The Evaluation of Applying to Religious Symbols In Terms of Comparative Law in the Context of Freedom of Religion

Yıl 2013, Cilt: XVII Sayı: 1-2, 201 - 232, 01.06.2013

Hayrettin Kurt

Öz

İNANÇ ÖZGÜRLÜĞÜ BAĞLAMINDA DİNİ SEMBOLLERİN KULLANIMININ MUKAYESELİ HUKUK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Dini semboller, kavram, kullanma ve hukuksal düzenleme yapılması bakımından belirtmiş olduğumuz sosyolojik veriler ile incelenmiş ve dini sem-bolü kullanmanın bir hak olduğu bu tarihsel gerçeklikler ile ortaya konulmuştur. Dini sembolleri kullanmak tarihsel ve sosyolojik bağlam da dikkate alındığında farklı inanç taleplerinin bir yansıması olan “haklar” temelinde ele alınmalıdır. Bizce negatif haklardan sayılan dini sembollerin kullanımı, eşitlik, laiklik ve çoğulculuk ilkeleri temelinde ancak her ülkenin somut gerçekleri gibi muğlak kavramlara yaslanmamalı, temel hak ve hürriyetler çerçevesinde değerlendirilmelidir. Türkiye’de yaşanan kamusal alan tartışmaları, son yirmi yıla damgasını vuran başörtüsü yasağı, AİHM’in başörtüsüne yasaklama getirmediğini düşündüğümüz, tartışmalı “Leyla ŞAHİN” kararı ile Hıristiyan geleneğin güçlü sembolü şeklinde yorumladığı İsa haçına ilişkin kararı, konunun genel, objektif ve tatmin edici bir seyir izlemediğini göstermektedir.
Çalışmamızda konunun bu yönleri, tarihsel süreç ve sosyoloji disiplini temel alınarak birinci bölümde semboller, kamusal alan, modernizm, azınlıklar, küreselleşme ve kimlikler, ikinci bölümde siyasal ve hukuksal verilerle Türkiye’de kamusal alan tartışmalarında dini sembollerin kullanılması, üçüncü ve son bölümde ise mukayeseli olarak dini sembollerin kullanılmasına ilişkin ülke örnekleri ve AİHM kararları incelenmektedir. Sonuç bölümünde ise tespit ve yargılarımıza yer verilerek konu tamamlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernizm, kamusal alan, dini sembolleri kullanma hürriyeti

Kaynakça

• AKKAŞ İbrahim, Küreselleşme Sürecinde Kimlikler, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Elazığ, 2008.
• AKTAN Coşkun Can, “Leviathan: İnsan Haklarının Koruyucusu mu, Yoksa İhlalcisi mi?”, Yeni Türkiye Dergisi, Y. 4, S. 21, Mayıs-Haziran 1998.
• ARSLAN Zühtü, Başörtüsü, Ak Parti ve Laiklik, Anayasa Mahkemesinden İki Karar Bir Gerekçe, Seta Analiz, Sayı: 2, Ocak 2009.
• ATASAGUN Galip, İlahi Dinlerde (Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’da) Dini Semboller, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Konya 1996.
• AYDENİZ Hüsnü, Semboller, Sembolün Anlam Kaybı ve Etkilerine Gelenekselci Bir Yaklaşım (Rene Guenon Örneği), EVEV Akademi Dergisi, Yıl: 15, Sayı: 48 (Yaz 2011)
• BAŞBİLEN Pınar, Avrupa Birliği’nin Etnik ve Dini Kimliklere Yaklaşımı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı Uluslararası İlişkiler Bilim Dalı, Ankara 2008. BATTAL Ahmet, Kamusal Alan, Köprü Dergisi, Kamusal Alanda Din-Siyaset-Toplum İlişkileri, Yaz 2007, S. 99 BERGER Laurent, “Why Maurice Bloch’s Work on ‘Religion’Is Nothing Special but Is Central”, Religion and Society: Advances in Research, 1 (2010): 14–18
• ÇAĞATAY Selin, Kemalizm ya da Kadınlık: Çağdaş Kadının Başörtüsüyle İmtihanı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel İncelemeler Yüksek Lisans Programı, İstanbul 2008
• ÇAMLI Şeyda, Attitudes Towards Allowance of Headscarf in the universi-ties: A Terror Management Theory Perspective, ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eylül, Ankara 2010.
• ÇELİK Celaleddin, Kentleşme Sürecinde Dini Hayat, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şaban Kuzgun’un Anısına, Sayı: 11, Kayseri 2011.
• DALFİDAN Fazilet, Türk Modernleşmesi Sürecinde Değişen Kadın Kimliği, Muhafazakar Kadınların Kamusal Alandaki Görünürlüğü Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Aydın 2012.
• ERCİNS Gülay, Demokrasinin bir Önkoşulu Olarak Kamusal Alan ve Türkiye’de Kamusal Alan Algısı, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2013.
• ERDEM Fazıl Hüsnü, Müdahale, Mücadele ve Müzakere Mekânı Olarak Kamusal Alan, Köprü Dergisi, Kamusal Alanda Din-Siyaset-Toplum İlişkileri, Yaz 2007, S. 99
• ERDOĞAN Mustafa, “Küreselleşme, Hukuk ve Türkiye”, Liberal Düşünce Topluluğu, http://www.liberal.org.tr/incele.php?kategori=MTg=&id=NzIw, ET. 01.11.2013, Saat:11.20.
• GÖLE Nilüfer, İslamın Yeni Kamusal Yüzleri, Metis y., 2009.
• HASPOLAT Evren, “Siyasal İslam ve İslamcı Kadının Kamusal Alana Katılım”ı, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, Cilt:5, Sayı: 17, Kış:2006/2007, Sayfa: 4-21.
• Judith BUTLER, Jürgen HABERMAS, Charles TAYLOR, Cornel WEST, The Power of Religion In The Public Sphere, Columbia University Press, New York, 2011.
• KEYMAN Fuat, “Kamusal Alan ve ‘Cumhuriyetçi Liberalizm’: Türkiye’de Demokrasi Sorunu”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, Y. 2, S. 5, Kasım, Aralık, Ocak 1998-9.
• KOCA Selçuk Kürşad, “Genel Hatları ile Kültür ve Sembol İlişkisi”, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2010-II.
• KÖMECOĞLU Uğur, “Örtünme Pratiği ve Toplumsal Cinsiyete İlişkin Mekânsal Bir Etnografi”, Doğu- Batı Düşünce Dergisi, Y. 6, S. 23, Mayıs, Haziran, Temmuz 2003.
• KUBİLAY Çağla, “İslamcı Söylemde Kamusal Alan Tasavvuru: Devletle Tanımlanan Kamusal Alanın Millete Tahvili ve Kamusal Alanın Reddi”, Alternatif Politika, C. 1, S. 3, Aralık 2009.
• KÜÇÜK Adnan, “AB Üyesi Bazı Ülkeler İle ABD ve Türkiye’de Din Eğitim ve Öğretiminin Hukukî Çerçevesi”, Liberal Düşünce Dergisi, C. 14, S. 55, Yaz: 2009.
• KÜÇÜK Adnan, “Türkiye’de Bir Tuhaflık: “Başörtüsü Yasağı”, Liberal Düşünce Dergisi, Y. 13, S. 51-52, Yaz-Sonbahar 2008.
• KÜÇÜK Tevfik Sönmez, “Fransız Eğitim Sisteminde Dini Sembollerin Kullanılması”, Ankara Barosu Dergisi, Y. 68, S. 2010/1
• KÜÇÜKCAN Talip, “Kamusal Alan, Kamusal Alanda Din-Siyaset-Toplum İlişkileri”, Köprü Dergisi, Yaz 2007, S. 99
• LİMONCUOĞLU S. Alp, “Türban sorununun hukuksal boyutu anayasal değişiklik çözüm olur mu?”, TBB Dergisi, S. 75, 2008.
• MERCAN Ahmet, “İhdas Edilmiş Başörtüsü Yasağı Sorunu Üzerinden Hukuk Devleti Anlayışı”, Ümran Dergisi, Kasım 2010.
• MEŞE İlknur, Ulus Devlet Olma Yolunda Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Siyasal Kimlikleri ve Modernleşme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• ONAT Nazım, Kamusal Alan ve Sınırları, Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü felsefe Anabilim Dalı, İstanbul 2010. ORSİ Robert A, Religious Studies, Cambridge University Press, New York, 2012.
• ÖZCAN Mustafa, “Avrupa’da Tesettür Tartışmaları”, Köprü Dergisi, Güz 2003, S. 84.
• Peter G. DANCHIN and Elizabeth A. COLE (Edit.), Protecting The Human Right of Religious Minorities In Eastern Europe, Columbia University Press, New York, 2012, s. 33.
• SAFİ İsmail, Türkiye’de Muhafazakarlığın Düşünsel-Siyasal Temelleri ve Muhafazakar Demokrat Kimlik Arayışları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2005.
• SELÇUK Sami, Zorba Devletten Hukukun Üstünlüğüne, Yeni Türkiye y., Ankara, 1998.
• TANIR Canan, Clothed Bodies That Matter: In Search of a Feminist Pers-pective on the Headscarf Controversy, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel İncelemeler Yüksek Lisans Programı, İstanbul 2009.
• TEMPERMAN Jeroen, Religious Symbols in The Public School, The Laut-si Papers: Multidisciplinary Reflections on Religios Symbols in The Public School Classroom içinde (Edt: Jeroen Temperman), IDC Publishers and Martinus Nijhoff Publishers, , Netherlands, 2012.
• ULUÇ Özlem, Kamusal Alanda Din, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Din Sosyolojisi Bilim Dalı, İstanbul 2001.
• ULUSOY Ali, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Üniversitelerde Türban Yasağına İlişkin Kararları Üzerine Notlar”, AÜHFD, Y. 2004, C. 53, S. 4.
• YAVUZ Ömer Faruk, “Kur’an’da Kutsal Mekan, Zaman ve Eşya Kavramlarının Sembolik Değeri”, Milel ve Nihal, İnanç ve Kültür Mitoloji Araştırmaları Dergisi, Y. 3, S. 1-2, Aralık 2005-Haziran 2006.
• YILMAZ Zafer, Hannah Arendt’te Özel Alan-Kamusal Alan Ayrımı ve Modern Çağda Toplumsal Alan, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, Erzurum, 2007.
• YÜKSELBABA Ülker, Habermas’ta Kamusal Alan/Özel Alan Ayrımı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul 2008.
• Dışişleri Bakanlığı Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları Genel Müdür Yardımcılığı ‘nın Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı’na yazmış olduğu 6594379 sayılı ve 30 Mart 2011 tarihli AİHM’in Lautsi-İtalya (30814/06) Kararı Hakkındaki yazısı, http://www.ihb.gov.tr/dosyagoster.ashx?id=318, E.T. : 21.11.2013, saat: 12:16.
• http://www.dw.de/almanyada-ba%C5%9F%C3%B6rt%C3%BCs%C3%BC-m%C3%BCcadelesi/a-17117863, E.T.: 20.11.2013, saat: 14:04.
• http://www.inhak.adalet.gov.tr/ara/karar/eweidavd.pdf, E.T.: 20.11.2013, saat: 14:51.
• Case of Lautsi And Others v. Italy, Applican no. 30814/06., K.T. 18 Mart 2011.
• Case of Leyla ŞAHİN v. Turkey, Application no. 44774/98, K.T. 10 Kasım 2005.
• http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=00170956#{"itemid":["001-70956"]}, E.T.: 21.11.2013, saat: 12:03.
• Eweida and Others v. UK, Application no. 48420/10, 59842/10, 51671/10 and 36516/10, KT. : 15 Ocak 2013.
• Ahmet ARSLAN and Oth. v. Turkey, Application no. 41135/98, KT. : 23 Şubat 2010.