Hydroclimatologic Characteristics of the Forest Fires Occurred at the Çanakkale District and Relationship with Climate Variations

Yıl 2011, Cilt: 20 Sayı: 2, 1 - 25, 01.12.2011

Gökhan Altan Murat Türkeş

Öz

There is an important fire risk potential for the forest lands distributed in the responsibility area of the Çanakkale Regional Forest Directory (RFD) in terms of the magnitude of the burned areas. Lost and damages of these natural disasters, which have occurred due to the dry summer subtropical Mediterranean climate that dominated over a great part of the Çanakkale RFD and observed climate variations (droughts, heat waves, etc.), have been increasing. In the study, fire climatology is investigated by making use of the hydroclimatological analyses of the long-term climate data and forest fires that were recorded in the Çanakkale RFD. Furthermore, some homogeneity and trend tests were applied to the series of aridity index (AI) and normalised precipitation index (NPI) derived from long-term total precipitation (mm) and potential evapotranspiration (mm) amounts. According to the results of the Kruskal-Wallis homogeneity test applied to the AI and NPI series, means and variances of the sub-periods are statistically random. Results from the United Nations Convention to Combat Desertification (UNCCCD) Aridity Index, Erinç’s Aridity Index and Thornthwaite Humidity Index for the stations selected for the Çanakkale RFD are concordant with each other. When the results of climatic classification performed for climatological data of 14 meteorological stations located in the study area, it has been seen that stations are generally belong to arid and semiarid climate classes according to the Erinç’s aridity index, while the climate classes of stations according to the Thornthwaite humidity index are found to vary between the arid, semiarid and semi-humid. Statistically significant correlation coefficients are found to vary from 0.52 to 0.75 between numbers of the forest fires occurred in the Çanakkale RFD and aridity/drought/humidity indices. According to the variations in the AI and NPI series, observed decrease of precipitation amounts in the year of 2008 was corresponded to the most extreme meteorological drought in the series. In the 2008 drought year, approximately the area of 2070 hectares was disturbed by 30 forest fires occurred at the Çanakkale RFD area.

Key Words: Forest fire, aridity, drought/humidity indices, climate change, time-series analysis methods, Çanakkale Regional Forest Directory.

Anahtar Kelimeler

-

ÇANAKKALE YÖRESİNDE OLUŞAN ORMAN YANGINLARININ HİDROKLİMATOLOJİK KARAKTERİSTİKLERİ VE İKLİM DEĞİŞİMLERİYLE İLİŞKİSİ

Öz

Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğü (OBM) sorumluluğundaki orman arazilerinin, sayıca fazla olmamakla birlikte, yanan alanların büyüklükleri açısından oldukça önemli bir yangın risk potansiyeli vardır. Çanakkale OBM’nin büyük bir bölümünün yazı kurak subtropikal Akdeniz iklim kuşağı içerisinde bulunması ve gözlenen iklim değişimleri (kuraklıklar, sıcak hava dalgaları, vb.) nedeniyle ortaya çıkan bu doğal afetlerin zarar ve kayıpları,  giderek artmaktadır. Bu çalışmada, Çanakkale OBM’de çıkan orman yangınlarının uzun süreli orman yangın kayıtlarının ve iklim verilerinin hidroklimatolojik çözümlemelerinden yararlanarak, yangın klimatolojisi üzerinde duruldu. Çanakkale OBM, yangın başına yanan alanların büyüklüğüne göre Türkiye ortalamasının üzerindedir. Ayrıca, uzun süreli yağış (mm) ve potansiyel evapotranspirasyon (mm) değerlerinden elde edilen aridite indisi (Aİ) ve normalleştirilmiş yağış indisi (NYİ) dizilerine türdeşlik ve eğilim sınamaları uygulandı. Aİ ve NYİ dizilerinin Kruskal-Wallis türdeşlik sınaması sonuçlarına göre, alt dönemlerin ortalamaları ve varyansları istatistiksel açıdan rasgeledir. Çanakkale OBM için seçilen istasyonların Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi (BMÇSS) Aridite İndisi, Erinç Kuraklık İndisi ve Thornthwaite Nemlilik İndisi sonuçları birbirleriyle uyumludur. Çalışma alanındaki 14 meteoroloji istasyonunun klimatolojik verilerinin iklim sınıflandırması sonuçları dikkate alındığında, Erinç kuraklık indisine göre, istasyonlar genel olarak yarıkurak ve kurak iklim sınıflarına girerken, Thornthwaite nemlilik indisine göre ise, istasyonların iklim tiplerinin, kurak, yarıkurak ve yarınemli arasında değiştiği görülür. Aridite/kuraklık/nemlilik indisleri ile Çanakkale OBM’de yangın sayıları arasında, 0.52 – 0.75 arasında değişen istatistiksel olarak anlamlı korelasyon (ilişki) katsayıları bulundu. Çanakkale Aİ ve NYİ’deki değişimlere göre yağış tutarlarında 2008 yılında gözlenen azalma, zaman dizisi içerisindeki en şiddetli meteorolojik kuraklığa karşılık gelir. 2008 kurak yılında Çanakkale OBM’de oluşan 30 orman yangınında, yaklaşık 2070 hektar orman alanı zarar görmüştür.

 Anahtar Sözcükler: Orman yangını, aridite, kuraklık/nemlilik indisleri, iklim değişikliği, zaman dizisi çözümleme yöntemleri, Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğü.

Anahtar Kelimeler

Orman yangını, aridite, kuraklık/nemlilik indisleri, iklim değişikliği, zaman dizisi çözümleme yöntemleri, Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğü

Kaynakça

• Akbulak, C. 2010. ‘Analitik hiyerarşi süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanımı uygunluk analizi’. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7 (2), 557-576.
• Altan, G. 2011. ‘Muğla ve Çanakkale İllerinde 2000-2008 döneminde gerçekleşen büyük orman yangınlarının klimatolojik ve meteorolojik analizi’. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çanakkale. 364 sayfa.
• Altan, G., Türkeş, M., Tatlı, H. 2011. ‘Çanakkale ve Muğla 2009 yılı orman yangınlarının Keetch-Byram Kuraklık İndisi ile klimatolojik ve meteorolojik analizi’. In 5th Atmospheric Science Symposium Proceedings Book, 263-274, Istanbul Technical University, 27-29 April 2011, İstanbul. Turkey.
• Anonim, 2008. Çanakkale-İntepe yanan alanların rehabilitasyonu ve yangına dirençli ormanlar tesisi projesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Çanakkale Orman Bölge Müdürlüğü, Silvikültür Şube Müdürlüğü. 50 sayfa.
• Anonim, 2012. Orman Yangınları ile Mücadele Faaliyetleri 2012 Yılı Değerlendirme Raporu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Orman Yangınlarıyla Mücadele Dairesi Başkanlığı.72 sayfa.
• Anonim, 2013a. http://www.yesilgazete.org/blog/2013/01/08/avustralyada-ayni-anda-130-orman-yangin; erişim tarihi: 18/09/2013.
• Anonim, 2013b. Forest Fire in Europe, Middle East and North Africa 2011. Joint report of JRC and Directorate General Environment. 109 pp.
• Bedia, J., Herrera, S., Gutiérrez, J. M., Zavala, G., Urbieta, I. R., Moreno, J. M. 2012. ‘Sensitivity of fire weather index to different reanalysis products in the Iberian Peninsula’. Natural Hazards and Earth System Sciences 12, 699-708.
• Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ., Sönmez, S. 2013. ‘Kazdağları’nın güneybatı bölümünde ekocoğrafik özelliklerin hava kalitesine etkisi’. İçinde 2. Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu Bildiriler ve Özetler Kitabı, 112-123, Akçay-Edremit/Balıkesir.
• Eken, G., Bozdoğan, M., İsfendiyaroğlu, S., Kılıç, D. T., Lise, Y. (editörler). 2006. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği. Ankara.
• Erginal, A. E., Kıyak, N. G., Bozcu, M., Ertek, A., Güngüneş, H., Türker, G., Sungur, A., Türker, G. 2008. ‘On the origin and age of the Arıburnu Beachrock, Gelibolu Peninsula, Turkey’. Turkish Journal of Earth Sciences 17, 803 – 819.
• Erinç, S. 1965. Yağış Müessiriyeti Üzerine bir Deneme ve Yeni bir İndis. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 41. İstanbul.
• IPCC. 2013. Climate Change 2013: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Stocker, T.F., D. Qin, G.-K. Plattner, M. Tignor, S.K. Allen, J. Boschung, A. Nauels, Y. Xia, V. Bex and P.M. Midgley (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, 1535 pp.
• Karabacak, E., Erginal, A. E., Özmen, H. 2008. ‘Bozcaada-Batıburnu Kumulu florası ve kumul-vejetasyon haritalaması’. İçinde Bozcaada Değerleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 183 – 191, 25–26 Ağustos 2008, Bozcaada/Çanakkale.
• Kendall, M. G. 1975. Rank Correlation Methods. Charles Griffin, Oxford, England, London, 199.
• Kruskal, W. H.; Wallis, W. A. 1952. ‘Use of ranks in one-criterion variance analysis’. Journal of the American Statistical Association 47, 583 – 621.
• Koç, T. 2007. ‘Kaz Dağı kuzey kesiminin (Bayramiç-Çanakkale) jeomorfolojisi’. Coğrafi Bilimler Dergisi 5, 27 – 53.
• Koç, T., Arslan, E. 2011. ‘Kaz Dağı ve yakın çevresinde orman örtüsünün dağılış (yatay/dikey) özellikleri’. İçinde Uluslararası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 5-7 Mayıs 2011, Edremit-Balıkesir.
• Mann, H. B. 1945. ‘Non-Parametric test against trend’. Econometrika 13, 245-259.
• McKee, T. B., Doesken, N. J., Kleist, J. 1993. ‘Drought monitoring with multiple time scales’. Presented at the Eighth Conference on Applied Climatology. Anaheim CA. American Meteorology Society 179-186.
• Önol, B., Semazzi, F.H.M., 2009. ‘Regionalization of climate change simulations over the Eastern Mediterranean’. Journal of Climate 22, 1944-1960.
• Özcan, H., Erginal, A. E., Akbulak, C., Sungur, A., Bozcu, M. 2010. ‘Physico-chemical characteristics of coastal dunes on the Saros Gulf, Turkey’. Journal of Coastal Research 26, 132-142.
• Özturk, T., Altınsoy, H., Türkeş, M., Kurnaz M. L., 2012. ‘Simulation of temperature and precipitation climatology for central Asia CORDEX domain by using RegCM 4.0’. Climate Research 52, 63–76.
• Özturk, T., Türkeş, M., Kurnaz, M. L., 2013. ‘Projected changes in air temperature and precipitation climatology in Turkey by using RegCM 4.3’. In: Proceedings of European Geosciences Union General Assembly 2013, 07 – 12 April 2013, Vienna.
• Satıl, F., Dirmenci, T. 2012. ‘Kazdağlarının endemik bitkileri ve tehlike kategorileri’. İçinde Uluslararası Katılımlı Kazdağları III. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 23-27, 24-26 Mayıs 2012, Edremit-Güre, Balıkesir.
• Sneyers, R. 1990. On the Statistical Analysis of Series of Observations. WMO Technical Note 43. World Meteorological Organization, Geneva.
• Sütgibi, S. 2013. ‘İzmir ve Manisa’da meydana gelen büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi’. Ege Coğrafya Dergisi 22 (1), 45-55.
• Şen, B., Topcu, S., Türkeş, M., Sen, B., Warner, J. F., 2012. ‘Projecting climate change, drought conditions and crop productivity in Turkey’. Climate Research 52, 175–191.
• Thornthwaite, C. W. 1948. ‘An approach toward a rational classification of climate’. Geography Review 38, 55-94.
• Topçu, S., Şen, B., Türkeş, M., Şen, B. 2010. ‘Observed and Projected changes in drought conditions of Turkey’. In Options Méditerranéennes, Series A, Mediterranean Seminars 2010, Economies of drought and drought preparedness in a climate change context, CIHEAM, No: 95, 123-127, Paris.
• Türkeş, M. 1996. ‘Spatial and temporal analysis of annual rainfall variations in Turkey’. International Journal of Climatology 16, 1057-1076.
• Türkeş, M. 1998. ‘Influence of geopotential heights, cyclone frequency and southern oscillation on rainfall variations in Turkey’. International Journal of Climatology 18, 649-680.
• Türkeş, M. 1999. ‘Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions’. Turkish Journal of Engineering and Environmental Science 23, 363-380.
• Türkeş, M. 2006. ‘Kaz Dağı: korumamız gereken doğal zenginliğimiz’. Çanakkale Dosyası 2006, Aynalı Pazar, 74 – 77, Çanakkale.
• Türkeş, M. 2007. ‘Orta Kızılırmak Bölümü Güney Kesiminin (Kapadokya Yöresi) iklimi ve çölleşmeden etkilenebilirliği’. Ege Coğrafya Dergisi 14, 75-99.
• Türkeş, M. 2010. Klimatoloji ve Meteoroloji. Birinci Baskı, Kriter Yayınevi - Yayın No. 63, Fiziki Coğrafya Serisi No. 1, ISBN: 978-605-5863-39-6, 650 + XXII sayfa, İstanbul.
• Türkeş, M. 2011. ‘Akhisar ve Manisa yörelerinin yağış ve kuraklık indisi dizilerindeki değişimlerin hidroklimatolojik ve zaman dizisi çözümlemesi ve sonuçların çölleşme açısından coğrafi bireşimi. Coğrafi Bilimler Dergisi 9 (1), 79-99.
• Türkeş, M. 2012a. ‘Kuraklık, Çölleşme ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin ayrıntılı bir çözümlemesi’. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi Çevre Özel Sayısı 20 (1), 7-56.
• Türkeş, M. 2012b. Klimatolojik ve Hidrolojik Verilerin Türdeşlik Analizi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğ5013 Yüksek Lisans Ders Notları (yayımlanmamış), Çanakkale.
• Türkeş, M. 2012c. Klimatolojik ve Hidrolojik Verilerin İklimsel Değişkenlik Analizi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü, Coğ5014 Yüksek Lisans Ders Notları (yayımlanmamış), Çanakkale.
• Türkeş, M. 2013a. ‘Değişen iklim koşullarında aşırı hava ve iklim olaylarının afet risk yönetimi’. İçinde TMMOB Çevre Mühendisleri Odası 10. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi Çevre Yönetimi Bildiri Kitabı, 11-24, 12- 14 Eylül 2013, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Türkeş, M. 2013b. ‘Türkiye’de gözlenen ve öngörülen iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme’. Ankara Üniversitesi Çevre Bilimleri Dergisi 5 (1), (Baskıda).
• Türkeş, M., Altan, G. 2011. ‘Tödürge Gölü sulak alanı (sivas) yöresinin hidroklimatoloji ve iklim değişimleri açısından incelenmesi’. İçinde II. Türkiye Sulak Alanlar Kongresi Sözlü Bildiri Kitabı, 86-95, Ahi Evran Üniversitesi, 22-24 Haziran 2011, Kırşehir.
• Türkeş, M., Altan, G. 2012a. ‘Muğla Orman Bölge Müdürlüğü’ne bağlı orman arazilerinde 2008 yılında oluşan yangınların kuraklık indisleri ile çözümlenmesi’. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 9 (1), 912-931.
• Türkeş, M., Altan, G. 2012b. ‘Çanakkale’nin 2008 yılı büyük orman yangınlarının meteorolojik ve hidroklimatolojik analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi 10 (2), 195-218.
• Türkeş, M., Altan, G. 2012c. ‘Kaz Dağı Yöresi’nde orman yangınlarının kuraklık indisi ile analizi ve iklim değişimleriyle ilişkisi’. İçinde Uluslararası Katılımlı Kazdağları 3. Ulusal Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 83- 96, 24-26 Mayıs 2012, Akçay-Güre/Balıkesir.
• Türkeş, M., Altan, G. 2012d. Çanakkale 2009-2011 Dönemi Orman Yangınlarının Klimatolojik/ Meteorolojik Analizi ve Çanakalan Otomatik Hava Gözlem İstasyonu (OHGİ) Ölçümlerinin Değerlendirilmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Proje No: 2011/32 Sonuç Raporu. 34 sayfa.
• Türkeş, M., Altan, G. 2013a. ‘Muğla Yöresi’nde gözlenen kuraklıkların ve nemli koşulların doğal çevreye etkileri ve iklim değişikliği açısından analizi’. In The 3rd International Geography Symposium GeoMed2013 Proceedings Book, 608-618, June 10-13, Kemer/Antalya, Turkey.
• Türkeş, M., Altan, G. 2013b. ‘Muğla Yöresi ormanlarının yangın klimatolojisi’. İçinde Türkiye Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi (TCDYK) 2013 Bildiriler Kitabı, 460-467, Fatih Üniversitesi, 19-21 Haziran 2013, İstanbul.
• Türkeş, M., Altan, G. 2013c. ‘İklimsel değişimlerin ve orman yangınlarının Muğla Yöresi’ndeki doğal çevre, doğa koruma alanları ve biyotaya etkilerinin bir ekolojik biyocoğrafya çözümlemesi’. Ege Coğrafya Dergisi 22 (2), 57-76.
• Türkeş, M., Altan, G. 2014a. ‘Türkiye’de 2011’de oluşan orman yangınlarının klimatolojik çözümlemesi ve hidroklimatik, yüzey hava ve yüksek atmosfer koşulları ile bağlantıları’. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 11 (1), 145-176.
• Türkeş, M., Altan, G. 2014b. ‘Kaz Dağı yöresinin korunması gereken ekolojik ve biyocoğrafya özellikleri’. Aynalı Pazar Kazdağları Özel Sayısı (26 Ocak 2014, Çanakkale), s.16-17.
• Türkeş, M., Erlat, E. 2003. ‘Precipitation changes and variability in Turkey linked to the North Atlantic Oscillation during the period 1930-2000’. International Journal of Climatology 23, 1771-1796.
• Türkeş, M., Erlat, E. 2005. ‘Climatological responses of winter precipitation in Turkey to variability of the North Atlantic Oscillation during the period 1930–2001’. Theoretical and Applied Climatology 81, 45–69.
• Türkeş, M., Koç, T. 2007. ‘Kaz Dağı Yöresi ve dağlık alan (dağ sistemi) kavramları üzerine düşünceler. Troy Çanakkale, 29, 18 – 19.
• Türkeş, M., Tatlı, H. 2009. ‘Use of the Standardized Precipitation Index (SPI) and a Modified SPI for shaping the drought probabilities over Turkey’. International Journal of Climatology 29, 2270-2282.
• Türkeş, M., Tatlı, H. 2010. ‘Kuraklık ve yağış etkinliği indislerinin çölleşmenin belirlenmesi, nitelenmesi ve izlenmesindeki rolü’. İçinde TC Çevre ve Orman Bakanlığı Çölleşme ile Mücadele Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 245-263, 17-18 Haziran 2010, Çorum.
• Türkeş, M., Sümer, U. M., Demir, İ. 2002. ‘Re-Evaluation of trends and changes in mean, maximum and minimum temperatures of Turkey for the period 1929-1999’. International Journal of Climatology 22, 947-977.
• Türkeş, M., Tatlı, H., Altan, G., Öztürk, M. Z. 2011. ‘Çanakkale ve Muğla 2010 yılı orman yangınlarının Keetch- Byram Kuraklık İndisi ile analizi’. İçinde Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi 2011 Bildiriler Kitabı, 589-602, Türk Coğrafya Kurumu, 07-10 Eylül 2011, İstanbul.
• Türkeş, M., Altan, G., Öztürk, M. Z. 2012. ‘Türkiye’de 2011 yılı orman yangınlarının Keetch-Byram Kuraklık İndisi ile analizi’. İçinde Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) VII. Coğrafya Kongresi 2012 Bildiriler Kitabı, 30-35, 18-19 Ekim 2012, Ankara.
• UNCCD, 1995. The United Nations Convention to Combat Desertification in those Countries Experiencing Serious Drought and/or Desertification, Particularly in Africa. text with Annexes, UNEP, Geneva.
• UNEP. 1993. World Atlas of Desertification. The United Nations Environment Programme (UNEP), London.