Neoliberal Politikalar Ekseninde Aile Politikası: Toplumsal Yeniden Üretim Yaklaşımı Çerçevesinden Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 87, 3 - 28, 15.05.2025

Melda Yaman

Öz

Bu makale, AKP’nin aile politikası ile 2001 krizinden önce ve sonra Türkiye’deki neoliberal ekonomik politikalar arasındaki ilişkiyi toplumsal yeniden üretim perspektifinden değerlendirmektedir. Toplumsal yeniden üretim yaklaşıma dayanarak, neoliberal dönüşümün hane içinde müdahale ettiği ve yeniden şekillendirdiği çoklu kırılganlık yörüngelerini ve bunların cinsiyete ve sınıfa dayalı sonuçlarını ortaya koymaya çalışmaktadır. Makale, neoliberal dönüşümün yarattığı sosyoekonomik koşulların AKP’nin hetero-ataerkil aile politikasının temelini oluşturduğunu göstermektedir. AKP’nin, aileyi neoliberal politikalarla şekillendirirken bir yandan da neoliberal yıkıma karşı kamusal hizmetlerdeki boşluğu doldurmak için yeni bir aile politikası geliştirdiğini ve böylece bakım ve yeniden üretim işinin yükünü kadınların üzerine yüklediğini savunmaktadır. Dolayısıyla kadınlar, neoliberal politikaların neden olduğu tahribatın ve toplumsal yeniden üretimin yükünü taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

aile politikası , neoliberal politikalar , 2001 krizi , kadın istihdamı , kadın emeği

Kaynakça

• Acar, F. & Altunok, G. (2013) “The ‘Politics of Intimate’ at the Intersection of Neoliberalism and Neo-conservatism in Contemporary Turkey”, Women’s Studies International Forum, 41: 14–23.
• Akalın, A. (2007). “Hired as a Caregiver, Demanded as Housewife: Becoming a Migrant Domestic Worker in Turkey”, European Journal of Women’s Studies, 14 (3): 209–25.
• AKP. (2002). Genel Seçimleri Seçim Beyannamesi. AK Parti Tanıtım ve Medya Başkanlığı, 2002.
• AKP. (2017). Parti Programı, https://www.akparti.org.tr/media/28223/ akpartituzuk.pdf, erişim tarihi: 09.05.2024.
• Arat Koç, S. (2006). “Whose Social Reproduction? Transnational Motherhood and Challenges to Feminist Political Economy”, K. Bezanson & M. Luxton (der.) Social Reproduction: Feminist Political Economy Challenges Neoliberalism içinde, Montreal: McGill-Queen’s University Press, 75-93.
• Arruzza, C., Bhattacharya, T. & Fraser, N. (2019). Feminism for the 99 Percent: A Manifesto, Londra: Verso Books.
• ASHB [Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı]. (2025). “Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanımız Göktaş, TRT Haber yayında soruları yanıtladı”, 14 Ocak, https://www.aile.gov.tr/haberler/aile-ve-sosyal-hizmetler-bakanimiz-goktas-trthaber-yayinda-sorulari-yanitladi/, erişim tarihi: 03.05.2025.
• Bakker, I & Gill, S. (2003). “Ontology, Method, and Hypotheses”, I. Bakker & Gill, S. (der.) Power, Production and Social Reproduction içinde, Houndmills: Palgrave Macmillan, 17-32.
• Bozkurt Güngen, S. (2018). “Labour and Authoritarian Neoliberalism: Changes and Continuities Under the AKP Governments in Turkey”, South European Society and Politics, 23: 219-238.
• Brodie, J. (2003). “Globalization, In/Security, and the Paradoxes of the Social”, I. Bakker ve S. Gill (der.) Power, Production and Social Reproduction içinde, Houndmills: Palgrave Macmillan, 47-66.
• Buğra, A. (2018). “Social Policy and Different Dimensions of Inequality in Turkey: A Historical Overview”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 20 (4): 318–331.
• Buğra, A. (2013). Kapitalizm, Yoksulluk ve Türkiye’de Sosyal Politika. İstanbul: İletişim.
• Buğra, A. (2007). “Poverty and Citizenship: An Overview of the Social-Policy Environment in Republican Turkey.” International Journal of Middle East Studies 39 (1): 33-52.
• Buğra, A. & Yakut Çakar, B. (2010). “Structural Change, the Social Policy Environment and Female Employment in Turkey”, Development and Change, 41 (3): 517–538.
• Buğra, A. & Keyder, Ç. (2006). “The Turkish Welfare Regime in Transformation”, Journal of European Social Policy, 16 (3): 211–228.
• Boratav, K., Yeldan, E. & Köse, A. H. (2001). “Turkey: Globalization, Distribution and Social Policy, 1980–1998”, Working Paper no. 20. New York: CEPA Working Paper Series, 2001.
• Coşar, S. & Yeğenoğlu, M. (2009). “The Neoliberal Restructuring of Turkey’s Social Security System”, Monthly Review 60 (11): 36-49.
• Coşar, S. & Yeğenoğlu, M. (2011). “New Grounds for Patriarchy in Turkey? Gender Policy in the Age of AKP”, South European Society and Politics 16 (4): 555-573.
• Çelik, A. (2010). “Muhafazakâr Sosyal Politika Yönelimi: Hak Yerine Yardım Yükümlülük Yerine Hayırseverlik”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 42: 63-81.
• Disk-Ar. (2010). Hizmet ve Ticaret Sektörlerinde İstihdam ve Reel Ücretler Raporu, https://disk.org.tr/2010/10/turkiye-ucuz-emek-somurusundeavrupanin-cinir21-olma-yolunda, erişim tarihi: 05.02.2024.
• Eder, M. (2010). “Retreating State? Political Economy of Welfare Regime Change in Turkey”, Middle East Law and Governance, 2: 152-184.
• Elson, D. (2012). “Social Reproduction in the Global Crisis: Rapid Recovery or Long-Lasting Depletion?”, P. Utting, S. Razavi ve R. Varghese Buchholz (der.) The Global Crisis and Transformative Social Change içinde, New York: Palgrave Macmillan, 63-81.
• Eren, A. A. & Tuna, S. (2018) “Birinci Sanayi Planı Kapsamında Kurulan Sümerbank Dokuma Fabrikalarında Beslenme, Giyim, Kreş ve Okul Olanakları (1935-1950)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Enstitüsü Tarihi Atatürk Yolu Dergisi, 63: 165-202, s.190.
• Ercan, F. (2002). “The Contradictory Continuity of the Turkish Capital Accumulation Process: A Critical Perspective on the Internationalization of the Turkish Economy”, N. Balkan ve S. (der.) The Ravages of Neoliberalism: Economy, Society and Gender in Turkey içinde, New York: Nova Publications, 21-39.
• Ercan, F. & Oğuz, Ş. (2015). “From Gezi Resistance To Soma Massacre: Capital Accumulation and Class Struggle in Turkey”, Sosyalist Register 51:114-135.
• Ferguson, S. (2016). “Intersectionality and Social-Reproduction Feminisms: Toward an Integrative Ontology”, Historical Materialism 24 (2): 38-60.
• Fraser, N. (2017). “Crisis of Care? On the Social-Reproductive Contradictions of Contemporary Capitalism”, T. Bhattacharya (der.) Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression içinde, Londra: Pluto Press, 21-37.
• Gill, S. & Bakker, I. (2006). “New Constitutionalism and the Social Reproduction of Caring Institutions”, Theoretical Medicine and Bioethics, 27: 35–57.
• Güneş-Ayata, A. & Doğangün, G. (2017) “Gender Politics of the AKP: Restoration of a Religio-conservative Gender Climate”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies 19 (6): 610-627.
• Himmelweit, S. (1992). “Reproduction and the Materialist Conception of History: A Feminist Critique”, T. Carver (der.) The Cambridge Companion to Marx içinde, Cambridge: Cambridge University Press, 196-222.
• Hülagü, F. (2021). “Anti-feminism in Turkey: a Critical Political Economy Perspective”, Gender, Zeitschrift für Geschlecht’, Kultur und Gesellschaft, 6: 25-41.
• Hürriyet. (2011). “Bakan Çağlayan: Türkiye Avrupa’nın Çin’i Olacak”, 9 Şubat 2011, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bakan-caglayan-turkiyeavrupanin-cini-olacak-16980115, erişim tarihi: 03.09.2024.
• İzdeş Terkoğlu, Ö. & Memiş, E. (2022). “Impact of Elderly Care on ‘Sandwichedgeneration’ Women in Turkey”, New Perspectives on Turkey 66: 88–121.
• Karaçimen, E. (2014). “Financialization in Turkey: The Case of Consumer Debt”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 16 (2): 161-180.
• Kılıç, A. (2008). “The Gender Dimension of Social Policy Reform in Turkey: Towards Equal Citizenship?” Social Policy and Administration 42 (5): 487-503.
• Kocamaner, H. (2019). “Regulating the Family through Religion: Secularism, Islam, and the Politics of the Family in Contemporary Turkey”, American Ethnologist 46 (49): 495–508.
• Kocamaner, H. (2018). “The Politics of Family Values in Erdogan’s New Turkey”, Middle East Report, no. 288, 36–39.
• Kocamaner, H. (2017). “Strengthening the Family through Television: Islamic Broadcasting, Secularism, and the Politics of Responsibility in Turkey”, Anthropological Quarterly, 9 (3): 675-714.
• Köse, A. H. & Bahçe, S. (2009). “‘Hayırsever’ Devletin Yükselişi: AKP Yönetiminde Gelir Dağılımı ve Yoksulluk”, İ. Uzgel ve B. Duru (der.) AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu içinde, Ankara: Phoenix, 492-510.
• Kurtuluş Korkman, Z. (2015). “Blessing Neoliberalism: Economy, Family, and the Occult in Millennial Turkey”, Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 2 (2): 335-357.
• Laslett, B. & Brenner, J. (1989). “Gender and Social Reproduction: Historical Perspectives”, Annu. Rev. Sociol (15): 381-404.
• Makal, A. (2010). “Türkiye’de Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Emeği”, Çalışma ve Toplum, 2: 13-40.
• Meclis Araştırma Komisyonu. (2016). Aile Bütünlüğünü Olumsuz Etkileyen Unsurlar ile Boşanma Olaylarının Araştırılması ve Aile Kurumunun Güçlendirilmesi İçin Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu Raporu No: 399.
• Mezzadri, A. (2022). “Social Reproduction and Pandemic Neoliberalism: Planetary Crises and the Reorganisation of Life, Work and Death”, Organization 29 (3): 379–400.
• Murakami, K. (2014). “Moral Language and the Politics of Need Interpretation: The Urban Poor and Social Assistance in Turkey”, Turkish Studies 15 (2): 181-194.
• Öngel, S. (2014). “Flexible and Conservative: Working Class Formation in an Industrial Town”, I. Akça, A. Bekmen ve B. A. Özden (der.) Turkey Reframed Constituting Neoliberal Hegemony içinde, Londra: Pluto Press, 203–218.
• Öniş, Z. (2003). “Conclusion: The Broader Ramifications of Turkey’s Financial Crises”, Turkish Studies 4 (2): 188-194.
• Özden, B. A. (2014). “The Transformation of Social Welfare and Politics in Turkey: A Successful Convergence of Neoliberalism and Populism”, I. Akça, A. Bekmen ve B. A. Özden (der.) Turkey Reframed Constituting Neoliberal Hegemony içinde, Londra: Pluto Press, 157-173.
• Özel, I. D. & Yıldırım, K. (2019). “Political Consequences of Welfare Regimes: Social Assistance and Support for Presidentialism in Turkey”, South European Society and Politics 24 (4): 485-511.
• Özgün, Y. (2021). “Anti-Feminizm Olarak Muhafazakar Aile Söylemi”, Birikim, 387-388: 31-40.
• Öztan, E. (2014). “Domesticity of Neoliberalism: Family, Sexuality and Gender in Turkey.” In Turkey Reframed Constituting Neoliberal Hegemony, I. Akça, A. Bekmen ve B. A. Özden (der.) Turkey Reframed Constituting Neoliberal Hegemony içinde, Londra: Pluto Press, 174–187.
• Palriwala, R. & Neetha, N. (2012). “Between the State, Market and Family: Structures, Policies and Practices of Care in India”, S. Razavi ve S. Staab (de.), Global Variations in the Political and Social Economy of Care içinde, New York: Routledge, 176-201.
• Pınar, E., Akyol, A. E., Erol, E., Mutlu, P., Kahveci, M., Mısırlı, K. Y., Salman & Gümüşcan, C. İ. (2019). “Syrian Migrants and Labour Market in Turkey: A Survey on the İstanbul Textile Manufacturing Sector”, G. Yılmaz, İ. D. Karatepe ve T. Tören (der.) Integration through Exploitation: Syrians in Turkey içinde, Münih: Rainer Hampp Verlag, 28-42.
• Razavi, S. & Staab, S. (2012). “Introduction”, S. Razavi ve S. Staab (de.), Global Variations in the Political and Social Economy of Care içinde, New York: Routledge, 1-29.
• Saydam, A. (2018). “The Incompatibility of the Pension System and the Labour Market in Turkey”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies 20 (40): 332–348.
• Sears, A. (2017). “Body Politics: The Social Reproduction of Sexualities”, T. Bhattacharya (der.) Social Reproduction Theory: Remapping Class, Recentering Oppression içinde, Londra: Pluto Press, 171-192.
• Stenning, A., Smith, A., Rochovská, A. & S´wiatek, D. (2010). Domesticating Neo-Liberalism: Spaces of Economic Practice and Social Reproduction in Post-Socialist Cities, John Wiley & Sons Ltd. Publication.
• Şahin, F. (2023). “Evlilik Kredisi Kimlere Verilecek?”, 1 Kasım 2023, https://www.trthaber.com/haber/gundem/evlilik-kredisi-kimlereverilecek-106710.html, erişim tarihi: 17.10.2024.
• Şenses, F. (1996). “Structural Adjustment Policies and Employment in Turkey”, New Perspectives on Turkey 15 (1996): 65- 93.
• Tansel, A. (2002). Effects of Privatization on Labor in Turkey. Working Paper no. 2002-5. Ankara: METU Economic Research Center.
• Toksöz, G. (2016). “Transition from ‘Woman’ to ‘Family’: An Analysis of AKP Era Employment Policies from a Gender Perspective”, Journal Für Entwicklunspolitik, 32 (1/2): 64–83.
• Toksöz, G. (2011). “Women’s Employment in Turkey in the Light of Different Trajectories in Development-Different Patterns in Women’s Employment”, Fe Dergi 3 (2): 18-31.
• Turgay, F. (2022). “Erken Cumhuriyet Döneminde İzmit SEKA Fabrikasında Çalışanlara Sağlanan Sosyal Olanaklar: 1936-1960”, Mülkiye Dergisi, 46 (4): 1029-1070.
• TÜİK. (2025). “İşgücü İstatistikleri, 2024”, 20 Mart 2025, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2024-54059#:~:text=2024%20yılında%204%20milyon%20827,kişi%20hizmet%20sektöründe%20istihdam%20edildi, erişim tarihi: 24.03.2025.
• TÜİK. (2024a). “İstatistiklerle Yaşlılar, 2023”, https://rb.gy/r7kbju, erişim tarihi: 02.12.2024
• TÜİK. (2024b). “Türkiye Yaşlı Profili Araştırması, 2023”, https://data.tuik. gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Yasli-Profili-Arastirmasi-2023-53809, erişim tarihi: 04.12.2024
• TÜİK. (2024c). “Evlenme ve Boşanma İstatistikleri, 2023”, https://shorturl.at/oUX01, erişim tarihi: 02.12.2024.
• TÜİK. (2024d). “GayriSafi Yurt İçi Hasıla, 2023”, 02 Eylül 2024, https:// data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yillik-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2023-53450#:~:text=Üretim%20yöntemine%20göre%20cari%20fiyatlarla,5%20ile%20imalat%20sanayi%20aldı, erişim tarihi: 01.02.2025.
• TÜİK. (2023a). “Doğum İstatistikleri, 2022”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2022-49673, erişim tarihi: 12.12.2024.
• TÜİK. (2023b). “İstatistiklerle Aile, 2022”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Statistics-on-Family-2022-49683, erişim tarihi: 02.11.2024.
• TÜİK. (2022). “Türkiye Aile Yapısı Araştırması, 2021” https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813, erişim tarihi: 16.12.2024.
• TÜİK. (2017). “Aile Yapısı Araştırması, 2016”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Aile-Yapisi-Arastirmasi-2016-21869, erişim tarihi: 24.01.2025.
• TÜİK. (2014). İstatistiki Göstergeler, 1923-2013. Ankara: Türk İstatistik Enstitüsü.
• Yaman, M. (2024). “Muhafazakârlık ve Neoliberalizm Ekseninde Aile, Beden ve Emek Politikaları”, Toplum ve Hekim 39 (5): 325-334.
• Yaman, M. (2020). “Toplumsal Yeniden Üretim: Birleşik Bir ‘Feminist’ Teori?” Praksis 53: 9-39.
• Yazıcı, B. (2012). “The Return to the Family: Welfare, State, and Politics of the Family in Turkey”, Anthropological Quarterly 85 (1): 103-140.
• Yeldan, E. (2005). Assessing the Privatization Experience in Turkey: Implementation, Politics and Performance Results. Report. Washington: Economic Policy Institute, 2005.
• Yeldan, A. E. ve B. Ünüvar (2016). “An Assessment of the Turkish Economy in the AKP Era”, Research and Policy on Turkey 1 (1): 11-28.
• Yılmaz, Z. (2015). “Strengthening the Family Policies in Turkey: Managing the Social Question and Armoring Conservative–Neoliberal Populism”, Turkish Studies 16 (3): 371-390.
• Young, B. (2003). “Financial Crises and Social Reproduction: Asia, Argentina and Brazil”, I. Bakker ve S. Gill (der.) Power, Production and Social Reproduction içinde, Houndmills: Palgrave Macmillan, 103-124.