DAVRANIŞSAL KAMU MALİYESİ ve MALİ PSİKOLOJİ’NİN İLK HABERCİLERİ PUVIANI ve BUCHANAN’IN MALİ YANILSAMA TEORİSİNE KATKILARI

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 3 (JAMES M. BUCHANAN (1919-2013) ÖZEL SAYISI), 299 - 314, 23.12.2025

Coşkun Can Aktan , Ferhat Batmaz

Öz

Mali yanılsama, yalnızca teknik bir maliye terimi değil; iktidarın vergi ve harcama süreçlerini tasarlarken toplumsal algıyı yönlendirme biçimidir. İtalyan maliyeci Amilcare Puviani’nin 19. yüzyılın sonunda geliştirdiği teori, vergilerin yükünü görünmez kılma ve kamu hizmetlerini olduğundan değerli gösterme stratejilerini çarpıcı biçimde ortaya koyar. James M. Buchanan ise bu düşünceyi 20. yüzyılda yeniden canlandırarak kamu tercihi ve davranışsal kamu maliyesi literatüründe kalıcı bir yere oturtur. Bu çalışmada, vergiler ve harcamalar yoluyla yanılsama yaratma tekniklerinden modern uygulamalara, vergi görünürlüğü tartışmalarından kamu borcunun algısal etkilerine uzanan geniş bir perspektif sunulmaktadır. Demokratik süreçlerde mali gerçekliğin nasıl aşındığını irdeleyen yaklaşım, çözüm olarak Buchanan’ın “vergi anayasası” fikrini öne çıkarır; ancak bu idealin, siyasi iktidarın rızası olmadan hayata geçmesinin güçlüğüne dikkat çeker.

Anahtar Kelimeler

Amilcare Puviani , James M. Buchanan , Davranışsal Kamu Maliyesi , Mali Psikolojisi

Kaynakça

• Aktan, C.C. 2006. “Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı”, içinde: C.C. Aktan, D. Dileyici ve İ.Y. Vural, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, Ankara: Seçkin Yayınları.
• Buchanan, J.M. 1958. Public Principles of Public Debt: A Defense and Restatement, Homewood, Ill.: Richard D. Irwin.
• Buchanan, J. M. 1960a. “‘La scienza delle finanze:’ The Italian Tradition in Fiscal Theory.” In Fiscal Theory and Political Economy. Chapel Hill: University of North Carolina Press. s.59-64.
• Buchanan J.M. (1960b). The Public Finances, An Introductory Textbook, IL: Richard D. Irwin Co.
• Buchanan, J.M. 1964. “Public Debt, Cost Theory, and the Fiscal Illusion,” in: Public Debt and Future Generations, ed. James M. Ferguson (Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1964), 150–63.
• Buchanan, J.M. 1967. “Fiscal Illusion”, in: Public Finance İn Democratic Process: Fiscal İnstitutions And İndividual Choice, The University of North Carolina Press, Chapel Hill.
• Buchanan, J.M. and R.E. Wagner. 1977. Democracy in Deficit: The Political Legacy of Lord Keynes, New York: Academic Press.
• Buchanan, J.M. and J. Roback, 1987. “The Incidence and Effects of Public Debt in the Absence of Fiscal Illusion,” Public Finance Quarterly, 15 (January 1987): 5–25.
• Da Empoli D. 2002. “The Theory of Fiscal Illusion in a Costitutional Perspective”, Public Finance Review, 30 (5): 377-384.
• De Simone, E., and di Maio, A. 2023. “The Legacy of Puviani’s Fiscal Illusion between Misunderstanding and Late Rediscovery”, Annals of the Fondazione Luigi Einaudi, 57 (2): pp. 123-140.
• Eusepi, G. 2020. “From Subjectivism to Constitutionalism: The Intellectual Journey of James M. Buchanan through His Italian Heroes.” Public Choice 183, No. 3/4. 273–85.
• Fasiani, M. 1941. Principii di Scienza delle Finanze, Torino: Giappichelli.
• Fazzini, L. 2023. Economia Politica E L’eredıtà Di Amilcare Puviani, (Political Economy and the Legacy of Amilcare Puviani), , Università Politecnica Delle Marche Facoltà Di Economia “Giorgio Fuà” https://tesi.univpm.it/retrieve/0376e843-f852-47cf-89b8-cefe4ee61b0e/TESI%20MAGISTRALE_pdfA.pdf
• Ferrari, L. & Randisi, S. 2013. “Fiscal Psychology Past And Present: Contemporary Experiments Validate Historical Hypotheses,” Journal of Economic Psychology, Elsevier, vol. 35(C), pages 81-94.
• McCulloch, J.R. 1975. A Treatise on the Practical Influence of Taxation and the Funding System, Original Edition 1845, Reprint D.P. O'Brien (ed), Edinburgh: Scottish Academic Press.
• Mill, J.S. (1848/1994). Principles of Political Economy. Oxford: Oxford University Press. Principles of Political Economy with some of their Applications to Social Philosophy, ed. William James Ashley (London: Longmans, Green and Co., 1909, 7th ed.). https://oll.libertyfund.org/titles/mill-principles-of-political-economy-ashley-ed
• Puviani, A. 1903. Teoria Della İllusione Finanziaria. Milano-Palermo-Napoli: Libraio della R. Casa.
• Schmölders, G. 1959. Fiscal Psychology: A New Branch Of Public Finance. National Tax Journal, 12(4), 340–345.
• Schmölders, G. 1970. ‘Survey Research in Public Finance: A Behavioral Approach to Fiscal Theory’, Public Finance, vol. 25, pp. 300-306.
• Vicini, A. 2011. “On the Origins And Main Consequences Of Fiscal İllusion. A Short Tribute To A Big Economist: James Buchanan,” MPRA Paper 60240, University Library of Munich, Germany, revised Oct 2014.