TÜRKİYE’DE YABANCI NÜFUSUN YENİ COĞRAFYALARI

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 2, 129 - 164, 24.12.2019

Mustafa Yakar , İlkay Südaş

Öz

Cumhuriyet’in ilanından günümüze, Türkiye’de yabancı nüfusun coğrafi bir analizinin sunulduğu bu makalede, Genel Nüfus Sayımları ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’nden elde edilen yabancı nüfus verilerinden hareketle yabancı nüfusun ülkemizdeki zamansal ve mekânsal dağılımının belirlenmesi amaçlamaktadır. “Yabancı nüfus” ifadesi ile Türkiye sınırları içinde yaşayan ancak Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan kişiler kast edilmektedir. Söz konusu nüfusa dair istatistiksel verilerin düzenli ve tutarlı olmamasından ötürü, bu konuda net bir portre çizmek oldukça güçtür. Çalışmamızda, nüfus sayımlarından ve adrese dayalı nüfus kayıt sisteminden derlenen “vatandaşlık” temelli yabancı nüfus verisi temelinde, yabancı nüfus miktarının zamansal gelişimi ve mekânsal dağılımı dönemlere ayrılarak incelenmiş ve haritalanmıştır. Yabancı nüfusun, daha ayrıntılı verilerin elde edilebildiği 2008 yılı sonrasındaki görünümüne ilişkin olarak ise mekânsal analizler yapılmıştır. Uluslararası göçlere bağlı olarak Türkiye’de yabancı nüfusun Cumhuriyet’in başlarından itibaren önce azalma, özellikle 1980’lerle birlikte ise artış gösteren iki farklı eğilim sergilediği saptanmıştır. 1950’li yıllara kadar ağırlıklı olarak başta İstanbul olmak üzere büyükşehirlerde yoğunlaşan yabancı nüfus, 1980’lerle birlikte Ege ve Akdeniz kıyılarına, 2000’li yıllarda ise ülke genelinde iç kesimlere doğru gidererek genişleyen bir yayılış alanına sahip hale gelmiştir. Türkiye’ye yönelen farklı göç hareketlerine ve değişen uluslararası siyasal konjonktüre göre, yabancı nüfusun ülke içindeki coğrafi dağılışının farklı ölçeklerde, farklı mekânsal dokular ortaya çıkardığı anlaşılmaktadır ve köken ülkeler giderek çeşitlenmektedir. Yabancı nüfus miktarında 2000’li yıllarla birlikte gözlenen kayda değer artışlar yoluyla, ülke içindeki dağılışta farklılaşan örüntüler ortaya çıkmıştır. Göçler yoluyla yabancı nüfusun Türkiye’de daha önce hiç olmadığı kadar artan görünürlüğü ve beraberinde getirdiği sosyo-kültürel etkileşim ve deneyimler, toplumsal güçlükleri beraberinde getirmekte ve bir arada yaşama dair politikalar geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Yabancı, yabancı nüfus, vatandaşlık, mekansal dağılım, Türkiye

The New Geographies of Foreign Population in Turkey

Öz

In this article, a geographic analysis of foreign population in Turkey presented. Based on the data from General Population Census and the national Address-based Population Registration System, it aims at outlining the temporal and spatial change of the foreigner in Turkey. Foreign population in this study refers to the people who officially reside in Turkey without Turkish citizenship. Due to the lack of long term, regular and coherent statistical data, it is rather hard to portray the spatio-temporal development of foreign population in Turkey. The paper presents the development of the foreign population in Turkey in different periods. Relatively detailed statistical data available after the year 2008 allowed us to perform spatial analysis. Both emigration and immigration flows with diverse motives resulted in the considerable decline in the amount of the foreign population during the first decades of the Turkish Republic however a striking increase especially with the 1980s.  Istanbul and the other two big cities of Turkey, Ankara and Izmir, were the major cities where the foreign population primarily intensified until 1950s. With the 1980s, there was an expansion towards the Mediterranean and Aegean coastal zone, so called the Turkish Riviera. Besides the concentration in the big cities and coastal zones, there has been a growing expansion towards the continental provinces and districts during 2000s. Diverse spatial patterns at different geographical scales are observed in the way how the foreign population is distributed across Turkey. There is an increasing diversification of origin countries. The unignorably increasing visibility of the foreign population in Turkish society through immigration flows and related social challenges require the development of peaceful co-existence policies.    

Anahtar Kelimeler

Foreigner, foreign population, citizenship, spatial distribution, Turkey

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. 2017. Bitmeyen göç konuk işçilikten ulusötesi yurttaşlığa. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Akar, R., H. Demir. (1994). İstanbul’un son sürgünleri. İletişim Yay., İstanbul.
• AKŞAM. 2018. “Türkiye’de çalışan yabancı uyruklu işçi sayısında büyük artış” 16.02.2018. https://www.aksam.com.tr/guncel/turkiyede-calisan-yabanci-uyruklu-isci-sayisinda-buyuk-artis/haber-708480 (Son Erişim: 01.08.2019)
• Andrews, P. A. 1992. Türkiye'de etnik gruplar. (Çev.) M. KüpüşoğluAnt Yay., İstanbul.
• Arango, J., 2000. Becoming a Country of Immigration at the End of the Twentieth Century: The Case of Spain. R. King, G. Lazaridis and C. Tsardanidis (eds.) Eldorado or Fortress? Migration in Southern Europe. St. Marin’s Press. New York
• Arı, K. 2000. Büyük Mübadele: Türkiye'ye zorunlu göç, 1923-1925. Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• Arslan, Ş., Yardımcı, S., Arpacı M., Gürpınar, Ö. 2015. Türkiye'nin etnik coğrafyası (1927-1965 Ana Dil Haritaları). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yay. İstanbul.
• Atalay, I. 2018. Yerleşik Yabancilarin Yerel Ekonomiye Etkisi: Alanya Örneği. Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası Ticaret Ana Bilim Dalı (Yayınlanmmış Yüksek Lisans Tezi), Antalya.
• Bali, R.N. 2000. Cumhuriyet yıllarında türkiye yahudileri bir türkleştirme serüveni 1923-1945 İletişim Yay., İstanbul.
• Bali, R.N. 2008. 1934 Trakya Olayları. İletişim Yay., İstanbul
• Balkır, C., Kaiser, B. 2015. Türkiye’deki Avrupa Birliği vatandaşları. Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler (Ed. M.M. Erdoğan ve A. Kaya) içinde. sf: 221-238 İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
• Balkır, C., Südaş, İ. 2014. Guests and hosts: European retirees in coastal Turkey. Insight Turkey, 16 (4), 123-142.
• Balkır, C., Toprak, Z. ve Kırkulak, B. 2008. Yabancı emekli göçünün sosyal ve ekonomik etkileri: Antalya ve çevresi üzerine ampirik bir çalışma. TÜBİTAK Proje No: 105K156. İzmir.
• Barcus, H.R., Halfacree, K. 2018. An Introduction to population geographies (Lives across space). Routledge, New York. USA.
• Biner, Ö. 2016. Türkiye’de mültecilik (İltica, geçicilik ve yasallık “Van uydu şehir örneği”). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Bonifazi, C., F. Heins, S. Strozza, M. Vitiello. 2009. The Italian transition from emigration to immigration country. Istituto di Ricerche sulla Popolazione e le Politiche Sociali Working Papers. No: 24, Roma.
• Bozbeyoğlu, A. Ç. 2009. 1927-1960 döneminde istanbul'un etnik yapısındaki değişme. Eski İstanbullular Yeni İstanbullular içinde (Ed. M. Güvenç) (s.84-95) Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. İstanbul.
• Bozbeyoğlu, A. Ç., Rittersberger-Tılıç, H.R. 2011. Türkiye’de değişen nüfus bilgi sisteminin kamu yönetimine katılan ve kamu hizmetlerinden faydalanan “vatandaşla” ilişkisi. Amme İdaresi Dergisi, 44(1), 89-112.
• Bölme, S.M. 2012. İncirlik Üssü (ABD’nin üs politikası ve Türkiye). İletişim Yay., İstanbul.
• Bruneau, M. 2018. Küçük Asya’dan Türkiye’ye azınlıklar, etnik-milli homojenleştirme, diasporalar. İletişim Yay., İstanbul.
• Çağaptay, S. 2006. Tükiye’de İslam, laiklik, milliyetçilik: Türk kimdi?. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul
• Çakmak, F. 2009. Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfusu kayıt altına almaya yönelik girişimler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8 (18), 89-115.http://dergipark.gov.tr/cttad/issue/25240/266878
• Danış, A. D. 2004. Yeni göç hareketleri ve Türkiye. Birikim Dergisi, 184-185, 216-224.
• Deniz, A. Ç., Ekinci, D., Hülür, A. B. 2016. “Bizim müstakbel hep harap oldu”: Suriyeli sığınmacıların gündelik hayatı. Antep-Kilis Çevresi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Deniz, A. ve Özgür, E.M. 2010. Rusya’dan Türkiye’ye ulus aşırı göç: Antalya’daki Rus göçmenler. Ege Coğrafya Dergisi, 19 (1), 13-30.
• DİE 1961. 1955 Genel Nüfus Sayımı: Türkiye Nüfusu. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1963. 1960 Genel Nüfus Sayımı: Türkiye Nüfusu. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1977. 1970 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1982. 1975 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1984. 1980 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1989. 1985 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• DİE 1993. 1990 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• DİE 2003. 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri: Türkiye. DİE Yay., Ankara.
• Dündar, F. 2000. Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar. İstanbul: Çiviyazıları Yayınları.
• Dünya Bülteni. 2010. “Türkiye'de 20 bin Çinli çalışıyor” 21.10.2010. https://www.dunyabulteni.net/genel/turkiyede-20-bin-cinli-calisiyor-h133418.html (Son Erişim: 01.08.2019)
• Dinçer, C. G. 2015. Türkiye–Gürcistan bağlamında göçmen kadın emeği: güvencesizliğin ve belgesizliğin mekânı olarak ev içi alan. L. Körükmez ve İ. Südaş (Ed.) Göçler Ülkesi: Akışlar, Göçmenler, Araştırmacılar içinde. sf: 95-114. Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Dündar, F. 2008. Modern Türkiye’nin şifresi İttihat ve Terakki’nin etnisite mühendisliği (1913-1918). İletişim Yay., İstanbul.
• Düvell, F. 2014. Turkey’s transitiontoan ımmigration country: A paradigm shift. Insight Turkey, 16 (4), 87-103.
• Erdem, U. 2016. Cumhuriyet Türkiyesi’nin ikinci nüfus sayımı (20 Ekim 1935). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 30 (30), 38-55.
• Erder, S. 2007. "Yabancısız" kurgulanan ülkenin" yabancıları". Türkiye'de yabancı işçiler (Uluslararası göç işgücü ve nüfus hareketleri) içinde (Ed. F. Aylan Arı) Derin Yay. İstanbul.
• Erder, S. 2018. Zorla yerleştirmeden yerinden etmeye: Türkiye’de değişen iskân politikaları. İletişim Yay., İstanbul.
• Erdoğan, M. (2015). Türkiye’de Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. İstanbul.
• Erdoğan, M., A. Kaya. 2015. Türkiye’nin göç tarihi: 14. Yüzyıl’dan 21. Yüzyıla Türkiye’ye göçler. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Ergül, E. 2012. Uluslararası hukuk ve Türk mevzuatında yabancı kavramı ve türleri. Türk İdare Dergisi, 475, 213-228.
• Gedik, A. 2015. İç göç verilerimiz üzerine bazı düşünceler, Göç Dergisi, 2 (2), 268-274.
• Geray, C. 1962. Türkiye’den ve Türkiye’ye göçler. Türk İktisadi Gelişmesi Araştırma Projesi (Teksir), SBF Maliye Enstitüsü, Ankara.
• Geray, C. 1970. Türkiye’de göçmen hareketleri ve göçmenlerin yerleştirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 1 (1-4), 25.
• Goularas, G.B., Sunata, U. 2015. Türk dış politikasında göç ve mülteci rejimi. Moment Dergisi, 2 (1), 12-40.
• Güven, D. 2005. Cumhuriyet dönemi azınlık politikaları bağlamında 6-7 Eylül Olayları. Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
• Hirschon, R. (Derleyen) 2005. Ege’yi geçerken: 1923 Türk-Yunan zorunlu nüfus mübadelesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• İçduygu A., K. Kirişçi. 2009. Land of diverse migrations: challenges of emigration and immigration in Turkey. İstanbul Bilgi University Press., İstanbul.
• İçduygu, A. 2010. Türkiye’de uluslararası göçün siyasal arka planı: küreselleşen dünyada “ulus-devleti inşa etmek ve korumak”. Türkiye’ye Uluslararası Göç içinde (Ed. Barbara Pusch ve Tomas Wilkoszewski), Kitap Yay., İstanbul.
• İçduygu, A., Erder, S., Gençkaya, Ö.F. 2009. Türkiye’nin uluslararası göç politikaları 1923-2023: ulus-devlet oluşumundan ulus-ötesi dönüşümlere. Ankara: TÜBİTAK Projesi Proje No: 106K291.
• İstatistik Genel Direktörlüğü 1937. 1935 Genel Nüfus Sayımı: Türkiye nüfusu kati neticeleri. İstatistik Genel Direktörlüğü Yay., Ankara.
• İstatistik Genel Müdürlüğü 1950. 1945 Genel Nüfus Sayımı: Türkiye nüfusu. İstatistik Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
• İstatistik Umum Müdürlüğü 1929. 1927 Umumi Nüfus Tahriri. İstatistik Umum Müdürlüğü Yay., Ankara.
• Kaiser, B., 2010. Avrupa Birliği uyum sürecinde Türkiye’nin yabancılar mevzuatı ve AB vatandaşı göçmenlerin yaşamları üzerine etkileri. Türkiye’ye Uluslararası Göç içinde, (Ed. Barbara Pusch ve Tomas Wilkoszewski), s. 57-72, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Kaiser, B., İçduygu, A. 2005. Türkiye’deki Avrupa Birliği yurttaşları. Türkiye’de Çoğunluk ve Azınlık Politikaları: AB Sürecinde Yurttaşlık Tartışmaları, (Ed. A. Kaya T. Tahranlı) sf.153-164 TESEV Yayınları, İstanbul.
• Kasimis, C., Kassimi, C. 2004. Greece: A History of Migration. Migration Information Source. www.migrationpolicy.org (Son Erişim: 11.05.2019)
• Kaya, A. 2014. Uluslararası göç teorileri bağlamında yeni göç türlerini anlamaya çalışmak: Türkiye'de "yabancı" ve "öteki" olmak". Türkiye ve Yeni Uluslararsı Göçler içinde (Ed. M. Tuna), Sentez Yay., Ankara.
• Kaya, A., B. Şahin. 2007. Kökler ve yollar: Türkiye’de göç süreçleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Kaya, A. 2016. Göçlerin coğrafyası Anadolu: imparatorluktan ulus devlete kitlesel göçler ve yönetimi. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Konferansları. 25 Mayıs 2016, İzmir.
• Kirişci, K. 2000. Disaggregating Turkish citizenship and immigration practices. Middle Eastern Studies, 36, 31-22.
• Kirişçi, K. 2003. Turkey: A Transformation from emigration to immigration. Washington DC: Migration Policy Institute, Migration Information Source Paper. https://www.migrationpolicy.org/article/turkey-transformation-emigration-immigration (Erişim Tarihi: 02.07.2019)
• Körükmez, L., Südaş, İ. 2015. Göçler ülkesi: akışlar, göçmenler, araştırmacılar. Ayrıntı Yay., İstanbul.
• Macar, E. 2015. Yunanistan’dan Anadolu’ya göç: Nüfus mübadelesi. Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler, (Ed.: M.M. Erdoğan ve A. Kaya) içinde. sf: 171-185 İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Nizam, Ö.K., Sallan Gül, S. 2017. Türkiye’de mültecilere yönelik yerleşim politikaları ve uydu kentler: güvenlik kıskacında yaşamlar. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Göç Özel Sayısı, 22, 1385-1410.
• Öksüz, M. 2019. Gürcistan’dan Türkiye’ye döngüsel emek hareketliliği: süreçler, paternler ve sonuçlar. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
• Özbek, Y. 2010. Almanya’dan Türkiye’ye ulusaşırı göç. Türkiye’ye Uluslararası Göç içinde, (Ed. Barbara Pusch ve Tomas Wilkoszewski), s. 159-170, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Özgür, E.M., Yüceşahin, M.M., Hasta, D., Yavuz, S. 2015. Rusya ve Azerbaycan'dan Türkiye’ye göç ve Antalya'da ulusaşırı toplumsal alan oluşumu. TÜBİTAK-SOBAG 1001 112K480 Nolu Proje, Ankara.
• Özmen, L.A. 2010. Türk nüfus hizmetleri ve mernis projesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Tezi), Ankara.
• Pekin, M. 2005. Yeniden kurulan yaşamlar: 1923 Türk-Yunan zorunlu nüfus mübadelesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Sirkeci, İ., Yüceşahin, M.M. 2014. Editörden: Türkiye’de göç çalışmaları. Göç Dergisi, 1 (1), 1-10.
• Südaş, İ. 2014. Ege kıyılarının Avrupalı sakinleri. Türkiye’ve Yeni Uluslararası Göçler içinde, (Ed. M. Tuna), Sentez Yay., Ankara.
• Şen, Ö. 1998. Trabzon Tarihi. Derya Yay., Trabzon.
• T24. 2013. “Çinli maden işçileri karın tokluğuna Türkiye'de çalışıyor”. 26.11.2013 https://t24.com.tr/haber/cinli-maden-iscileri-karin-tokluguna-turkiyede-calisiyor,244774 (Son Erişim: 01.08.2019)
• Tekeli, İ. 2007. Türkiye’nin göç tarihindeki değişik kategorileri. Kökler ve Yollar (Türkiye’de Göç Süreçleri) içinde, (Der. Ayhan Kaya ve Bahar Şahin), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul.
• Tekeli, İ. 2008. Göç ve ötesi. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay. İstanbul.
• Tekeli, İ. 2005. Cumhuriyetin çağdaşlaşma projesinin mekânsal boyutu üzerine bir değerlendirme. Ankara, V. Türk Kültürü Kongresi: Cumhuriyetten Günümüze Türk Kültürünün Dünü, Bugünü ve Geleceği, 17-21 Aralık 2002; Mimari ve Çevre Kültürü, Cilt: VIII, Haz. Azize Aktaş Yasa, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• Tekeli, İ. 2016. Dünya’da ve Türkiye’de Kent-Kır Karşılığı Yok Olurken Yerleşmeler İçin Temsil Sorunları ve Strateji Önerileri. İdealkent Yay., Ankara.
• Tekel, İ. 2017. Dünya’da değişen yerleşme yapısının yarattığı temsil sorunları ve demografiye yansımaları üzerine. Nüfusbilim Dergisi, 37-38, 65-77.
• Tolay, J. 2012. Discovering immigration in Turkey: The emergence of dynamic field. International Migration, 53 (6), 57-73.
• Tuğluoğlu, F. 2012. Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci nüfus sayımı: 20 İlkteşrin 1935. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 12 (25), 55-78.
• TUİK 2005. Genel Nüfus Sayımı 2000 Göç İstatistikleri. TUİK Yay. No:2976, Ankara.
• TUİK 2013. Nüfus ve Konut Araştırması (2011). TUİK Yay. No:4030, Ankara.
• Tuna, M., Özbek, Ç. 2012. Yerlileşen yabancılar (Güney Ege Bölgesinde göç yurttaşlık ve kimliğin dönüşümü). Detay Yay., Ankara.
• Tural, N. 2013. 'Yerli-yabancılar' olarak gayrimüslimlerin vatandaşlık halleri. T24 Özel Dosya. 14.08.2013https://t24.com.tr/haber/yerli-yabancilar-olarak-gayrimuslimlerin-vatandaslik-halleri,236839
• Ulukan, N.C., Ulukan, U. 2012. Kriz ve göç: Türkiye Gürcistan nüfus hareketleri üzerine bir tartışma. Discussion Paper, No. 2012/97, Turkish Economic Association, Ankara. https://www.econstor.eu/bitstream/10419/81658/1/728683431.pdf (Erişim Tarihi: 03.07.2019)
• Üstübici, A. 2009. Türkiye’ye yönelik kadın göçü: seks işçileri ve ev içi hizmetlilerin kişisel güvenlik sorunlarını ilişkilendirmek (“Women Migrating into Turkey: Interlinking Human Security Problems in Cases of Sex Workers and Domestic Workers”), paper presented in First Symposium for Young Researchers in Law “Human Security and Rule of Law”, March 20-21 2009, Ankara.
• Üstübici, A. 2017. Türkiye’de göç politikaların dönüşümü: yasadışılığın uluslararası üretiminden makbul yabancıya? Toplum ve Bilim Dergisi, 140, 106-121.
• Yakar, M. 2013. Türkiye'de yurtdışı doğumlu nüfusun gelişimi ve dağılışı. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 10 (1), 494-523.
• Yıldırım, S.G. 2018. Göç ve Afganlar: “İstikrarlı mülteciler”. Göç Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 128-159.
• Yüksel, M.H. 2008. Gelişmiş ülkelerde ve Türkiye Cumhuriyeti’ndeki nüfus tespit uygulamaları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistem’inin Türk kamu yönetimi üzerine olası etkileri ve çözüm önerileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.
• Yükseker, D. 2003. Laleli-Moskova Mekiği. İletişim Yay., İstanbul.
• İNTERNET KAYNAKLARI
• TUİK 2018. Uluslararası göç istatistikleri haber bülteni. Sayı: 30607, 5 Eylül 2018. www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30607
• www.radikal.com.tr (Gökçe Aytulu'nun 16.08.2015 yayınlanan “Bir Zamanlar Amerikaymış: İncirlik”) (Erişim Tarihi: 25.01.2016)
• www.wikipedia.org/wiki/Karamürsel (Erişim Tarihi: 25.01.2018)
• http://www.resmiistatistik.gov.tr/?q=tr/content/15-g%C3%B6%C3%A7-kay%C4%B1t-sistemi-goc-net (Erişim Tarihi: 12.03.2019)
• http://www.mfa.gov.tr/mavi-kart-_eski-pembe-kart_-uygulamasi-.tr.mfa (Erişim Tarihi: 12.03.2019)
• http://www.gunebakis.com.tr/nato-ussu-ve-trabzonda-yasananlar-makale,7839.html (Erişim Tarihi: 25.06.2019)
• http://www.kuzeyekspres.com.tr/trabzonda-nato-ussu-nasil-kaldirildi-14447yy.htm (Erişim Tarihi: 25.06.2019)
• https://t24.com.tr/haber/cinli-maden-iscileri-karin-tokluguna-turkiyede-calisiyor,244774 (Erişim Tarihi: 03.07.2019)
• https://www.dunyabulteni.net/genel/turkiyede-20-bin-cinli-calisiyor-h133418.html (Erişim Tarihi: 03.07.2019)
• https://www.aksam.com.tr/guncel/turkiyede-calisan-yabanci-uyruklu-isci-sayisinda-buyuk-artis/haber-708480 (Erişim Tarihi: 03.07.2019)
• https://cibs.ailevecalisma.gov.tr/Istatistik (Erişim Tarihi: 03.07.2019)