Fen Bilgisi Öğretmenlerinin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri ve Nedenleri

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 21, 30.12.2020

Nilgün Tatar Fevzi Arslan

Öz

Bu araştırmada Fen bilgisi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve bunun nedenlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma karma desendir. Nicel boyutta tarama yöntemi kullanılmış, Sivas il merkezi devlet okullarında görev yapan 120 Fen Bilimleri öğretmenine kişisel bilgi formu ve Maslach tükenmişlik envanteri uygulanmıştır. Öğretmenlerin mesleki kıdem, idarecilerin performans değerlendirmesine ilişkin görüşleri ve ek gelirlerine göre mesleki tükenmişlik düzeyleri incelenmiştir. Veriler parametrik ve parametrik olmayan testlerle analiz edilmiştir. Nitel boyutta görüşme yöntemi kullanılmış, 20 öğretmenin mesleki tükenmişlik nedenlerini belirlemek için görüşme formuyla veriler toplanmıştır. Veriler içerik analizi yapılmıştır. Nicel verilerinden elde edilen bulgulara göre, 0-5 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenler, 6-10 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenlere göre duygusal tükenmişlik ve duyarsızlaşmayı daha az yaşamaktadır. 0-5 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin en yüksek, 6-10 yıllık mesleki kıdeme sahip öğretmenlerin en düşük düzeyde kişisel başarı yaşadıkları belirlenmiştir. Ek gelire sahip olan öğretmenler ile sahip olmayanlar arasında duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma alt boyutlarında anlamlı farklılık bulunmazken, kişisel başarı alt boyutunda ek gelire sahip olanlar lehine anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır. İdarecilerin performans değerlendirmesinin sübjektif olduğuna inananlar ile objektif olduğuna inananlar arasında duygusal tükenmişlik ve duyarsızlaşma alt boyutlarında değerlendirmelerin sübjektif olduğuna inananlar lehine anlamlı farklılık olduğu, kişisel başarı alt boyutunda ise aralarında anlamlı fark olmadığı bulunmuştur. Nitel verilerden elde edilen bulgulara göre, öğretmenler işlerine gereğinden fazla müdahale eden kişilerin olması ve bu kişilerden aldıkları olumsuz eleştiriler, iş yükünün fazla olması, öğrencilerin olumsuz davranışları, velilerin eleştiri ve baskıları, idarecilerin haksız davranış ve gereksiz talepleri ile görevlerin değerlendirilmesindeki haksızlıklar nedeniyle mesleki tükenmişlik yaşamaktadırlar. Elde edilen sonuçlar ışığında araştırmacı, idareci ve öğretmenlere önerilerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen, Tükenmişlik, Duygusal tükenme, Duyarsızlaşma, Kişisel başarı

Kaynakça

• Amasralı, A. (2016). Ortaokul ve lise matematik öğretmenlerinin örgütsel sinizm tutumları ile mesleki tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki (Amasya ili örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Aslan, N. (2009). Kars ili ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerde mesleki tükenmişlik düzeyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kars.
• Baltaş, A. & Batlaş, Z. (1993). Stres ve başa çıkma yolları. (24.Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Başman, M. (2014). Nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin birlikte kullanılması- Karma yöntem (Mixed Method). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bayraktar, N. (2014). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Berna, Y. (2010). Resmi ve özel ilköğretim okullarındaki sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Campbell, L. P. (1983). Teacher burnout: Description and prescription. The Clearing House. 57(3), 111-113.
• Cemaloğlu, N. & Erdemoğlu-Şahin, D. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465-484.
• Cordes, C. L. & Dougherty, T. W. (1993). A review and integration of research on job burnout. Academy of Management Review, 18, 621–656.
• Creswell, J, W. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş. (Çev.Ed. Mustafa Sözbilir) Ankara: Pegem Akademi. (Orijinal yayın tarihi, 2014)
• Coşkun, M.K. (2012). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(41), 64-77.
• Çelikten, M., Şanal, M., & Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 207-237.
• Demir, M. K. & Arı, E. (2013). Öğretmen sorunları- Çanakkale ili örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 107-126.
• Ercan, O., Bilen, K., & Doğruluk, S. (2016). Öğretmenlerinin mesleki tükenmişlikleri ile öğretim programına ilişkin görüşlerinin İncelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18-1.
• Erden, M. (2005). Öğretmenlik Mesleğine Giriş. (2. Basım). İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve maslach tükenmişlik ölçeği’nin uyarlanması., R. Bayraktar ve İ. Dağ. (Editörler). VII. Ulusal psikoloji kongresi bilimsel çalışmaları. Ankara. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayını, ss. 143-154.
• Farber, B. A. (1984). Teacher burnout: Assumptions, myths and issues. Teacher College Record, 86(2), 321‐330.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.
• Kandur, O. (2020). Fizik öğretmenlerinin iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin demografik değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kılınç, B. (2018). Fen bilimleri öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Leiter, M. P. & Maslach, C. (1999). Six areas of worklife: a model of the organizational context of burnout. Journal of Health and Human Services Administration, 21(4), 472-489.
• Maslach, C. & Goldberg, J. (1998). Prevention of burnout: New perspectives. Applied &Preventive Psychology, 7, 63-74.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1982). Burnout in the health professions: A social psychological analysis. In G. Sanders and J. Suls (Eds.), Social psychology of health and illness (227- 251). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1985). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99‐131.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual ReviewPsychology, 52, 397-422.
• Mearns, J. & Cain, E. J. (2003). Relationships between teachers’ occupational stress and their burnout and distress: Roles of coping and negative mood regulation expectancies. Anxiety, Stress and Coping, 16(1), 71‐82.
• Miles, M, B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook (Second edition). CA: Thousand Oaks, Sage.
• Montgomery, C. & Rupp, A. A. (2005). A meta-analysis for exploring the diverse causesand effects of stress in teachers. Canadian Journal of Education, 28, 458- 486.
• Örmen, U. (1993). Tükenmişlik duygusu ve yöneticiler üzerinde bir uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özbek, R., Kahyaoğlu, M., & Özgen, N. (2007). Öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 221-232.
• Özdemir, İ. (2015). Fen ve teknoloji öğretmenlerinin mesleki tükenmişliğini etkileyen değişkenlerin yapay sinir ağı ile öngörüsü (Zonguldak il örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ahi Evran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kırşehir.
• Pyhältö, K., Pietarinen, J., & Salmela-Aro, K. (2011). Teachereworking-environment fit as a framework for burnout experienced by Finnish teachers. Teaching and Teacher Education, 27, 1102.
• Seçer, İ. (2011). Psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Sönmezer, B. (2015). Öğretmenlerin tükenmişlik ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Sürgevil-Dalkılıç, O. (2014). Çalışma hayatında tükenmişlik sendromu tükenmişlikle mücadele teknikleri.(2.Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Şişman, M. (2007). Eğitim bilimlerine giriş.(3.Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Tatar, M. & Horenczyk, G. (2003). Diversity‐related burnout among teachers. Teaching and Teacher Education, 19(4), 397‐408.
• TDK (2016). T. C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/ adresinden 01.11.2016 tarihinde alınmıştır.
• Tekışık, H.H. (1986). Türkiye’de öğretmenlik mesleği ve sorunları. Çağdaş Eğitim Dergisi, 11(116), 1-9
• Tunaboylu, M. (2015). İlkokul ve ortaokul öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri (İzmir ili torbalı ilçesi örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Okan Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tümkaya, S. (2005). Öğretmenlerin sınıf içi disiplin anlayışları ve tükenmişlikle ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 44, 549‐568.
• Türkçarpar, Ü. (2011). Beden eğitimi öğretmenlerinin farklı değişkenlere göre tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 135-146.
• Türker, P. (2007). İlköğretim 1. kademe öğretmenlerinde algılanan problem davranış düzeyleri ve bazı sosyo demografik değişkenlere göre tükenmişliğin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı, Adana.
• Uğuz, S. (2016). Adana'da mesleki ve teknik anadolu liselerinde İngilizce öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi üzerine bir çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Ulutaşdemir, N. (2012). Kilis kent merkezinde görev yapan öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Yarış, M. (2016). Fen ve teknoloji öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi (İstanbul ili Kadıköy, Ataşehir ve Sancaktepe ilçeleri Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yeğin, H. B. (2014). Din kültürü ve ahlak bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. Ekev Akademi Dergisi, 58, 315-332.
• Yıldırım, U. (2016). Sınıf öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyi ile sınıf yönetimi arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.