2008.
• [7] Pendás MG. Architecture, Technocracy, and Silence: Building Discourse in Franquista Spain. Doktora Tezi, Columbia University, New York, Amerika Birleşik Devletleri, 2016.
• [8] Tekin S. “Latin Amerika'da Muhafazakarlık ve Dış Politika: Brezilya Örneği”. Muhafazakar Düşünce, 14(51), 83-105, 2017.
• [9] Daoud B. Capital Architecture: Situating Symbolism Parallel to Architecural Methods and Technology. Doktora Tezi, Carleton University, Ottawa, Kanada, 2013.
• [10] Pereira DM. “Brazilian modernist bus terminal stations Desires for public architecture from Brasília to redemocratization”. Architecture and Democracy 1965–1989: Urban Renewal, Populism and the Welfare State, 153-160, 2019.
• [11] Holanda F. “Of Glas and Concrete Internal versus External Space Relations in Oscar Niemeyer's Architecture”. 7th International Space Syntax Symposium, 1-15, Stockholm, İsveç, 8-11 June 2009.
• [12] Hülür H, Akça G. “İmparatorluktan Cumhuriyete Siyasal Bütünlük ve Ulusalcılık Söylemi”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 311-335, 2007.
• [13] Tokluoğlu C. “Ziya Gökalp ve Türkçülük”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(3), 113-139, 2013.
• [14] Bozdoğan S. Modernizm ve Ulusun İnşaası. İstanbul, Türkiye, Metis Yayınları, 2002.
• [15] Tapan M, Sözen M. 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul, Türkiye, İş Bankası Kültür Yayınları, 1973.
• [16] Alsaç Ü. “Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi”. Mimarlık Dergisi, 121, 12-25, 1973.
• [17] Kızıldere S, Sözen M. “İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları’nın Kent Bütünü İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi”. İTÜ Dergisi, 2(1), 87-95, 2005.
• [18] Hasol D. 20. Yüzyıl Türkiye Mimarisi. İstanbul, Türkiye, Yem Yayın, 2020.
• [19] http://web2.bilkent.edu.tr/bilkentpost/2017/03/31/buram-buram-bir-tarih-kokusu-ankara-palas/ (28 Mart 2022).
• [20] Aslanoğlu İ. “Evaluation of Architectural Developments in Turkey Within the Socio-Economic and Cultural Framework of the 1923-38 Period”. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 7(2), 15-41, 1986.
• [21] https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/2052/ (28 Mart 2022).
• [22] Tekeli, İ. Türkiye İçin Siyaset ve Demokrasi Yazıları. İstanbul, Türkiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
• [23]https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/Turkey._Ankara._Palace_of_Attaturk_%28i.e.%2C_Ataturk%29_LOC_matpc.16728_%28cropped%29.jpg (5 Nisan 2021).
• [24] https://www.sanattanyansimalar.com/erken-cumhuriyet-doneminin-medar-i-iftihari/5086/ (29 Mart 2022).
• [25] Kasaba R. Türkiye Tarihi 1839-2010. İstanbul, Türkiye, Kitap Yayınevi, 2011.
• [26] Sağlam H. Politika ve Mimarlık İlişkisi: Cumhuriyet Dönemi Turizm Konaklamaları Üzerine Bir Okuma (1923-1993). Ankara, Türkiye, Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• [27] Sağsöz A, Midilli Sarı R., Elmalı Şen D, Al S. “1938-1960 Yılları Arası Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı”. Turkish Studies, 9(10), 941-955, 2014.
• [28] https://www.facebook.com/Istanbul-%C3%9Cniversitesi-Edebiyat-Fak%C3%BCltesi-448681315311597/ (29.03.2022).
• [29] Bilge NAC. “Anıtkabir Yarışması Bağlamında Paul Bonatz'a Dair Bir İnceleme”. Art-Sanat, 9, 293-310, 2018.
• [30] http://eskiturkiye.com/ankara/anitkabir-1953 (19 Nisan 2021).
• [31] Pamuk Ş. 20. Yüzyıl Türkiye'sinde İktisadi Değişim: Bardağın Yarıdan Fazlası Dolu Mu?. Editör: Reşat Kasaba. Türkiye Tarihi (1839-2010), 275-314, İstanbul, Türkiye, Kitap Yayınevi, 2019.
• [32] Ahmad F. Cumhuriyet Türkiye'sinde Siyaset ve Siyasi Partiler. Editör: Reşat Kasaba. Türkiye Tarihi (1839-2010), 229-274, İstanbul, Türkiye, Kitap Yayınevi, 2019.
• [33] Tekeli İ. Akılcı Planlamadan, Bir Demokrasi Projesi Olarak Planlamaya. İstanbul, Türkiye, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
• [34] Ural S. “Türkiye'nin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlık 1923-1960”. Mimarlık Dergisi, 123, 5-53, 1974.
• [35] Özorhon İF. Mimarlıkta Özgünlük Arayışları: 1950-60 Arası Türkiye Modernliği. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2008.
• [36] Tanyeli U. “1950'lerden 1960'lara Muhafazakarlık-Değişim İkileminde Türkiye ve Baysal-Birsel Ortaklığı”. Editörler: Cengizkan NM. & Cengizkan A. Haluk Baysal-Melih Birsel Rasyonalizmi, 31-42. İstanbul, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2017.
• [37] Eldem SH. “Elli Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı”. Mimarlık Dergisi, 121, 5-11, 1973.
• [38] Tapan M. International Style: Liberalism In Architecture. Editörler: Holod R, Evin A., Özkan S. Modern Turkish Architecture, 111-122, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.
• [39] http://www.eskiistanbul.net/tag/hilton/ (28 Mart 2022).
• [40] http://zaferakay.blogspot.com/2014/09/enver-tokayn-tasarmlarnda-guneye.html (28 Nisan 2021).
• [41] Dağdemir Ö, Küçükkalay A. “Türkiye'de 1960-1980 Müdahale Dönemi Ekonomileri: İktisat Politikaları ve Makro Ekonomik Göstergeler Açısından Bir Karşılaştırma”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 121-138, 1999.
• [42] Yücel A. Pluralism Takes Command: The Turkish Architectural Scene Today. Editörler: Holod R, Evin A, Özkan S. Modern Turkish Architecture, 125-156, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.
• [43] Vanlı Ş. Mimariden Konuşmak Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı Eleştirel Bakış. Ankara, Türkiye, Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 2006.
• [44] https://v3.arkitera.com/diyalog.php?action=displaySession&ID=59&year=2003&aID=532 (6 Mayıs 2021).
• [45] https://www.arkitektuel.com/odtu-mimarlik-fakultesi/ (7 Mayıs 2021).
• [46] https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/2252/ (29 Mart 2022).
• [47] https://www.ttk.gov.tr/belgelerle-tarih/fotograflarla-ttk/ (29 Mart 2022).
• [48] Sey Y. To House The New Citizens: Housing Policies And Mass Housing. Editörler: Holod R, Evin A & Özkan S. Modern Turkish Architecture, 159-183, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.
• [49] Güler BA. Yeni Sağ ve Devletin Değişimi. Ankara, Türkiye, İmge Kitapevi, 2016.
• [50] White JB. Çağdaş Türkiye'de İslam ve Siyaset. Editör: Kasaba R. Türkiye Tarihi (1839-2010), 379-413, İstanbul, Türkiye, Kitap Yayınevi, 2019.
• [51] Çımrın FK. “Küreselleşme, Neo-Liberalizm ve Refah Devleti Üzerine”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 195-204, 2009.
• [52] Sever M. “1980 Sonrası Türkiye'de Kültürel ve Toplumsal Değişme”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 2-10, 2019.
• [53] Yıldırım M. “Türkiye'de Kentleşme Sorunlarının Zihni Arka Planı ve Din”. A.İ.B.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(7), 51-75, 2016.
• [54] Korkmaz T. The 1980s And 1990s: "Living On Display". Editör: Korkmaz T. Architecture In Turkey Around 2000 Issues In Discourse And Pracice, 1-8, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.
• [55] Karasözen R, Özer F. “Çağdaş İstanbul Mimarlığı’nda Post-Modernizm’in Rasyonel Temeli”. İTÜ Dergisi, 5(2), 107-114, 2006.
• [56] http://mimdap.org/2007/02/arolat-mimarlyk/ (9 Kasım 2021).
• [57] http://hsmimarlik.com/isler/atk-lojmanlari/ (21 Mayıs 2021).
• [58] Kural A. An Alternative Proposal For Rapid Urbanization In Istanbul: Green And Adapting-Formless City. Editör: Korkmaz T. Architecture In Turkey Around 2000 Issues In Discourse And Practice, 11-32, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.
• [59] Bilgin İ. Change, Governance And The Architectural Milieu In Istanbul. Editör: Korkmaz T. Architecture In Turkey Around 2000 Issues In Discourse And Practice, 165-173, Ankara, Türkiye, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, 2005.