Turkey's "Universitization" Process in the Light of Spatial Planning  Policies and Socio-Economic Situation of Cities

Yıl 2012, Cilt: 21 Sayı: 2, 1 - 24, 01.12.2012

Mehmet Ali Toprak

Öz

The aim of this study is to reveal the changing spatial planning policies according to different periods, universities site selection decisions and their functional transformation in Turkey. Functional transformation has been effective in the location of universities foundation and some periods important in terms of Turkey’s “universitization” have come to fore. For the analysis of the process, Five-Year Development Plans of Turkish State Planning Organization, Higher Education Research in 1970, the study of Staging of Residential Centers in Turkey in 1980 and “Socio-Economic Development Classification of Cities and Regions” published in 1996 and 2003. Five periods were created as a result of the classifications based on these studies: First Period, 1923-50; Second Period, 1951-1987; Third Period, 1988-1994; Fourth Period, 1995-2008 and Fifth Period, 2009 and the following years. State universities that are public investments were considered in this study. However, information related to status of foundation universities was given where needed.

Keywords: Turkey, Universitization, Cities, Socio-economic Development, Spatial Planning.

Anahtar Kelimeler

-

MEKÂNSAL PLANLAMA POLİTİKALARI VE KENTLERİN SOSYO-EKONOMİK DURUMU IŞIĞINDA TÜRKİYE’DE “ÜNİVERSİTELEŞME” SÜRECİ

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de dönemlere göre değişen mekânsal planlama politikaları ve bu politikalar ışığında, üniversitelerin, yer seçim kararları ve işlevsel dönüşümünü ortaya koymaktır. Üniversitenin işlevsel dönüşümü, üniversitelerin kuruluş yeri kararlarında etkili olmuş ve Türkiye üniversiteleşmesi açısından belirgin dönemler ortaya çıkarmıştır. Sürecin analizi için, Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) Beş Yıllık Kalkınma Planları (BYKP), 1970 tarihli Yükseköğretim Araştırması, 1982 tarihli Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi çalışması ve yıllar bazında (1996 ve 2003) yayımlamış olduğu, “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması” çalışmalarından yararlanılmıştır. Bu çalışmalardan hareketle yapılan sınıflandırmada beş dönem ayırt edilmiştir: Birinci Dönem, 1923-50; İkinci Dönem, 1951-1987; Üçüncü Dönem, 1988-1994; Dördüncü Dönem, 1995-2008 ve Beşinci Dönem, 2009 ve sonrası yılları kapsamaktadır. Bu çalışmada, kamusal bir yatırım olan devlet üniversiteleri ele alınmıştır. Ancak gerek görülen yerlerde vakıf üniversitelerinin durumu ile ilgili bilgilerde verilmiştir.

 Anahtar Kelimeler: Türkiye, Üniversiteleşme, Kentler, Sosyo-ekonomik Gelişmişlik, Mekânsal Planlama.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Üniversiteleşme, Kentler, Sosyo-ekonomik Gelişmişlik, Mekânsal Planlama

Kaynakça

• Aslantepe, C. (2008). 1920-46 Yılları Arasında Ankara’da Yükseköğretim, Cumhuriyetin Üniversitesi (Haz: Atilla Cangız). Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara
• Berkes, Niyazi (2012). Türkiye’de Çağdaşlaşma (Haz: Ahmet Kuyaş). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Burke, P. (2010). Bilginin Toplumsal Tarihi (Çev: Mete Tuncay). Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Charle, C.,Verger, J. (2005). Üniversitelerin Tarihi (Çev: İsmail Yerguz). Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Clark, B. R. (1995). Places of Inquiry: Research and Advanced Education in Modern Universities. University of California Press, California.
• Cubberley, E. P. (2004). Eğitim Tarihi I. (Çev: Engin Noyan). Yeryüzü Yayınevi, Ankara.
• Demiroğlu, C. (22 Mart 1977). “Yeni Kurulan Üniversiteler ve Sorunları”. Milliyet Gazetesi, s.2.
• Dinçer, B., Özaslan, M., Satılmış, E. (1996). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Yayın No: 2671, Ankara.
• Dinçer, B., Özaslan, M., Kavasoğlu, T. (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. DPT-BGYUGM, Ankara.
• Dinler, Z. (2008). Bölgesel İktisat. Ekin Kitabevi, Bursa.
• Dölen, E. (2009). Türkiye Üniversite Tarihi 1: Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922). Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Dölen, E. (2010). Türkiye Üniversite Tarihi 5: Özerk Üniversite Tarihi (1946-1981). Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• DPT (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı: 1968-1972. Ankara.
• DPT (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979- 1983. Yayın No: 1664, Ankara.
• DPT (1970). Yükseköğretim Araştırması. DPT: 858, SPD: 197, Ankara.
• DPT, (1982). Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi I. Kalkınmada Öncelikli Yöreler Başkanlığı, DPT:1806, KÖYB:27, Ankara.
• Etzkowitz, H., L. Leydesdorff. (2000). “The Dynamics of Innovation: From National Systems and ‘Mode 2’ to a Triple Helix of University – Industry – Government Relations” Research Policy 29:109– 123.
• George, E. (2006). “Positioning Higher Education for the Knowledge Based Economy” Higher Education 52(4) :589-610.
• Gürüz, K., Şuhubi, E., Şengör, C., Türker, K., Yurtsever, E. (1994). Türkiye ve Dünya’da Yükseköğretim, Bilim ve Teknoloji. TÜSİAD Yayın No: 6-167, İstanbul.
• Hatiboğlu, T. (1998). Türkiye Üniversite Tarihi. Selvi Yayınevi, Ankara.
• Işık, Ş. (2008). Türkiye’de Üniversitelerin Kentlerin Gelişimi ve Ekonomik Yapısı Üzerine Etkileri. E.Ü Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 150, İzmir.
• Kavili Arap, S. (2007). Türkiye’de Üniversitelere İlişkin Politikalar ve Üniversitelerin Kuruluş Yer Seçimi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Kaynar M., Parlak İ. (2005). Her İle Bir Üniversite: Türkiye’de Yükseköğretim Sisteminin Çöküşü. Paragraf Yayınevi, Ankara.
• Keleş, R. (1971). “Büyükkent Dışı Üniversiteler”. Amme İdaresi Dergisi, 4(1): 3-30
• Korkut, H. (1992). “Türkiye’de Üniversite Açma Politikası”. Amme İdaresi Dergisi, 25(4): 97-115
• Leydesdorff, L.,Etzkowitz, H. (1996). “Emergence of a Triple Helix of University-Industry-Government Relations”. Science and Public Policy 23: 279-286.
• Maktav, H. (2001). “Türk Sinemasının Üniversiteye Bakışı”. Birikim 142-143:139-143
• Meray, S. (1970). “Üniversite Kavramları ve Modelleri”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 26 (1):13-66
• Milliyet Gazetesi (10 Ekim 1990). “YÖK’ten Hükümete Destek”. s.14.
• Milliyet Gazetesi (9 Temmuz 1995). “Meclis’te Rezalet”. s.13.
• OECD, (1996). The Knowledge Based Economy. Paris.
• Onar, S. (1967). “Yeni Üniversiteler”. 2 Eylül 1967 Milliyet Gazetesi.
• Rashdall, H. (2010). The Universities of Europe in the Middle Ages Volume 1: Salerno Bologna, Paris Cambridge University Press.
• Reisoğlu, S. (5 Mart 1968). “Yeni Üniversiteler”. Milliyet, s.2.
• Sargın, S. (2007). “Türkiye’de Üniversitelerin Gelişim Süreci ve Bölgesel Dağılımı”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5): 133-150.
• Shofer, E., J. Meyer (2005). “The Worldwide Expansion of Higher Education in TheTwentieth Century”. American Sociological Review 70 (6): 897-920.
• Şengül, T. (2009). “Yerel Devlet Sorunu ve Yerel Devletin Dönüşümünde Yeni Eğilimler”. Praksis 9:183-220.
• Taşer, S. (2010). XX. Yüzyıl Başlarında Türkiye’de Yükseköğretim. Çizgi Kitabevi, Konya.
• Tayan, T. (2000). “Üniversite ve Kent Paneli”. Bursa Defteri, Aralık 2000 Sayısı, s.28.
• TBMM Zabit Ceridesi (1 Kasım 1937), Cilt:20, s.7.
• Tekeli, İ. (2010). “Cumhuriyet Öncesinde Üniversite Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gerçekleştirilmesinde Alınan Yol” E. Dölen ve O. Bahadır (Editörler) Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi: 1861- 1961 içinde, sf 19-51 Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. Ankara.
• Tekeli, İ. (2011). Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İstanbul.
• Teker, S., Özer, B. (2012). “Yeni Vakıf Üniversiteleri Kuruluş Yeri Seçimi ve Akademik Alan Odaklanma Önerileri” İşletme Araştırmaları Dergisi, 4(2), 66-93.
• Timur, T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler. İmge Kitabevi, Ankara.
• Ülken, H. Z. (1970). “Batı Üniversitelerinin Gelişmesi, Laiklik ve Fikir Hürlüğü İçin Savaşı”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3(2),1–34.
• Varış, F. (1976). “Yeni Üniversitelerin ve Fakültelerin Kurulmasında Uygulanabilecek Ölçütler”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 9(1):73-84
• Wallerstein, I. (1999). Üniversite Sisteminin Geleceği. Fernand Braudel Center.
• Wiessema, J. G. (2009). Üçüncü Kuşak Üniversitelere Doğru- Geçiş Döneminde Üniversiteleri Yönetmek (Çev. N. Devrim ve E. Yalçın). Yaylacık Matbaacılık, İstanbul.
• Yavuz, F. (1963). “Tıp Fakültelerinin Kuruluş Yeri ve Geri Kalmış Bölgelerimiz”. 9 Nisan Milliyet Gazetesi.
• Yükseköğretim Yasa Taslağı, (http://yeniyasa.yok.gov.tr/, Erişim Tarihi: 06.11.2012).
• Yılmaz, C. (2011). “Anadolu Kentlerinin Öğrencileşmesi: Başka Bir Kentleşme Deneyimi”. Ege Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 25, 1-18.
• http://www.yok.gov.tr/content/view/531
• sayılı Kanun, 15.07.1992 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 21285.
• sayılı Kanun, 17.03.2006 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 26111.
• sayılı Kanun, 29.05.2007 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 26536.
• sayılı Kanun, 22.05.2008 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 26892.
• sayılı Kanun, 21.07.2010 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 27648.
• sayılı Kanun, 31.03.2011 tarihli Resmi Gazete, Sayı: 27905.