Brigandage and Space in Ottoman Anatolia (1565-1566): An Evaluation on the Number 5 Mühimme Defter

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 29 - 43, 25.06.2020

İlker Yiğit Esra Oruç

Öz

OSMANLI ANADOLU’SUNDA EŞKIYALIK VE MEKÂN (1565-1566): 5 NUMARALI MÜHİMME DEFTERİ ÜZERİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Öz
Suç günümüzde ve geçmişte toplumları ve devletleri sosyal, ekonomik, siyasi, psikolojik vb. birçok alanda etkilemiştir. Toplumun değer yargıları devletlerin suç ve suçluya bakış tarzı ve suça verilen cezalar bakımından birtakım farklılar söz konusu olabilmektedir. Farklı disiplinler tarafından ele alınan suç olgusu coğrafya içerisinde de önemli araştırma konularından birisini oluşturur. Çağdaş suçların yanı sıra tarihi süreçteki suçların ve bunların mekansallığının araştırılması da önem arz etmektedir. Bu çalışma kapsamında Divan-ı Hümayun’da alınan ve padişah tarafından onaylanan kararları içeren 5 nolu Mühimme defterinin transkripsiyonu temel kaynak olarak kullanılmıştır. Çalışmada 1565-1566 yıllarında Osmanlı Anadolu’sunda meydana gelen suç, suçlu, suçun işlendiği mekanlar, suçun dağılışı, suçun mahiyeti gibi hususlar ele alınarak değerlendirilmiştir. Söz konusu dönemde eşkıya ve suhte gruplarının faaliyetleri; yol kesme, adam öldürme, soygun yapma, ev basma ve çeşitli aşiretlerin isyanı gibi hususların gerçekleştiği tespit edilmiştir. Suçlara yönelik verilen cezalar ise genellikle hapis ve sürgün cezalarıydı. Bu cezaların caydırıcı olmaması, hapse atılan eşkıyanın bir yolunu bularak hapisten kaçması suçların önüne geçilmesinde yetersiz kalınmasına yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi coğrafya, suç coğrafyası, eşkıya, suhte, Mühimme defteri

Kaynakça

• Acun, F. 2002. ‘Celali isyanları (1591-1611)’. Türkler (C. 9, 695–710). Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. Akçadağ, G. 2012. ‘16. yüzyılda bir Osmanlı sancağında eşkıyalık hareketleri: Malatya sancağı örneği’. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, s. 43-68 (Akdağ, M. 1958). ‘Celali fetreti’. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 16(1–2), s.53–107. Akdağ, M. 1963. ‘Celali isyanları (1550-1603)’. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara. Akdağ, M. 1964. ‘Büyük kaçgunluk’. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), s. 1–51. Akdağ, M. 1999. ‘Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası (Celali İsyanları)’. Barış Yayınevi, Ankara. Aliağaoğlu A., Alaeddinoğlu F. 2005. ‘Erzurum Şehrinde mala karşı işlenen suçlar’. Polis Bilimleri Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, s. 21-42 Aliağaoğlu, A. 2007. ‘Balıkesir Şehrinde Suçlar: Coğrafi Bir Yaklaşım (2005)’. Detay Yayıncılık, Ankara. Aliağaoğlu, A., Çildam, S. 2016. ‘Bandırma şehrinde suçlar 2006 – 2008: Coğrafi bir yaklaşım’. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (35) , s. 19-53. Avcı, M. 2004. ‘Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar’. Gökkubbe Yayınları, Ankara. Bardakoğlu, A. 1995. ‘Eşkıya’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Barkey, K. 2011. ‘Eşkıyalar ve Devlet’. (Çev. Z. Altok), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara, (Orijinal Basım Tarihi 1994). Bayrak, İ. 2015. ‘Anadolu’da Eşkıyalık Olayları (1700-1750)’. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. Çalışkan, V., Aksak, P. 2010. ‘Çanakkale kentinde mala karşı işlenen suçların coğrafi dağılış özelliklerinin incelenmesi (2007)’. Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 22, s. 245- 275. Erdoğan, E. 2006. ‘XVI. yüzyılda Canik (Samsun) sancağında eşkıyalık faaliyetleri. Geçmişten Geleceğe Samsun içinde, Cevdet Yılmaz, s. 55- 63. Genç, A. 2000. ‘Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi’. Ötüken Neşriyat Yayınları, İstanbul. Genç, İ. Y. vd. 2010. ‘Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi’. Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara. Günay, R. 2013. ‘Osmanlı arşiv kaynakları içerisinde ahkam defterleri: gelişim seyri, muhtevası ve önemi’. Süleyman Demiral Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), s. 9-29. Griswold, W. J. 2011. ‘Anadolu’da Büyük İsyan’. (Çev. Ü. Tansel), Kırmızı Yayınları, İstanbul, (Orijinal Basım Tarihi 1983). Hathaway, J. 2010. ‘Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma’. (Çev. D. Berktay), Alkım Yayınevi, İstanbul, (Orijinal Basım Tarihi 2002). Hobsbawm, E. J. 2011. ‘Eşkıyalar’. (Çev. O. Akınay), Agora Kitaplığı, İstanbul, (Orijinal Basım Tarihi 2000). Karakaş, E. 2006. ‘Elazığ şehrinde suçların dağılışı ve özellikleri’. Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt: 11, Sayı:15, s. 83-112. Karakaş, E. 2009. ‘Suç coğrafyası çalışmalarında veri kaynakları’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, s. 25-41. Koç, Y. 2013. ‘XVI. yüzyıl ortalarında Osmanlı İmparatorluğu’nda suhte olayları’. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, (18), s. 147–159. Kütükoğlu, M. 2006. ‘Mühimme defteri’. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Muhimme 5. 1994. ‘5 Numaralı Mühimme Defteri (973 / 1565–1566), Özet ve Transkripsiyon’. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (Haz.), Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara. Öz, M. 2010. ‘Modernleşme-öncesinde Osmanlı toplumunda eşkıyalık hareketlerinin niteliği ve özellikleri’. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 226-233. Pur, H. P. 2015. ‘Osmanlı'da Vergi İsyanları’. Tarihçi Kitapevi, İstanbul. Sargın, S.,Temurçin, K., 2011. ‘Türkiye’nin Suç Coğrafyası’. Polis Akademisi Yayınları, Ankara. Saylan, K. 2018. ‘Osmanlı döneminde Kelkit ve Şiran çevresinde yaşanan eşkıyalık olayları’. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (24), s. 63-84. Temurçin, K. 2018. ‘Suç coğrafyası: göreli kavramsallaştırmadan mekânsal yorumlamaya’. (Ed. Nurettin Özgen), Sosyal Coğrafya, Pegem Akademi Yayınları, Ankara. Uzun, A. 2008. ‘Tokat şehrinde mala karşı işlenen suçlar (2006): coğrafi bir yaklaşım’. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 111 sayfa. Ünal, M. A. 2017. ‘Devlet içi iktidar mücadelesinin bir unsuru olarak eşkıyalık ve ayrılıkçı hareketler’.(Ed. O. Köse) , Eşkıyalık Ve Terör içinde (s. 3-10). Kültür Yayınları, İstanbul. Yakut, E. 2012. ‘Osmanlı hukukunda bir suç olarak eşkıyalık ve cezalandırılması’. Kebikeç Dergisi, 21-34. Yetkin, S. (1997). ‘Ege'de Eşkıyalar’. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Yılmaz, A., Günay, S. 2005. ‘Şehir güvenliği, coğrafya’. (Ed. M. Olgen), II. Ege Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu içinde (s. 323-331). Ege Üniversitesi, İzmir. Yiğit, İ. 2018. ‘XVI.- XX. yüzyıllarda Anadolu’da kaybolan yerleşmeler’: Manisa- Konya Örneği. Doktora Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, 536 sayfa.