TURİZM VE BÖLGESEL GELİŞME: TÜRKİYE’DE İLLERİN TURİZM GELİŞMİŞLİK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 125 - 140, 29.12.2020

İsmail Kervankıran , Fatma Sert Eteman

Öz

Küreselleşmenin ve tüketim kültürünün etkisi ile yaygınlaşan turizm, kapitalist üretim ilişkileri ve örgütlenme biçimleri ile mekânları etkilemeye, yeniden üretmeye ve dönüştürmeye başlamıştır. Kapitalizmin kendine özgü ürettiği bu mekânsal örgütlenme biçimi dünyanın farklı bölgelerinde olduğu gibi Türkiye’de de turizmin bölgesel gelişiminde etkisini göstermiştir. Dengeli ve sürdürülebilir bir gelişmenin sağlanmasında farklı turizm değişkenlerini kapsayan bölgesel istatistikler ve endeksler önemli bir yer tutmaktadır. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, Türkiye’de illerin turizm gelişmişlik endeksini oluşturma ve gelişmişlik düzeylerini belirleme yoluyla mekânsal bir model önerisi sunmak ve özellikle gelişme odaklı illeri tespit ederek turizmin ülke genelinde daha dengeli gelişimine katkı sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada 2017 yılına ait ve kamu kurumlarından elde edilen 18 değişkenden oluşan bir veri seti oluşturulmuş ve Temel Bileşenler Analizi ile illerin turizm gelişmişlik endeksleri hesaplanmıştır. Daha sonra hesaplanan endeks değerleri kullanılarak Hiyerarşik Kümeleme Analizi sonucunda illerin turizm gelişmişlik seviyelerine göre oluşturdukları kümeler tespit edilmiş ve endeks değerlerine göre kümelenen iller Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile haritalandırılarak yorumlanmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’de neoliberal politikaların turizme uygulanması ile birlikte sermaye, yatırımlar ve turizm piyasası Akdeniz ve Ege kıyıları ile İstanbul’da yoğunlaşmış, bu durum turizme bağlı bölgeler arası gelişmişlik farklarını artırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Gelişme, Turizm Gelişmişlik Endeksi, Turizm Coğrafyası, Türkiye

The determination of the development level of tourism in the provinces of Turkey

Öz

Tourism, which has become widespread with the effect of globalization and consumer culture, has started to influence, reproduce and transform spaces with its capitalist production relations and organizational forms. This spatial organizational form unique to capitalism has also made an impact on the regional development of tourism in Turkey as well as in different regions of the world. Regional statistics and indices covering different tourism variables play an important role in ensuring balanced and sustainable development. Therefore, the purpose of this study was to propose a spatial model by establishing a tourism index for the provinces of Turkey, determine the level of development and contribute to a more balanced development in terms of tourism throughout the country especially by identifying development-oriented provinces. In line with this purpose, a data set consisting of 18 variables obtained from public institutions for 2017 has been established in the study, and the tourism development indices of the provinces have been calculated with Principal Component Analysis. Subsequently, the clusters formed by the provinces according to the tourism development levels with Hierarchical Clustering Analysis were mapped and interpreted using Geographical Information Systems (GIS). As a result, capital together with the implementation of neoliberal policies in tourism in Turkey has concentrated tourism investment and the tourism market in Istanbul and the Aegean and Mediterranean coasts, which has increased tourism-dependent inter-regional development differences.

Anahtar Kelimeler

Regional development, Turizm Gelişmişlik Endeksi, Turizm Coğrafyası, Türkiye

Kaynakça

• Alaeddinoğlu, F. (2007). Van halkının turisti ve turizmi algılama şekli, Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(1), 1-16.
• Bahar, O. (2017). Bölgesel kalkınmada turizm sektörünün ekonomik açıdan yeri ve önemi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), 19.
• Boyacıoğlu, E.Z. (2015). Bölgesel kalkınmada turizmin etkisi. İçinde, (Edt.) D. Küçükaltan, H. Çeken ve Ş.O. Mercan, Turizm Politikası ve Planlaması, s:195-210. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Brenner, L. ve Aguilar, A.G. (2002). Luxury tourism and regional economic development in Mexico. Professional Geographer, 54(4), 500–20.
• Brouder, P. (2013). Tourism development in peripheral areas: Processes of local innovation and change in Northern Sweden. PhD thesis, Department of Tourism Studies and Geography, Mid-Sweden University, Ostersund.
• Burns, P. (1999). Paradoxes in planning: Tourism elitism or brutalism? Annals of Tourism Research, 26, 329–348.
• Coles, T., Hall, M.C. ve Duval, D.T. (2005). Mobilizing tourism: a post-disciplinary critique. Tourism Recreation Research, 30(2), 31-41.
• Constantin, D. (2000). Tourism and Environmentally Sustainable Regional Development: The Case of Romania. 40th. Congress of the European Regional Science Association, 29 August-1 Sept 2000.
• Cook, R.A., Hsu, C.H.C. ve Marqua, J.J. (2014). Tourism the business of hospitality and travel, 5th Edition, Boston: Pearson. Christaller, W. (1955). Beitrage zu einer geographie des fremdenverkehrs (Contributions to a geography of the tourist trade). Erdkunde, 9, 1–19.
• Christaller, W. (1964). Some considerations of tourism location in Europe: The peripheral regions – underdeveloped countries – recreation areas. Papers in Regional Science 12 (1), 95–105.
• Crouch, G. I. ve Ritchie, B. J. R. (1999). Tourism, competitiveness, and societal prosperity. Journal of Business Research 44(3), ss. 137 – 152.
• Çeken, H. (2008). Turizmin bölgesel kalkınmaya etkisi üzerine teorik bir inceleme. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (İ.İ.B.F) Dergisi, 10(2), 293-306.
• Dincer B., Özaslan, M. ve Kavasoğlu, T. (2003). İllerin ve bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması, DPT, BGYUGM, Ankara.
• Dincer B. ve Özaslan, M. (2004). İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması, DPT, BGYUGM, Ankara.
• Durgun, A. (2006). Bölgesel kalkınmada turizmin rolü: Isparta örneği. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Emekli, G. (2006). Avrupa birliği sürecindeki Türkiye’de bölgesel farklılıklar. IV. Ulusal Coğrafya Sempozyumu, 25 – 26 Mayıs, Ankara.
• Erkuş Öztürk ve Eraydın, (2010). Environmental governance for sustainable tourism development: Collaborative networks and organisation building in the Antalya tourism region. Tourism Management, 31, 113–124.
• Ertugrul, H.M. ve Mangir, F. (2015). The tourism-led growth hypothesis: empirical evidence from Turkey, Current Issues in Tourism, 18(7), 633-646, DOI: 10.1080/13683500.2013.868409
• Gezici, F. (1998). Sürdürülebilir bölgesel kalkınma amacında turizm eylemlerinin etkisi: Türkiye üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Giaoutzi, M. ve Nijkamp, P. (2006). Tourism and regional development: new pathways, New York, USA: Routledge.
• Gülbahar, O. (2009). Turizmin bölgelerarası gelişmişlik farklarını gidermedeki rolü: Türkiye örneği. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 19-47.
• Hall, C. M. (2005). Tourism: rethinking the social science of mobility. Harlow, UK: Pearson.
• Hall, C.M. (2007). North–South perspectives on tourism, regional development and peripheral areas. İçinde D.K. Müller ve B. Jansson (Edt.) tourism in peripheries: perspectives from the far North and South, Cambridge, USA: CABI.
• Hall, C. M. (2013). Framing tourism geography: Notes from the underground. Annals of Tourism Research, 43, 601–623. doi:10.1016/j.annals.2013.06.007
• Harrill, R. (2004). Resident attitudes toward tourism development: a literature review with implications for tourism planning, Journal of Planning Literature, 18(3), 251-266.
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu, (çev. Sungur Savran), İstanbul: Metis Yayınları.
• Işık Maden, S. ve Öztürk, M. (2019). Türk turizm sektörünün Türkiye ekonomisine olan etkilerinin girdi-çıktı analiziyle incelenmesi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 20(2), 69-87.
• İçöz, O. (1987). Turizmin bölgesel ekonomik etkileri ve Kuşadası örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Jolliffe, I.T. (2002) Principal component analysis. Second Edition, New York: Springer. Kalkınma Bakanlığı (Ministry of Development) (2013) İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması (SEGE-2011), BGYUGM, Ankara.
• Kauppila, P., Saarinen, J. ve Leinonen, R. (2009). Sustainable tourism planning and regional development in peripheries: A Nordic view, Scandinavian Journal of Hospitality and Tourism, 9(4), 424-435, DOI: 10.1080/15022250903175274
• Kervankıran, İ., Sert Eteman, F. ve Çuhadar, M. (2018). Türkiye’de iç turizm hareketlerinin sosyal ağ analizi ile incelenmesi. Turizm Akademik Dergisi, 5(1), 29-50.
• Kervankıran İ., Sert Eteman F. ve Şardağ A., (2019). Türkiye’de turizm coğrafyası araştırmalarında disipliner ilişkinin sosyal ağ analizi ile incelenmesi, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(3), 938-965.
• Keyder, Ç. (2010). Küreselleşen İstanbul’da ekonomi, İçinde Ç. Keyder (Edt.), Küreselleşen İstanbul’da ekonomi, (ss: 7-11). İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Kozak, N. (2012). Genel turizm bilgisi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2472.
• Krakover, S. (2004). Tourism development—centres versus peripheries: The Israeli experience during the 1990s. International Journal of Tourism Research, 6(2), 97–111.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2007). Türkiye Turizm Stratejisi 2023, (http//www.kultur.gov.tr) Ankara.
• Künü, S., Hopoğlu, S., Sökmen Gürçam, Ö. ve Güneş, Ç. (2015). Turizm ve bölgesel kalkınma arasındaki ilişki: Doğu Karadeniz Bölgesi üzerine bir inceleme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 71-93.
• Manera, C. (2016). Mediterranean, In J. Jafari and H. Xiao (Eds.), Encyclopedia of Tourism, (ss: 604). Switzerland: Springer International Publishing.
• Naumov, N. ve Green, D. (2016). Mass Tourism. In: Encyclopedia of Tourism (Ed: Jafar Jafari and Honggen Xiao), Switzerland: Springer International Publishing, ss: 594.
• Olalı, H. (1963). Turizm teorisi ve politikası, İzmir: Endüstri Matbaacılık ve Ticaret.
• Özgüç, N. (2017). Turizm coğrafyası (9. Baskı), Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Purkis, S. (2008a). Turizmle kalkınma ve kentlerin kimlik arayışları: Marmaris örneği, Muğla: Marmaris Ticaret Odası Ekonomi Yayınları-III.
• Purkis, S. (2008b). Turizmle kalkınmada enformel emek kullanımı: Marmaris örneği. Ekonomik Yaklaşım, 19(69): 107-126 doi: 10.5455/ey.10678
• Raina, A. K. ve Agarwal, S. K. (2004). The essence of tourism development: dynamics, philosophy and strategies, New Delhi: Sarup & Sons.
• Ramos, A. D. ve Jimѐnez, P. S. (2008). Tourism development: economics, management and strategy. Nova Science Pub.
• Rangus, M., Gorenak, M. ve Brumen, B. (2017). Sustainability in tourism and regional development. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• Ryan, T. (2010). Tourism development. Lap Lambert Academic Publishing.
• Saarinen, J. (2014). Tourism geographies: Connections with human geography and emerging responsible geographies. Geographia Polonica, 87, 343–352.
• Saarinen, J., Rogerson,C.M. ve Hall, C.M. (2017). Geographies of tourism development and planning, Tourism Geographies, 19(3), 307-317. doi: 10.1080/14616688.2017.1307442
• Sarı, V. İ. (2020). Türkiye’de ulusal ve bölgesel politika belgelerinde sürdürülebilir turizm planlaması, Coğrafi Bilimler Dergisi, 18(1), 1-27, doi:10.33688/aucbd.615191
• Sarıkamış, M. ve Bahar, O. (2013). Turizm, yoksulluk ve bölgesel gelişmişlik farklılıkları, Detay Yayıncılık: Ankara. Seckelmann, A. (2002). Domestic tourism a chance for regional development in Turkey, Tourism Management, 23(1), 85-92.
• Seçilmiş, C. ve Sarı, Y. (2010). Türkiye’de illerin turizm gelişmişlik endeksinin oluşturulmasına yönelik bir araştırma, Electronic Journal of Social Sciences, 9(32), 117-132.
• Sharma, K.K. (2004). Tourism and regional development. New Delhi, India: Sarup & Sons.
• Smith, N. (2008). Uneven development: nature, capital and the production of space. The Third Edition, Athens and London: The University of Georgia Press.
• Soyak, A. (2009). Türkiye’ye yönelik yabancı turizmin iktisadi etkileri, İstanbul: Derin Yayınları.
• Soykan, F. (2004). Kırsal alanların turizm potansiyelinin saptanması ve Şirince Köyü’ne (İzmir) uygulanması, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019). On Birinci Kalkınma Planı, Ankara.
• Tanıl, G. (2015). Batum’da turizmin gelişimi ve bölge gelişimine katkısı. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 16(1), 91-107.
• Tatlıdil, H. (2002). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz, Ankara: Ziraat Matbaacılık.
• Tekeli, İ. (1971). Planlama ve ülkesel fiziki planlama üzerine, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Yayın No: 17, s.179-204.
• Tekeli, İ. (2008). Türkiye’de bölgesel eşitsizlik ve bölge planlama yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Telfer, D.J. (2002). Tourism and regional development issues. İçinde R. Sharpley ve D. Telfer (Editör), Tourism and development: Concepts and issues. Channel View, Clevedon, ss. 112–48.
• Telfer, D. J. ve Sharpley, R. (2008). Tourism and development in the developing world. London: Taylor & Francis.
• Terzi, H. (2015). Is the tourism-led growth hypothesis (tlgh) valid for Turkey? Doğuş Üniversitesi Dergisi, 16(2), 165-178.
• Torres, R. ve Momsen, J. (2005). Planned tourism development in Quintana Roo, Mexico: Engine for regional development or prescription for inequitable growth? Current Issues in Tourism, 8(4), 259–85.
• Tosun, C. (2001). Challenges of sustainable tourism development in the developing world: the case of Turkey. Tourism Management, 22, 289-303.
• Tosun, C.. Timothy, D.J. ve Öztürk, Y. (2003). Tourism growth, national development and regional ınequality in Turkey, Journal of Sustainable Tourism, 11(2-3), 133-161, DOI: 10.1080/09669580308667200
• Tucker, H. ve Emge, A. (2010). Managing a world heritage site: The case of Cappadocia, Anatolia, 21(1), 41-54, DOI: 10.1080/13032917.2010.9687089.
• Urry, J. (1999). Mekanları Tüketmek, (çev. Rahmi G. Öğdül), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Visser, G. ve Hoogendoorn, G. (2012). Uneven tourism development in South Africa: Another ongoing struggle, Africa Insight, 42(2), 66-75.
• Vukonic, B. (2012). An outline of the history of tourism theory: Source material (for future research). İçinde Hsu, C.H.C. ve Gartner, W.C. (Edt.), The Routledge handbook of tourism research. London: Routledge, ss. 3–27.
• Ward, J.H. (1963) Hierarchical grouping to optimize an objective function, Journal of the American Statistical Association, 58, 236-244.
• Yavan, N. (2011). Teşviklerin sektörel ve bölgesel analizi: Türkiye örneği, Ankara: Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları.
• Yıldız, Z. (2007). Turizmin bölgesel kalkınmaya sağladığı katkılar ve Göller Bölgesi uygulaması, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yolal, M. (2016). History of tourism development in Turkey, İçinde I. Egresi (Edt.), Alternative tourism in Turkey role, potential development and sustainability, (ss: 23-33). Switzerland: Springer International Publishing.