Hükümlülerin Oy Hakkının Sınırlandırılması Sorunu ve Çözüm Önerileri

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 2, 567 - 619, 24.12.2024

Efe Can Karabulat , Osman Gazi Ünal

https://doi.org/10.60002/ebyuhfd.1552882

Öz

Demokratik sistemlerde, halkın iradesinin meclise olabildiğince doğru bir şekilde yansıması için, kural olarak bütün bireylerin serbest seçimlerde oy kullanabilmesi esastır. Bununla birlikte, belli durumlarda oy hakkının sınırlandırılabileceği de kabul edilmektedir. Yaş, kısıtlılık, akıl hastalığı gibi birçok nedenle bireylerin oy hakkının sınırlandırılabildiği müşahede edilmektedir. Hükümlülerin oy hakkının sınırlandırılması da bu sınırlandırmalardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda öncelikle genel oy ilkesinden ve hükümlülerin oy hakkının sınırlandırılmasına dair ileri sürülen gerekçelerden bahsedilecektir. Devamında konuya ilişkin uluslararası belgeler, bu sınırlamanın Türk hukukundaki anayasal ve kanuni dayanakları açıklanacaktır. Daha sonra karşılaştırmalı hukuk düzenlemeleri ele alınacak, zaman içerisinde farklı ülkelerde oy hakkına yönelik sınırlamaların ne şekilde değiştiği konusuna değinilecektir. Böylelikle Türkiye’nin bu tablo içerisindeki yerinin daha iyi anlaşılması sağlanacaktır. Müteakiben Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları değerlendirilerek oy hakkının sınırlanmasıyla ilgili birtakım kriterlerden söz edilecektir. Türkiye’deki mevcut düzenlemelerin bu kriterler ile uyumlu olup olmadığı ise hem teorik çerçevede hem de bizatihi AİHM içtihadı ile ortaya konulacaktır. Çalışmamızda aynı zamanda özgürlükçü yeni eğilim doğrultusunda hükümlülerin oy kullanmasının sınırlandırılmasına yönelik Anayasa ve kanun düzeyinde birtakım çözüm önerileri de sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Genel Oy İlkesi, Hükümlülerin Oy Hakkı, Hak Yoksunluğu, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İnfaz Hukuku

The Conundrum of Restricting Prisoner Voting Rights and Proposed Solutions

Öz

Kaynakça

• Abebe, Adem Kassie, “In Pursuit of Universal Suffrage: The Right of Prisoners in Africa to Vote”, C. 46, S. 3, 2013, The Comparative and International Law Journal of Southern Africa, s. 410-446.
• Africa Criminal Justice Reform (ACJR), The Right of Prisoners to Vote in Africa (Factsheet 17), 2019.
• Akbulut, Berrin, Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 6. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2019.
• Akkaş, Ahmet Hulusi, Bir Güvenlik Tedbiri Türü Olarak Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2021.
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku: Genel Kısım, 5. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2022.
• Apostolovski, Veronika/Möstl, Markus, “Right to Vote-National Report Austria”, Brussels 2020, Ethos Work Package 3.4 Law as or Against Justice For All, s. 1-29.
• Artuk, M. Emin/Gökcen, Ahmet/Alşahin, M. Emin/Çakır Kerim, Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 14. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2020.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 16. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023.
• Aydın, Ömür, “Serbest Seçim Hakkı ve Kişinin Siyasal Etkinliklerinin Kısıtlanması Sorunu”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 8, S. 15, 2020, s. 69-96.
• Bahçeci, Barış, “1982 Anayasası Döneminde Çoğulcu Demokrasi Açısından Milletvekili Seçimi Hukukunda Karşılaşılan Sorunlar”, AÜHFD, C. 54, S. 3, 2005, s. 365-396.
• Bilgin, Ahmet Burak, “AİHS ve Diğer Uluslararası Anlaşmaların İç Hukuktaki Yeri Bağlamında 2004 Değişikliğinin Beraberinde Getirdiği Sorunlar ve Bazı Çözüm Önerileri”, MÜHFHAD, C. 22, S. 1, s. 131-155.
• Boğa, Bekir, “Türk Ceza Kanunun Siyasi Haklardan Yoksunluğa İlişkin Düzenlemesinin İptali”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, 2015, s. 9-20.
• Canoğlu, Veysel Candan, “Hükümlülerin Oy Kullanma Hakkı”, 9. Asoscongress, Uluslararası Hukuk Sempozyumu-Tam Metin Kitabı, Asos Yayınevi, Ankara 2023, s. 1016-1037.
• Çeliksoy, Ergül, “Execution of the Judgments of the European Court of Human Rights in Prisoners’ Right to Vote Cases”, Human Rights Law Review, C. 20, 2020, s. 555-581.
• Dothan, Shai, “Comparative Views on the Right to Vote in International Law: The Case of Prisoners' Disenfranchisement”, iCourts Working Paper Series, S. 64, 2016, s. 1-18.
• Duff, Antony, “Citizens (Even) In Prison”, Netherlands Journal of Legal Philosophy, C. 43, S. 1, 2014, s. 3-6.
• Ermenek, İbrahim/Üçüncü, Hilal, “Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza Sebebiyle Kısıtlanma Halinde Kanuni Temsilciye Tebligat Yapılma Usulü”, AHBVÜHFD, C. 24, S. 2, 2020, s. 3-30.
• European Comission for Democracy Through Law (Venedik Komisyonu), “Report on Electoral Law and Administration in Europe”, Strazburg 2020.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, 2. Baskı, Cilt 1, Ekin Yayınevi, Bursa 2020.
• Granger, Marie-Pierre/Oomen, Barbara/Salat, Orsolya/Theuns, Tom/Timmer, Alexandra, “Justice in Europe Institutionalized: Legal Complexity and the Rights of Vulnerable Persons”, Ethos Work Package Law: 3 as or Against Justice for All, Brüksel 2020.
• Harris, Patrick, “Should Voting Prisoners Make You Sick?”, Yüksek Lisans Tezi, University of Vienna, European Master’s Degree in Human Rights Democratisation, Viyana 2014.
• Heintschel-Heinegg, Bernd von, BeckOK StGB, 60. Baskı, 2024.
• Jaramillo, Javier, 'Scoppola v. Italy, (No. 3): “The Uncertain Progress of Prisoner Voting Rights in Europe”, Boston College International and Comparative Law Review, C. 36, S. 3, 2014, s. 32-46.
• Johnston, Neil, “Prisoners' Voting Rights”, S. 7461, 2023, House of Commons Library.
• Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan, Türk Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 15. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2022.
• Karabulat, Efe Can, Cezaların Etkinliği Bağlamında Türk Suç Siyaseti, 1. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2024.
• Karagöz, Kasım, “Mahkumların Oy Hakkı Üzerindeki Yasağın Demokrasi Teorisindeki Yerine Eleştirel Bir Yaklaşım”, DEÜHFD, C. 9, S. 1, 2007, s. 165-206.
• Karakaş Doğan, Fatma, “Mahkumların Oy Hakkı AİHM'nin Söyler v. Türkiye Kararı ile Yüksek Seçim Kurulu Kararı Işığında”, TBBD, S. 112, 2014, s. 107-126.
• Karamustafaoğlu, Tuncer, Seçme Hakkının Demokratik İlkeleri, Sevinç Matbaası, Ankara 1970.
• Kontacı, Ersoy, “Türk Hukukunda Kısıtlılık Hali ve Seçme Hakkı”, 2024, https://yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/analizler/kisitlilik.pdf, s. 1-2.
• Lang, Edward, “A Disproportionate Response: Scoppola v. Italy (No. 3) and Criminal Disenfranchisement in the European Court of Human Rights”, American University International Law Review, C. 28, S. 3, 2014, s. 837-871.
• Laubenthal, Klaus/Nestler, Nina, Strafvollstreckung: Nebenstrafen und Nebenfolgen, 2. Baskı, Springer, Berlin 2018. Levine, Eli, “Does the Social Contract Justify Felony Disenfranchisement?”, Washington University Jurisprudence Review, C. 1, S. 1, 2009, s. 193-224.
• Liles, William Walton, “Challenges to Felon Disenfranchisement Laws: Past, Present and Future”, Alabama Law Review, C. 58, 2007, s. 615-629.
• Mensiz, U. Ceren, “Seçme, Seçilme ve Serbest Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı Bakımından Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme”, GSÜHFD, S. 1, 2016, s. 55-93.
• Murray, CRG, '“Playing for Time: Prisoner Disenfranchisement Under the ECHR After Hirst v United Kingdom”, King’s Law Journal, C. 22, S. 3, 2011, s. 1-33.
• Nelles, Ursula, “Statusfolgen als ‘Nebenfolgen’ einer Straftat (§ 45 StGB)”, JZ, C. 46, S. 1, 1991, s. 17-24.
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Meraklı, Serkan/Bacaksız, Pınar/Başbüyük, İsa, Türk Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 14. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023.
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 19. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023.
• Özgenç, Nuri Berkay, “Türk Hukukunda Özgürlüğü Bağlayıcı Bir Cezaya Mahkumiyetin Sonucu Olarak Kişinin Kısıtlanması”, MÜHFHAD, C. 26, S. 2, s. 652-668.
• Penal Reform International (PRI), The Right of Prisoners to Vote: A Global Overview, Londra 2016.
• Prpic, Martina, Prisoners' Voting Rights in European Parliament Elections, European Parliamentary Research Service 2023.
• Radtke, Henning, “StGB § 45, Verlust der Amtsfähigkeit, der Wählbarkeit und des Stimmrechts” in Münchener Kommentar zum StGB, 4. Baskı, C.H. Beck, Münih 2020.
• Robins, Greg, “The Rights of Prisoners to Vote: A Review of Prisoner Disenfranchisement in New Zealand”, New Zealand Journal of Public and International Law, S. 4, 2007, s. 165-196.
• Sobota, Sebastian, “Die ‘Nebenfolge’ Eigenständige Rechtsfolge oder Auffangbecken des Sanktionrechts?”, ZIS, S. 5, 2017, s. 248-256.
• Şen, Ersan, “Kamu Görevinden İhraç Edilenler Oy Kullanabilir mi?' “Kamu Görevinden İhraç Edilenler Oy Kullanabilir mi?”, 23.04.2019, https://www.hukukihaber.net/kamu-gorevinden-ihrac-edilenler-oy-kullanabilir-mi.
• Şirin, Tolga, “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne Göre Serbest Seçim Hakkı”, MÜHF-HAD, C. 17, S. 1-2, 2011, s. 283-348.
• Theuns, Tom, “A Comparative Study on the Right to Vote for Convicted Prisoners, Disabled Persons, Foreigners and Citizens Living Abroad, Ethos Work Package” C. 3: “Law as or Against Justice for All?”, Brüksel 2020.
• Tahmaz Üzeltürk, Saba Şahika, “Mahkumiyet Bağlamında Oy Hakkının Sınırlandırılması ve Genel Oy İlkesi”, YÜHFD, C. 18, S. 2, 2021, s. 1873-1903.
• Yelekin, Süleyman, Ceza Mahkumiyetinin Seçme ve Seçilme Hakkına Etkisi, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2018. Zafer, Hamide, Ceza Hukuku: Genel Hükümler, 7. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul 2019.