Büyük Ölçekli Kentsel Projeler Olarak İzmir’de Alışveriş Merkezlerinin Mekânsal Gelişimi

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 175 - 192, 29.06.2022

Eylem Bal , Didem Akyol Altun

https://doi.org/10.51800/ecd.1117121

Öz

Günümüzde kentsel projeler içinde alışveriş merkezleri sermaye birikim süreçlerinin en kârlı yatırım alanlarından biri olarak öne çıkmaktadır. Küreselleşme ile birlikte sermayenin dünya coğrafyaları üzerinde sınırsız bir biçimde dolaşımı, tüketim alışkanlıkları üzerinde de önemli dönüşümler yaratmıştır. Bugün gelinen noktada kentsel mekân, tüketimin bu hâkim rolüne uyum gösterecek bir biçimde yeniden organize edilmekte, bu organizasyonda dinlence ve eğlencenin tüketim odaklı düğüm noktaları ise büyük ölçekli alışveriş merkezleri olarak belirginlik kazanmaktadır. Alışveriş merkezleri, yer seçimleri, vaziyet planı organizasyonları ve mekânsal örüntüleri ile kendilerini kent merkezinden soyutlayarak, ona bir alternatif olarak tanımlamakta ve sunmaktadırlar. Böylece günümüz alışveriş merkezleri içinde sadece tüketmeye odaklı bir gerçeklik yaratılmaktadır. Türkiye’de ilk alışveriş merkezinin görüldüğü İstanbul’un ardından diğer büyük kentlerde de benzer bir gelişimin izlenmiş; İzmir kenti de özellikle 2000’li yıllarla ve giderek ivmelenen bir biçimde alışveriş merkezi üretimine sahne olmuştur. İzmir’deki alışveriş merkezleri literatürde farklı sosyo-mekânsal çalışmalara konu olmuş olsa da kentteki tüm alışveriş merkezlerinin tarihsel süreçteki mekânsal gelişimlerine bütünsel bir biçimde odaklanan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma, İzmir’deki alışveriş merkezlerinin kentteki gelişim süreçlerini ortaya koymakta; metropol kent bütününde yer alan alışveriş merkezlerini, kentteki konumları, yer seçim kararları, plan şemaları ve mekânsal örgütlenmeleri bağlamında analiz ederek çıkarımlarda bulunmaktadır. Yapılan incelemelerde İzmir kentinde alışveriş merkezlerinin kentin tüm ana lokasyonlarına yayılım gösterdikleri, önemli ulaşım arterleri ile güçlü bir bağlantı içinde oldukları, yıllar içinde plan tipolojileri ve plan şemaları ile çeşitliliğe gitseler de kentsel dokuyla bütünleşemeyen bir yapısal eğilimde oldukları bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alışveriş Merkezleri, Mekânsal Gelişim, İzmir

Spatial Development Of Shopping Centers In Izmir As Large-Scale Urban Projects

Öz

Today, among urban projects, shopping centers stand out as one of the most profitable investment areas of capital accumulation processes. With globalization, the unlimited circulation of capital in all over the world has also transformed the consumption habits. At the present, the urban space is being reorganized throughout to this dominant role of consumption, and in this organization, the consumption-oriented nodes of leisure and entertainment become prominent as large-scale shopping centers. Shopping centers is defined and presented as an alternative to the city center by isolating with their location choices, site plan organizations and spatial patterns. Thus, it has been created a reality focused only on consumption in today's shopping malls. After Istanbul, where the first shopping center was seen in Turkey, a similar development was observed in other big cities. The city of Izmir has also witnessed the production of shopping malls, especially in the 2000s with an increased momentum. Although shopping centers in Izmir have been the subject of different socio-spatial studies in the literature, there is no study that holistically focusing on the spatial development of all shopping centers. This study reveals the development processes of shopping centers in İzmir and analyses the centers in the metropolitan city with their location and location selection decisions, plan schemes and spatial organization. It has been found that the shopping centers in the city of Izmir are spread over all the main locations of the city, they are in a strong connection with the important transportation arteries, but also although they have diversified with plan typologies and plan schemes over the years, cannot integrate with the urban texture.

Anahtar Kelimeler

Shopping Centers, Spatial Development, Izmir

Kaynakça

• Adanalı, Y. (2011). De‐spatialized space as neo-liberal utopia: Gentrified Istiklal Street and commercialized urban spaces. Red Thread, 3(2011), 1-13.
• Auge, M. (1995). Non-Places: Introduction to an anthropology of supermodernity. Verso Books.
• Bal E. & Dalgakıran Erdoğan A. (2007). Presentation of consumption-based spaces in a postmodern spatial restructuring within the process of globalization: Case of Forum Bornova-İzmir. LIVENARCH III Livable Environments and Architecture 3rd International Congress, Trabzon, Türkiye, 5-7 Temmuz 2007, 319-327.
• Bal, E. (2011). Türkiye’de 2000 sonrası neoliberal politikalar çerçevesinde imar mevzuatındaki değişimler ve yeni kentleşme pratikleri: İstanbul örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Birol, G. (2005). Çağdaş alışveriş merkezlerinde kent dokusunun yeniden yorumlanması, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Dergisi, 20 (4), 421-427.
• Blum, A. (2005). The Mall Goes Undercover. Slate, Haziran 9, 2022 tarihinde https://slate.com/culture/2005/04/the-latest-incarnation-of-the-shopping-mall.html adresinden alındı.
• Brenner, N. & Theodore N. (2005). Neoliberalism and urban condition. City, 9 (1), 101-107.
• Brenner, N. & Theodore, N. (2002). Cities and the geographies of actually existing neoliberalism. Antipode, 34 (3), 349-379.
• Deb, S. & Mitra, K. (2020). Spatial logic of shopping malls: Application of space syntax in understanding economics of architecture, Creative Space, 7 (2), 109–117.
• Debord, G. (1996). Gösteri toplumu. (Çev: A. Ekmekçi, O. Taşkent), Ayrıntı Yayınları.
• Ecemiş Kılıç, S. & Aydoğan, M. (200). Alışveriş merkezleri kent ı̇lişkisinde kronikleşen sorunlar toplu ulaşım ve yaya ulaşımı ile ı̇lişkileri, Forum Bornova Alışveriş Merkezi örneği. Planlama, 2006/3, 89-95.
• Erdoğan, Ö. (2013). Ankara kentindeki alışveriş merkezlerinin yer seçim tercihleri ve mekansal etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Featherstone, M. (1996). Postmodernizm ve tüketim kültürü. (Çev: M. Küçük), Ayrıntı Yayınları.
• Franz,M.,Appel,A. & Hassler,M. (2014). Short waves of supermarket diffusion in Turkey. Moravian Geographical Reports, 21(4), 50-63.
• Gose, J. (2004). A golden age for lifestyle centers. National Real Estate Investor, 46 (11), 44- 48.
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern göstergeler (1.b.). (Çev. Erdal Cengiz, Hakan Gür, Arhan Nur). İmge Kitabevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1995).
• Gökmen Köksal, C. & Tığlı, M. (2018). Türkiye’de alışveriş merkezlerinde tüketim ve tüketici davranışları üzerine araştırmalar: Ulusal makaleler ve lisansüstü tezler üzerine bir içerik analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32 (4), 1189-1216.
• Gruen, V. & Smith, L. (1960). Shopping towns USA (1.b.), Reinhold Publishing Corporation.
• Gülgün Aslan, B. , Yazıcı, K. & Türkyılmaz Tahta, B. (2018). Kentsel doku içinde yer alan modern alışveriş merkezlerinin peyzaj tasarım kriterleri yönünden değerlendirilmesi: Manisa ili Forum Magnesia ve İzmir ili Optimum Outlet alışveriş merkezleri örneği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 55 (4), 61-70
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin durumu. (Çev: S. Savran), Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2012). Sermayenin mekânları. (Çev. B. Kıcır, D. Koç, K. Tanrıyar ve S. Yüksel), Sel Yayınları.
• Hopkins, J. (1990). West Edmonton Mall: Landscape of myths and elsewhereness, The Canadian Geographer, 1 (34), 2-17.
• Karadan, D. & Birişçi, T. (2020). Su ögesi ve peyzaj tasarımında kullanımlarının İzmir’deki alışveriş merkezleri örneğinde irdelenmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 57 (4), 579-589.
• Kaya, İ. K. & Akyol, T. D. (2002). Alışveriş merkezleri ve engelliler: İzmir için bir çalışma. Ege Mimarlık, 40-41, 46-47.
• Kılıç, T. & Tunçel, H. (2010). Diyarbakır’daki alışveriş merkezlerinin yer seçimini etkileyen faktörler. e-Journal of New World Sciences Academy. (3), 137-145.
• Lefebvre, H. (1998). Modern dünyada gündelik hayat. (1.b.) (Çev. Işın Gürbüz). İstanbul.
• Maclaran, P., & Brown, S. (2005). The center cannot hold: consuming the utopian marketplace. Journal of Consumer Research, 32(2), 311-323.
• MacLeod, G., & Ward, K. (2002). Spaces of utopia and dystopia: Landscaping the contemporary city. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 84(3-4), 153-170.
• Malkoç, E., Kılıçaslan, Ç., Özeren, M. & Küçükerbaş, E.V. (2013). Geleneksel, yarı geleneksel ve modern anlayışla şekillenen alışveriş mekânlarının İzmir örneğinde analizi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 50 (2), 213-222
• Munck, R. (2007). Neoliberalizm ve siyaset, neoliberalizmin siyaseti. A. Saad Filho ve D. Johnston (Eds.), (Çev.Ş. Başlı, T. Öncel), Neoliberalizm Muhalif Bir Seçki içinde (s. 106-122), Yordam Kitap.
• Özgen, I. & Kırlar, B. (2014). Alışveriş merkezlerinin fiziksel engeller açısından incelenmesi: İzmir örneği. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 2, 48-66.
• Pitt, M. & Musa, Z.N. (2009). Towards defining shopping centres and their management systems. Journal of Retail & Leisure Property, 8 (1), 39-55.
• Ritzer, G. (2000). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek, Ayrıntı Yayınları.
• Southworth, M. (2005). Reinventing main street: From mall to townscape mall. Journal of Urban Design, 10 (2),151-170.
• Timor, A.N. (2004). Yaygınlaşan bir pazarlama yöntemi: Modern alışveriş merkezleri ve Türkiye’deki durumu. Çantay Kitabevi.
• Türk, M. (2012). Ticari gayrimenkul geliştirme sürecinde yer seçimi analizi: Türkiye’de alışveriş merkezlerinin kuruluş yerlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, FBE, Ankara.
• Uzun, İ. (2008). Kamusal mekân-tüketim olgusu etkileşiminin İzmir’deki alışveriş merkezleri bağlamında değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, FBE, İzmir.
• Ünlükara, T. & Berköz, L. (2016). Alışveriş Merkezlerinin Yer Seçimi Kriterleri: İstanbul Örneği, Megaron, 11(3), 437-448.
• Verdil, A. (2009). Transformation of space behaviour relation: A case study of shopping centres in Istanbul. In Proceedings of 7th International Space Syntax Symposium, Mayıs 3, 2022 tarihinde http://www.sss7.org/Proceedings/10%20Architectural%20Research%20and%20Architectural%20Design/1 8_Verdil.pdf adresinden alındı.
• Vural Aslan, T. (2009). Türkiye’deki alışveriş merkezleri incelemelerine eleştirel bir bakış: Yorumlar, eleştiriler, tartışmalar. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14 (1), 147-159.
• Vural, T. & Yücel, A. (2006). Çağımızın yeni kamusal mekânları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış. İtü dergisi/A Mimarlık, Planlama, Tasarım, 5 (2)/1, 97-106.
• Yılmaz Saygın, N. (2006). Alıșveriș merkezleri: Türk kentlerindeki yeni tüketim cennetleri. Planlama, 2006/3, Mayıs 15, 2022 tarihinde https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/f4477bad7af3616_ek.pdf adresinden alındı. Yırtıcı, H. (2005). Çağdaş kapitalizmin mekânsal örgütlenmesi. (1.b.). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• URL1: https://www.parkbornova.com.tr/hakkimizda/
• URL2: https://www.kipaavm.com.tr/cigli-kipa-avm
• URL3: https://www.avmgezgini.com/avmler/izmir/egepark-mavisehir-avm-200.html
• URL4: https://www.wyndhamgrandizmir.com/tr/sayfalar/136/izmir/otel/
• URL5: https://www.arkiv.com.tr/proje/balcova-tesco-kipa-avm---sinema-kompleksi/1420