JAMES M. BUCHANAN’IN ARTAN ORANLI ve ÇOK ORANLI VERGİLER YERİNE “ÜNİFORM TEK ORANLI VERGİ” ÖNERİSİ

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3 (JAMES M. BUCHANAN (1919-2013) ÖZEL SAYISI), 255 - 275, 23.12.2025

Coşkun Can Aktan , Ferhat Batmaz

Öz

Vergileme teorisinde sıklıkla tartışılan konulardan biri, vergi oranlarının yapısı ile kamu otoritesinin mali takdir yetkisi arasındaki ilişkidir. James M. Buchanan, devletin vergi koyma gücünün istismar edilmesini önlemek amacıyla anayasal düzeyde tek oranlı bir vergileme sisteminin benimsenmesini önermektedir. Buchanan’ın “Leviathan modeli” çerçevesinde geliştirdiği bu öneri, kamu otoritesinin gelir maksimizasyonu eğilimine karşı bireylerin mali özgürlüklerini korumayı hedeflemektedir. Artan oranlı ve çok oranlı vergi sistemlerinin ekonomik etkinliği bozduğu, tasarruf ve yatırım kararlarını çarpıttığı, siyasal süreçlerde popülist eğilimleri teşvik ettiği ileri sürülmektedir. Buna karşılık tek oranlı vergi yapısı; basitlik, tarafsızlık, öngörülebilirlik, yatay adalet, mali saydamlık ve anayasal denetim ilkeleriyle uyumlu bir yapı sunmaktadır. Ayrıca Ramseyan esneklik kuralına dayanan oran farklılaştırması da anayasal iktisat bakış açısından keyfîliğe açık bulunduğundan, Buchanan üniform genel tüketim vergilerini savunmaktadır. Bu bağlamda çalışmada, tek oranlı gelir vergisi ve üniform tüketim vergisinin anayasal maliye perspektifiyle nasıl gerekçelendirildiği analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

James M. Buchanan , Kamu Tercihi , Anayasal İktisat , Üniform Tek Oranlı Vergi Önerisi

Kaynakça

• Aktan, C.C. (2020). Vergi Cilt 1, (vergi teorisi, vergi politikası, normatif vergi hukuku), Ankara: Seçkin Yayınları.
• Aktan, C. C., Karaş, E., (2024). Optimal vergileme ve Ramsey optimum vergi kuralı, Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 16 (2): 243-263.
• Aktan, C. C., Batmaz, F. (2025). Selektif vergileme ve özel tüketim vergilerinde oran farklılaştırması. Vergi Raporu, 307, 49–73.
• Brennan, G., Buchanan, J. M. (1977). Towards a tax constitution for Leviathan. Journal of Public Economics, 8(3), 255–273.
• Brennan, G., Buchanan, J. M. (1980). The power to tax: Analytical foundations of a fiscal constitution. Cambridge: Cambridge University Press.
• Brennan, G., Buchanan, J. M. (1981). The tax system as social overhead capital: A constitutional perspective on fiscal norms. In D. Bos & K. W. Roskamp (Eds.), Public finance and economic growth: Proceedings of the 37th Congress of the International Institute of Public Finance.
• Brennan, G., Buchanan, J. M. (1985). The reason of rules: Constitutional political economy. Cambridge University Press.
• Buchanan J.M. (1960a). The Public finances, An Introductory Textbook, IL: Richard D. Irwin Co.
• Buchanan, J.M. (1960b) Fiscal theory and political economy, Chapel Hill: University of North Carolina Press (Türkçesi: Buchanan, J.M. 1966. Maliye Teorisi ve Politik İktisat, çev. A. Nemli & S. Y. Öncel, İstanbul: Fakülteler Matbaası).
• Buchanan, J. M. (1977a). Democratic values in taxation. In J. M. Buchanan (Ed.), Freedom in constitutional contract, College Station: Texas A&M University Press.
• Buchanan, J. M. (1977b). Tax reform in constitutional perspective. In G. Skogh (Ed.), Law and economics: Reprint from a symposium in Sweden. Lund: Jurisdiska Föreningen i Lund.
• Buchanan, J. M. (1977c). Taxation in fiscal exchange. In J. M. Buchanan (Ed.), Freedom in constitutional contract, College Station: Texas A&M University Press.
• Buchanan, J. M. (1978). Tax reform in constitutional perspective. In G. Skogh (Ed.), Law and economics: Report from a symposium in Sweden. Lund: Jurisdiska Föreningen.
• Buchanan, J. M. (1979). Constitutional constraints on governmental taxing power. ORDO, 30.
• Buchanan, J. M. (1983). The flat-rate tax and the fiscal appetite. In C. Walker & M. Bloomfield (Eds.), New directions in federal tax policy for the 1980s (pp. 314–316). Washington, D.C.: American Council on Capital Formation.
• Buchanan, J. M. (1984a). Constitutional restrictions on the power of government. In J. M. Buchanan & R. D. Tollison (Eds.), The theory of public choice II Ann Arbor: The University of Michigan Press.
• Buchanan, J. M. (1984b). The limits of taxation. In W. Block & M. Walker (Eds.), Taxation: An international perspective. Vancouver: The Fraser Institute.
• Buchanan, J. M. (1986). The ethical limits of taxation. In Liberty, market and state: Political economy in the 1980s. Brighton: Harvester Press.
• Buchanan, J. M. (1993). The political efficiency of general taxation. National Tax Journal, 46(4).
• Buchanan, J. M., & Flowers, M. (1960). Constitutional limits on taxing and spending. In The public finances (pp. 141–149). Homewood, IL: Richard D. Irwin Inc.
• Buchanan, J. M., & Brennan, G. (1979a). Proportional and progressive income taxation with utility-maximizing governments. Public Choice, 34, 217–230.
• Buchanan, J. M., & Brennan, G. (1979b). The logic of limits. National Tax Journal, 32(2), 11–22.
• Buchanan, J. M., & Congleton, R. D. (1998). Politics by principle, not interest. Cambridge: Cambridge University Press.
• Buchanan, J.M. and R. A. Musgrave, (1999). Public finance and public choice: two contrasting visions of the state, MA: The MIT Press.
• Musgrave, R. A. (1959). The theory of public finance: a study in public economy. New York: McGraw Hill.
• Ramsey, F. (1927). A contribution to theory of taxation, The Economic Journal, 37(145), 47-61.
• Turhan, S. (1982). Vergi teorisi, İstanbul: Elektronik Ofset Matbaası.