REFLECTIONS OF TRADITIONAL TURKISH PERFORMING ARTS IN THE MOVIE GOLGE OYUNU

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 430 - 455, 29.03.2019

Ahmet Dönmez , Rifat Becerikli

https://doi.org/10.19145/e-gifder.434811

Öz

Art and culture are closely related affairs. It is possible to see reflections of culture in art as well as characteristics of art in culture. Also art effects many communities that are close to or far from each other. From this point of view, as an Asia rooted traditional form of art, “shadow play” can be observed with similar characteristics in many different communities. In terms of its stylistics, shadow play is attributed to cinema as well, is also known as “Karagöz shadow play” in Turkish community. In addition, Karagöz shadow play is considered as a significant performance art because it includes the ideas of mysticism. Orta Oyunu as an example of a prevailing genre of traditional performing arts in Turkish culture, contain similar characteristics with Karagöz shadow play.

Turkish traditional arts have affected Turkish Cinema in several eras. Foremost, some directors like Halit Refiğ, Atıf Yılmaz, Metin Erksan, Derviş Zaim, Yavuz Turgul have emphasised on the significance of traditional Turkish arts as a source for Turkish Cinema in terms of their form and content. One of these directors, Yavuz Turgul, critisized the Western sourced aesthetic form of Turkish Cinema and attempted to use the Eastern philosophy and core values in his works. Accordingly, in the study, Yavuz Turgul’s movie Gölge Oyunu (1992) is examined from the point of traditional performing arts and mysticism. In the analysis, “qualitative film analysis” method has been used. As a result of this study, it has been observed that Yavuz Turgul’s movie Gölge Oyunu made use of Karagöz shadow play, one of the traditional Turkish performing arts, Orta Oyunu and Islamic mysticism. In addition to this, it is being considered that the director has made a great contribution to the Turkish Cinematic arts with an attempt of a style in terms of form and content that is based on Turkish traditional arts.

Anahtar Kelimeler

Turkish Cinema, Traditional Turkish Performing Arts, Yavuz Turgul, Shadow Play, Ortaoyunu

GÖLGE OYUNU FİLMİNDE GELENEKSEL TÜRK SEYİR SANATLARI’NIN YANSIMALARI

Öz

Sanat ve kültür birbiriyle iç içe geçmiş olgulardır. Kültürün yansımasını sanatta, sanatın özelliklerini de kültürde bulmak mümkündür. Ayrıca sanat birbirine yakın ya da uzak birçok topluluğu da etkilemektedir. Bu açıdan Asya kökenli geleneksel bir sanat dalı olan “gölge oyunu”, birçok farklı toplumda görülebilmektedir. Biçimsel benzerlikleri yönünden sinemayla da ilişkilendirilen gölge oyunu, Türk toplumunda “Karagöz Oyunu” olarak bilinmektedir. Ayrıca Karagöz, tasavvuf düşüncesini de içinde barındırması yönünden önemli bir gösteri sanatıdır. Türk kültürünün önemli halk tiyatrosu örneklerinden biri olan Ortaoyunu, Karagöz Oyunuyla benzer biçimsel özellikler içermektedir.

Geleneksel Türk Sanatları, çeşitli dönemlerde Türk Sineması’nı da etkilemiştir. Başta Halit Refiğ, Atıf Yılmaz, Metin Erksan, Derviş Zaim, Yavuz Turgul gibi bazı yönetmenler, Türk Sineması’na biçim ve içerik yönünden kaynaklık etmesi bakımından Geleneksel Türk Sanatları’nın önemine vurgu yapmıştır. Bu yönetmenlerden biri olan Yavuz Turgul, Türk Sineması’nın, Batı kaynaklı olmasını eleştirerek, Doğunun kültürünü ve öz değerlerini eserlerinde kullanmaya çalışmıştır. Bu doğrultuda çalışmada, Yavuz Turgul’un Gölge Oyunu (1992) filmi Türk Geleneksel Seyir Sanatları ve tasavvuf açısından incelenmiştir. İncelemede niteliksel film çözümlemesi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonucunda Yavuz Turgul’un Gölge Oyunu filminde Geleneksel Türk Seyir Sanatları’ndan olan Karagöz Oyunu, Ortaoyunu ve tasavvuf düşüncesinden yararlandığı görülmüştür. Yönetmenin Gölge Oyunu filminde, Geleneksel Türk Sanatları temelinde, biçimsel bir üslup denemesiyle Türk Sineması’na katkı yaptığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Sineması, Türk Geleneksel Seyir Sanatları, Yavuz Turgul, Gölge Oyunu, Ortaoyunu

Kaynakça

• AÇA, Mehmet ve AÇA, Mustafa (2009). “Hacivat ile Karagöz’ü Belli Bir Döneme Tarihsel Kişilikler Olarak Konumlandırma Çabalarına Sinemadan Bir Örnek: Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü? Filmi”, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 26, ss. 9-20.
• AÇAR, Mehmet (2007). “Gölge Oyunu”,(Derleyen), Burçak Evren. Yavuz Turgul, Antalya: Aksav Yayınları, s.62.
• ALP, Kafiye Özlem ve BALCI, Şükrü (2009), “Karagözde Biçim Ve Anlam Kurgusu” e-Journal of New World Sciences Academy Fine Arts, 4(3), ss. 23-32.
• AND, Metin (1977). Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• AND, Metin (2014). Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• ARSLAN, Tunca (1997). “Akıntıya Karşı Kürek Çeken Eşkıya”, Sinema Dergisi, Eşkıya Özel Sayısı, ss.28-30.
• ARSLAN, Tunca (2011). “Eşkıya”, (Hazırlayanlar), Pınar Tınaz, Tunca Arslan, Engin Ertan, Müjde Işıl, Ebru Çeliktuğ. Tüm Zamanların En İyi 100 Türk Filmi, İstanbul: Turkuvaz Matbaacılık Yayıncılık, ss.131.
• BALTACIOĞLU, İsmayil Hakkı (1959). “Karagöz Kimindir, Nedir?”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 5(119), ss.1921-1923.
• BATTAL, Sadık (2006). Asıl Film Şimdi Başlıyor, İstanbul: Vadi Yayınları.
• CHEN, Fan Pen (2013). “Dünyada Gölge Oyunu” Hayal Perdesinde Ulus, Değişim ve Geleneğin İcadı, Editör, Peri Efe. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss.1-47.
• CHİTTİCK, William (2014). İbn Arabi-Giriş Kitabı, (Çev: Kadir Filiz), İstanbul: Nefes Yayınevi.
• CHİTTİCK, William (2016a). Hayal Alemleri İbn Arabi ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi, (Çev: Mehmet Demirkaya), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• CHİTTİCK, William (2016b). Tasavvuf Kısa Bir Giriş, (Çev: Turan Koç), İstanbul: İz Yayıncılık.
• CHİTTİCK, William (2016c). Varolmanın Boyutları Tasavvuf ve Vahdetü’l Vücud Üzerine Yazılar, (Çev: Turan Koç), İstanbul: İnsan Yayınları.
• CÜNDİOĞLU, Dücane (2016). Sanat ve Felsefe, İstanbul: Kapı Yayınları.
• DADAK, Zeynep ve GÖL, berke (2005). “Söyleşi: Yavuz Turgul”, Altyazı Dergisi, 37, ss. 50-53.
• ERDOĞAN, Nezih (2018).Gölge Oyunu: Geçiş Döneminde Sinema Tefekkür Eden Film, (Derleyen), Barış Saydam. Eskimeyen Filmler-2, İstanbul: Küre Yayınları.
• GIOVANNI, Scognamillo (2005).Türk Sinemasında Şener Şen, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GÖKÇE, Övgü ve GÖL, Berke (2005). “Türk Sineması ve Gelenek: Bir Senarist Yönetmen Olarak Yavuz Turgul”, Altyazı Dergisi, 36, ss. 20-28.
• GÜÇHAN, Naci (1994). “Türk Sineması 1993”, 25.Kare Dergisi, 7, ss. 19-23.
• GÜLŞEN, Enver (2011). Sinemanın Hakikati, İstanbul: Külliyet Yayınları.
• GÜNDOĞDU, Meral (1997). “Sinemamızda Bir Dönem Kapanırken”, 25. Kare Dergisi, 18, ss. 9-15.
• GÜRMEN, Pınar Tınaz (2010). “Sinema Dersleri Yavuz Turgul’dan”, Sinema Dergisi, 78, ss. 92-97.
• HINÇER, İhsan (1959). “Gölge Oyunlarının ve Karagöz’ün Doğuşu”, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 5 (119), ss.1931-1932.
• IZUTSU, Toshihiko (2017). Kur’an’da Tanrı ve İnsan, (Çev: Mehmet Kürşad Atalar), İstanbul: Pınar Yayınları.
• KAPLAN, Yusuf (2011). “Sinemanın Hakikatinden Hakikatin Sinemasına İmaginatif Bir Düşünme Çabası”, Enver Gülşen. Sinemanın Hakikati, İstanbul: Külliyat Yayınları, ss.11-44.
• KARA, Hayrettin (2007). “Melekler Ancak Kendilerinden Verebilenlere Dokunabilir”, Cinemascope Dergi, 12, ss.48-50.
• KILIÇ, Çiğdem (2017). Geleneksel Türk Tiyatrosunda Mistisizm Cadılar, Cinler, Doğaüstü Olaylar, İstanbul: Karma Yayınları.
• KILIÇ, Mahmud Erol (2017). Tasavvufa Giriş, İstanbul: Sufi Kitap Yayınları.
• KIRAÇ, Rıza (2014). Sinemamızın Yüzüncü Yılında 100 Yönetmen, İstanbul: Say Yayınları.
• KONUR, Tahsin (1995). “Ortaoyunu”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi,12, ss.47-51.
• LEKESİZ, Ömer (2015), Sanat Ve, İstanbul: Şule Yayınları.
• MUHAMMED, Din (2016). Tasavvuf ve Mistisizm, (Çev: Muhammet Uysal), İstanbul: Endülüs Kitap.
• NESİN, Aziz (1975). “Karagöz'den Günümüzde Yararlanmak”, Türk Dili- Dil ve Edebiyat Dergisi, 31(281), ss. 119-124.
• ÖZÖN, Nijat (1995). Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları 1. Cilt, Ankara: Kitle Yayınları.
• PLATON, (2010). Devlet, (Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M.Ali Cimcoz), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SARGUT, Cemalnur; “Tasavvufun Günümüzde Uygulanması” http://www.cemalnur.org/contents/detail/tasavvufun-gunumuzde-uygulanmasi/621. Erişim Tarihi: 03.03.2018.
• SCOGNAMİLLO, Giovanni (2010). Türk Sinema Tarihi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SÖZEN, Mustafa (2009). “Doğu Anlatı Gelenekleri ve Türk Sinemasının Aidiyeti”, Bilig Dergisi, 50, ss.131-152.
• ŞAKAR, Cemal (2017). İmge, Gerçeklik ve Kültür, İstanbul: İz Yayıncılık.
• ŞASA, Ayşe; “Sahih Şeyler Yapmak İçin Yalnızlığı Göze Almak Lâzım” http://www.hayalperdesi.net/soylesi/4-sahih-seyler-yapmak-icin-yalnizligi-goze-almak-lazim.aspx. Erişim Tarihi:05.03.2018.
• ŞİRİN, Uygar (1997). “Doğulu Aşk Masalı”, Sinema Dergisi, Eşkıya Özel Sayısı, ss.26-28.
• ŞİŞMAN, Bekir (2009). “Türk Gölge Oyunu’nun Konularının ve Suretlerinin Güncelleştirilmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (6), ss.610-616.
• TIRPAN, Murat (2011). “Rüya Pavyon'da Yaşamak: Gölge Oyunu”, Altyazı Dergisi, 107, ss. 70-72.
• TURGUL, Yavuz, (2006). “Yavuz Turgul: Has Yapıt Sizde Çözme İsteği Uyandırır”, (Hazırlayan), Övgü Gökçe. Sinema Söyleşileri 2002, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, ss. 3-30.
• YALSIZUÇANLAR, Sadık (2014). Rüya Sineması, İstanbul: Palto Kitap.
• YÜKSEL, Aysun Akıncı ve TOK, Çağatay (2011). “Yaşayan Filmlerin Unutulmaz Yönetmeni”, (Hazırlayan), Ala Sivas. Yavuz Turgul Sinemasını Keşfetmek, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, ss.13-33.