A TREATISE ON THE OTTOMAN CRIMINAL PROCEDURAL LAW

Yıl 2007, Cilt: XI Sayı: 3-4, 239 - 272, 01.12.2007

İbrahim Orkun Atalay

Öz

OSMANLI CEZA YARGILAMASI USULÜ HUKUKU ÜZERİNE BİR DENEME

Öz

Netice olarak denilebilir ki, Osmanlı ceza yargılaması, tipik olmayan ve kamu menfaati ile sanığın haklarını bir araya getirebilen bir hukuktu. Yani, o devirde Avrupa’da hâkim olan itham sisteminden tamamen farklıydı. Engizisyon yargılamasıyla hiçbir benzerliği bulunmamaktaydı. İnsan haklarına saygılı bir yargılama olarak çağdaşlarının önüne geçmiştir. Avrupa’da kişiler başta suçlu kabul edilip kendilerinin suçsuzluğunu ispat etmeye zorlanırken, yani kişiden delile ulaşılırken, Osmanlı’da tam tersine kişi başta suçsuz kabul edilerek, delilden sanığa ulaşılması amaçlanmıştı. Bunun doğal sonucu olarak da âdil yargılama ve maddi gerçeği araştırma ilke olarak kabul edilmişti. Diğer taraftan, sırf dini bir yargılama da söz konusu değildi. Şer’i hukuk ile örfi hukuku bir araya getirip, kendine özgü bir hukuk yaratabilmişti. Bu hukuk, hem maddi hem de usuli ceza hukukuna ilişkin kurallar ortaya çıkartmıştır. Kadıya bazı cezaların tayininde serbestî tanınması ve günümüzde de mevcut olan cezalarda dönüştürme müessesesinin bulunması, cezaların şahsileştirilmesine hizmet ederek yine günümüz hukukuna yaklaştırmıştır.
Bu çalışmamızda bu kuralların ağırlıklı olarak sanık haklarını güvenceye alan usuli olanları topluca ele alınmıştır. Günümüzde de geçerli olan bu haklar ve kuralları Osmanlı devrinde de görmekteyiz. Ceza yargılaması usulünün bir milletin medeniyet seviyesini gösterdiği kabul edilirse, o takdirde Osmanlı medeniyeti çağdaşları arasında en ileri olanıydı denilebilir. Hatta günümüzde geçerli olan ceza usul kuralları, ilkeleri ve müesseseleri o zaman da mevcuttu. Yabancı hukuklardan iktibas edilen müesseseler aslında bir yenilik değil, öze dolaylı dönüş olmuştur. Tabii bu müesseselerin öncelikle araştırılarak, bulunup ortaya çıkarılması gerekmektedir. Zengin bir tarihi birikime sahip olan Türklüğün her yönden ortaya serilmesinde bu nevi çalışmaların önemli bir katkıda bulunduğuna inanmaktayız.

Anahtar Kelimeler

1840 tarihli Ceza Kanunnamesi, Şer’iye mahkemesi, Nâib hâkimlik, Mecelle, İslâm

Kaynakça

• NALLINO, “islâm Hukuku”, çev. Akif Erginay, AÜHFD, S. 11, 1954/1-2.
• AWAD, “The Rights of The Accused Under Islamic Criminal Procedure”, The Islamic Justice System, ed. M. Cherif Bassiouni, Londra, Roma, New York, 1982.
• ORTAYLI, “Osmanlı Kadısı Tarihi Temeli ve Yargı Görevi”, AÜSBFD, C. XXX, No. 1-4, 1975.
• KUNTER/YENİSEY, Ceza Muhakemesi Hukuku, 11. Baskı, İstanbul, 1998.
• AKMAN, Osmanlı Devletinde Ceza Yargılaması, İstanbul, 2004.