Right to Life of the Fetus in Comparative Legal Systems

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 305 - 349, 26.12.2023

İhsan Hüseyin

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1377850

Öz

The right to life is a fundamental right that forms the basis of all rights. The determination of when this right started is of great importance, in terms of civil law or other branches of law. Discussions on the right to life fetus are a legal debate that goes back to ancient times. The right of the fetus to life is one of the controversial issues in monotheistic religions as well. The reason for this is that there is no clear provision in Judaism, Christianity, and Islam as to when the life of the fetus begins.
When we look at the legal systems in the world, there are three criteria for the beginning of the right to life of the fetus. While the classical view seeks the condition that birth has occurred for the fetus's right to life to begin, another view seeks the condition that the fetus has the ability to live actively. According to the modern standard followed by some legal systems, the right to life begins with the fertilization of the egg.
In this study, the issues related to the right to life of the fetus and court decisions in different legal systems were examined and the answer to the question of when the right to life of the fetus begins is sought.

Anahtar Kelimeler

Fetus, right to life, embryo, fetilization, abortion

Karşılaştırmalı Hukuk Sistemlerinde Ceninin Hayat Hakkı

Öz

Hayat hakkı bütün hakların esasını teşkil eden temel bir haktır. Bu hakkın ne zamandan itibaren başladığının tespiti gerek medeni hukuk gerek diğer hukuk dalları bakımından büyük önem taşımaktadır.
Ceninin hayat hakkı kökleri çok eskilere uzanan bir hukuki tartışma konusudur. Sadece hukuk alanında değil, semavi dinlerde de bu husus oldukça tartışmalıdır. Bunun sebebi gerek Yahudilik gerek Hıristiyanlık ve gerekse İslamiyet’te ceninin hayatının ne zaman başlayacağına dair açık bir hükmün bulunmamasıdır. Azınlıkta kalan görüş ceninin hayat hakkını gebeliğin sonuna doğru başladığını kabul etse de Yahudilik ve Hıristiyanlıkta cenin Allah’ın bir hediyesi olarak kabul edilmekte ve hayat hakkının yumurtanın döllenmesinden itibaren başladığı fikri savunulmaktadır. Buna karşılık beden ile ruh ayrımı yapan İslam hukukçularının çoğu ceninin hayat hakkının kendisine ruh üflenmesinden itibaren (gebeliğin dördüncü ayından sonra) başladığını kabul etmektedir. İlk dönemlerde azınlıkta kalan ve özellikle çağdaş İslam hukukçularının çoğu tarafından savunulan görüş ise ceninin hayat hakkının yumurtanın döllenmesinden itibaren başlayacağı yönündedir.
Dünyadaki hukuk sistemlerine bakıldığında ceninin hayat hakkının başlaması hususunda üç eğilimin olduğu görülür. Bu bağlamda klasik görüş, ceninin hayat hakkının başlaması için doğum vakasının gerçekleşmesi şart koşar. Diğer bir görüş ise, aktif (faal) ya da yaşama kabiliyeti olan cenin ölçütünü arar. Buna göre ceninin hayat hakkının başlaması için doğum olayının gerçekleşmesi şartı aranmaz. Buna göre, cihaza bağlı olarak ya da bağlı olmaksızın tek başına yaşama kabiliyeti bulunuyor ise cenin, hayat hakkına sahiptir. Bugün doktrinde ileri sürülen ve bazı hukuk sistemleri tarafından benimsenen modern eğilime göre ise, tabiat kurallarına uygun olarak ana rahmine düştüğü andan itibaren ceninin hayat hakkı başlar.
AİHS’de ceninin hayat hakkına ve bunun ne zamandan itibaren başladığına dair bir hüküm yer almamaktadır. AİHM de bu konuda açık tutum sergilemekten kaçınmaktadır.
Türk Medeni Kanununda ceninin hayat hakkını düzenleyen açık bir hüküm yoktur. Türk hukukunda kişilik sağ ve tam doğumla başlar. Doğum gerçekleşmeden önce ceninin bağımsız bir kişiliği olmayıp annenin bir parçası olarak kabul edilmektedir.
Bu çalışmada farklı hukuk sistemlerinde ceninin hayat hakkına ilişkin konular ve mahkeme kararları incelenmiş olup ceninin hayatının ne zaman başladığına cevap aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cenin, Hayat Hakkı, Embriyo, Döllenme, Kürtaj

Kaynakça

• Altunkaş, Aysun, İnsan Üzerinde Deney ve Deneme Suçları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Bilgili, İsmail, “İslam Hukukunda Cenin Hakkı ve Onuruyla İlgili Hükümler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 24, 2014, s. 219-240.
• Çakmak, Seyfullah: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hükümleri ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Yaşama Hakkı”. Adalet Dergisi, S.19, Mayıs-2004, s. 149-174.
• Çetin, Hüseyin, Metin ve Sened Tenkidi Açışından Meleğin Cenine Ruh Üflemesi ve Kaderini Yazması Hadisinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı. 2008.
• Çiftçioğlu, Cengiz Topel, “Yaşama Hakkı”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kasım 2012, S. 103, s. 139-140.
• Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan, Türk Özel Hukuku (Kişiler Hukuku). C. 2, Baskı 14, Filiz Kitabevi İstanbul 2013.
• Ec-Cemal, Eymen Mustafa, İcra’üt-Tecarib’ul İlmiyye Al’l Ecin-Ne’l Beşeriye Beyn’el Hazır V’el İbahe. Bası 1, Dar’ül Fikr’ül Cami’i, Mısır 2010.
• Ed-Dahır, Selim/Tay, Muhammed, Hukuk’ut-Tifil Vi’l Mesihiyeti V’el İslam Bi’l Mukarene Maa İttifakiyet’ül Umem’ül Muttahide Lihukuk’ut-Tifil. Bası 2, Kitap Katolik Basın Merkezinin Yardımıyla Yayımlanmıştır, Lübnan 2012.
• el Fayyaz, eş-Şeyh Muhammed İshak, el Mesail et-Tubbiye. basım yeri ve tarihi belli değil.
• el Fetlavi, Selam Abdüzzehara Abdullah/BEDİR, Müştak Abdülhay Abd’ülhüseyin, “Eser’üt-Tatavi’ül İlmi Ala Tevessi’ül Mefhum’ül Kanuni Lic-Cenin, Dirase Mukarene”. Mecellet’ül Muhakkik’ül Hilli Lilulum’ül Kanuniye V’es-Siyasiye, C. 9, S. 2, Camiat’ül Babil Külliyyet’ül Kanun, 2017, s. 209-264.
• el Feyzi, Avan Abdullah, “Hukuk’uc-Cenin Beyn’eş-Şeria V’lkanun Dirase Mukarne”. Mecellet’ül Ulum’ul İslamiye, C. 5, Sayı 10, s. 71-128.
• el Hilali, Ali Hadi Atiyye, el Merkez’ül Kanuni Lic- Cenin Fi Zil’il Abhas’üt- Tubbiyye V’T- Takaniyet’ül Müsaide F’İl İncap. Dirase F’il Kanun’ül Am’ül Mukaren, Muazzeze Bin-Nusus’il Destüriyye V’t-Teşriiyye Ve’t-Ticahat’ül Kaza’ül Avruppi Ve’l Emriki, Kulliyet’ül Kanun Camiat Dikar, Menşurat’ül Halebi el Hukukiye, Bası 1, Beyrüt/Lübnan 2012.
• el Kâsâni, Alâuddîn Ebû Bekr bin Mes’ûd bin Ahmed (v. 587), Bedâi’u’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. C. I-VII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 1406/1986.
• Eryiğit Bader, Aynur, “Yahudilik Hıristiyanlık ve İslam’da Kürtaj”. Antakya/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 1, 2019, s. 116-141.
• Es-Seyid, Sabık, Fıkh’üs-Sünne. C. 2, Bası 2, Mektebür-Reşit Li’n-Neşir Ve’t-Tevzi, Er- Riyad 2001.
• Es-Sistani, es-Seyid Ali el Hüseyni, Minahc’üs-Salihin. Bası 14, Cüz 1, Dar’ül Muarrih’ül Arabi, Beyrüt 2008.
• Et-Tabatabai, Es-Seyid Muhammed Sait el Hakim, Fikh’ül İstinsah’ül Beşeri V’el Halaye’l Ciziye ve Fetavit-Tıbbiye. Bası 6, Dar’ül Hilal, Kum/İran 2013.
• Harman, Ömer Faruk, “Çocuk Düşürme”. DİA, İstanbul 1993, VIII/363-364.
• İbni Manzur, Muhammed bin Mukerrem bin Ali Ebu’l-Fadl Cemaluddin (v. 711), Lisanu’l-Arab. C. XIII, Baskı 3, Beyrut 1414.
• İde, Musavi, Hukuk’uc-Cenin Fiş_Şeria V’el Kanun. Muhammed Budyaf- Mesile Üniversitesi Hukuk ve Siyast Bilimleri Fakültesine Hukuk Bölümüne Sunulan Yüksek Lisan Tezi, Cezayir 2017.
• Kızılyel, Serkan, “Yaşam Hakkı: AİHM Kararları ve İdari Yargı Uygulaması”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XVIII, S. 2, 2014, s. 252-289.
• Koçak, Muhsin, “Gurre”. DİA, İstanbul 1996, XIV/211-212.
• Kurt, Leyla Müjde, “Ceninin Mal Varlığı Hakları”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 1, Malatya 2011, s. 177-209.
• Oğuzman, Kemal/Seliçi, Özer/Oktay-Özdemir, Saibe, Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler). Baskı 19; Filiz Kitabevi İstanbul 2020.
• Özdemir, Harrunnisa/Ruhi, Ahmet Cemal, Çocuk Hukuku (Ders Kitabı). 3. Baskı, İstanbul 2019.
• Savcı, Bahri, “Yaşam Hakkı Üzerine, İnsan Hakları Yıllığı”. C.1, TODAİE İnsan Hakları Araştırma ve Derleme Merkezi, Ankara 1979, s. 17-35.
• Şen, Y. Furkan, “Yaşam Hakkı: İdam, Kürtaj, Ötenazi ve Siyasal Sorumluluk”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 19, S. 2, 2015, s. 1-26.
• Tacir, Hamide, “Yaşam Hakkı Kapsamında Yaşamın Başlangıcı”. Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 19, S. 2, 2013, s. 1301-1320.
• Yılmaz, Halil, “Cenini Öldürme (Çocuk Düşürtme/Düşürme) Suçu”. Ankara Barosu Dergisi, S. 2, 2001, s. 69-88.
• AİHM, Evans v./Birleşik Krallık, 6339/05, 10.04.2007, (http://aihmgunlugu.blogspot.com/2011-12-01-archive.html.).
• AİHM,Vov./France,53824/00,08.07.2004,(http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/serch.).
• AİHM, Boso v./İtaly, 504907/99, 05.09.2002, (https://www.law.cornell.edu/women-and-justice/resource/boso_v_italy.).
• AİHM, Bruggemann ve Scheuten/Almanya, 6959/75, 12. 07. 1977, (https://www.globalhealthrights.org/wp-content/uploads/2013/10/Bruggemann-v. Germany.pdf.)