ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME YÖNTEMLERİYLE AFETLERDE İNSANSIZ HAVA ARAÇLARININ DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 15 - 22, 08.04.2024

Habibe Sever Beyza Nur Aksungur Emel Güven Tamer Eren

Öz

Doğal afetler, kontrol dışında gerçekleşen olaylar olarak insan hayatını ve çevreyi olumsuz etkileyen önemli faktörlerdir. Türkiye jeolojik konumu sebebiyle sel, deprem, çığ, kar ve fırtınalar gibi çeşitli afetlere sıklıkla maruz kalmaktadır. Karşılaşılan afetler, maddi ve manevi kayıplara yol açarak ülke genelinde ciddi sorunlara neden olmaktadır. Yaşanan sorunların çözümünde her geçen gün yeni yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan bir tanesi de son dönemlerde afet sırasında ve sonrasında kullanılmaya başlanan İnsansız Hava Araçları (İHA) olmuştur. Bu çalışmada, afet yönetiminde İHA’ların etkili bir şekilde kullanılması için en uygun seçimlerin gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Özellikle afet sonrası kritik ilk saatlerde gerçekleştirilen arama ve kurtarma operasyonları için uygun İHA seçiminin yapılması, olası hasarları minimize etme açısından hayati önem taşımaktadır. Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmada Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemleri kullanılmıştır. Literatür taraması ile belirlenen İHA seçim kriterleri Analitik hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi ile ağırlıklandırılmıştır. Ardından alternatif olarak belirlenen İHA’LAR Technique For Order Preference By Similarity To An Ideal Solution (TOPSIS) yöntemiyle sıralanmıştır. Böylelikle doğal afetlerin etkilerini azaltmada önemli bir araç olan İHA'ların afet sonrası müdahale süreçlerinde kullanım etkinliğini artırmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, İHA Seçimi, AHP, TOPSIS

Kaynakça

• 1. Şahin C., Şipahioğlu Ş. Doğal Afetler ve Türkiye. Gündüz Eğ. ve Yay. 2002:478.
• 2. Güven E., Eren T. İl Afet Risk Azaltma Planı Çerçevesinde Analitik Ağ Prosesi Yöntemi ile Kriter Ağırlıklandırma: Kırıkkale İli İçin Bir Örnek. Afet ve Risk Dergisi. 2023;6(2):401-414.
• 3. Thiels C. A., Aho J. M., Zietlow S. P., & Jenkins D. H. Use Of Unmanned Aerial Vehicles For Medical Product Transport. Air Medical Journal. 2015;34(2):104-108.
• 4. Eren T., Arslan B.E., Güven E. Afet Durumunda Arama Kurtarma Malzemelerinin Sevkiyatı İçin İnsansız Hava Araçlarının Seçimi. Dirençlilik Dergisi. 2023;7(2):293-303.
• 5. Hamurcu M., Eren T. Selection And Ranking Of The Most Suitable Drones For Sustainable Traffic Management Using Multi-Criteria Analysis Approach. 2021;1-25.
• 6. Akpınar M.E. Unmanned Aerial Vehicle Selection Using Fuzzy Choquet Integral. Journal Of Aeronautics And Space Technologies. 2021;14(2):119-126.
• 7. Keleş N. Armed unmanned aerial vehicle selection. 2022
• 8. Tekinay ON., Bozoğlu Batı G. Askeri Alanlarda Kullanılmak Üzere İnsansız Hava Aracı (İHA) Sistemleri Seçiminde TOPSIS ve Bulanık TOPSIS Yönteminin Kullanılması. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2022;44(1):78-103.
• 9. Altundaş A., Kurtay KG., Erol S. Sınır Güvenliği ve Müdahale Görevi Yapan İHA’ların ÇKKV Yöntemleri ile Değerlendirilmesi. Savunma Bilimleri Dergisi. 2022;(42);155-185.
• 10. Arslan N., Kılıç Delice E. Kemıra-M Yöntemi ile Kişisel Kullanıcılar İçin Dron Seçimi: Bir Uygulama. Endüstri Mühendisliği. 2020;31(2):159-179.
• 11. Kara M., Yumuşak R., Eren T. Acil Yardım Müdahalesi Yapan Birimler İçin Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri ile Kargo Drone Seçimi. Türkiye İnsansız Hava Araçları Dergisi. 2022;4(2):38-45
• 12. Kara M., Yumuşak R., Eren T. Anız Yangınlarına Müdahale İçin İtfaiye Drone Seçimi: Giresun Örneği. Havacılık Araştırmaları Dergisi. 2023;5(1).
• 13. Yılmaz Ü. İnsani Yardım Lojistiği Faaliyetlerinde İnsansız Hava Araçlarının Kullanım Alanları. Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2019;(2):43-54.
• 14. Berie H.T., Burud I. Application Of Unmanned Aerial Vehicles In Earth Resources Monitoring: Focus On Evaluating Potentials For Forest Monitoring In Ethiopia. European Journal Of Remote Sensing. 2018;51(1):326-335.
• 15. Fırat S. & Dabak R. Afetlerde Yardım Malzemeleri Ulaştırmasında İnsansız Hava Aracı Kullanımı. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi. 2023;7(Özel Sayı): 35-58.
• 16. Haliloğlu M., Odabaş M.S. Çok Ölçütlü Karar Vermede AHP Yöntemi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi. 2018;2(2):13-18. 17. Turan G. Çok Kriterli Karar Verme. B. F. Yıldırım, & E. Önder içinde. Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri. Dora Basım Yayınları. 2018:15-20.
• 18. Taş M., Özlemiş Ş.N., Hamurcu M. & Eren T. Ankara’da AHP ve PROMETHEE Yaklaşımıyla Monoray Hat Tipinin Belirlenmesi. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi. 2017;3(1):65-89.
• 19. Özcan E.C., Danışan T., Yumuşak R. & Eren, T. An Artificial Neural Network Model Supported With Multi Criteria Decision Making Approaches For Maintenance Planning In Hydroelectric Power Plants. Eksploatacja I Niezawodność- Maintenance And Reliability. 2020;21(3):400-418.
• 20. Yumuşak R., Özcan E.C., Danışan T. & Eren T. AHP TOPSIS-Tam Sayılı Programlama Entegrasyonu ile Hidroelektrik Santrallarda Bakım Strateji Optimizasyonu. Uluslararası GAP Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Kongresi. 2018:80-84
• 21. Yaralıoğlu K. Performans Değerlendirmede Analitik Hiyerarşi Prosesi. Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi. 2001;16(1):129-142.
• 22. Danışan T., Özcan E., ve Eren T. Personnel selection with multi-criteria decision-making methods in the ready-to-wear sector. Tehnički vjesnik. 2022;29(4):1339-1347.
• 23. Özdemir A. İ., & Seçme Y.N. İki Aşamalı Stratejik Tedarikçi Seçiminin Bulanık TOPSIS Yöntemi ile Analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2009;11(2):79-112.
• 24. Erol E., Özcan E., Eren T. Elektrik üretim santrallarında iş güvenliği uzmanı seçiminde hibrit bir karar modeli. Journal of Turkish Operations Management. 2021;5(1):615-629
• 25. Yavaş H. Doğal Afetler Yönüyle Türkiye’de Belediyelerde Kriz Yönetimi. Orion Yayınevi. 2005.
• 26. Liu P., Chen A. Y., Huang Y. N., Han J. Y., Lai J. S., Kang S. C., Wu T. H., Wen M. C. ve Tsai M. A Review Of Rotorcraft Unmanned Aerial Vehicle (UAV) Developments And Applications In Civil Engineering, Smart Structures And Systems, 2014;13(6):1065-1094.
• 27. Kersten T., Wolf J., Lindstaedt M. Investıgatıons Into The Accuracy Of The Uav System DJI MATRICE 300 Rtk Wıth The Sensors Zenmuse P1 And L1 In The Hamburg Test Fıeld. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences. 2022.
• 28. Agapiou A. Vegetation Extraction Using Visible-Bands from Openly Licensed Unmanned Aerial Vehicle Imagery. Drones. 2020; 4(2):27.
• 29. Ubina N.A., Cheng S.C. A Review of Unmanned System Technologies with Its Application to Aquaculture Farm Monitoring and Management. Drones. 2022;6(12).
• 30. Pell T., Li J.Y.Q., Joyce K.E. Demystifying the Differences between Structure-from-Motion Software Packages for Pre-Processing Drone Data. Drones. 2022;6(24).
• 31. Mccormack T., & Hopkins J. Relatıng Wave Geometry And Surface Dynamıcs To Subsurface Velocıtıes. Coastal Engineering Proceedings. 2023;(37):79.
• 32. Altun A.T., Gürsoy Ö. Accuracy of Unmanned Aerial Vehicle Data in Topographic Maps Productıon. Journal of Engineering Faculty. 2023;1(2):55-65
• 33. Lee K.W., Park J.K. Comparison of UAV Image and UAV LiDAR for Construction of 3D Geospatial Information. Sensors and Materials. 2019;31(10):3327–3334.
• 34. Berie, H. T., ve Burud, I. Application of unmanned aerial vehicles in earth resources monitoring: Focus on evaluating potentials for forest monitoring in Ethiopia. European journal of remote sensing. 2018;51(1):326-335.
• 35. Coşkun M. Z. Düşük Maliyetli İHA (İnsansız Hava Aracı) ile Mobil Harita Üretiminin Bugünü ve Geleceği. Harita Teknolojileri Elektronik Dergisi. 2012;4(2):11-18