Çeltikçi Havzasında (Burdur) Yan Yana Gelişmiş Fosil ve Genç Dolin Topoğrafyaları

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 231 - 251, 28.12.2023

Fatma Altın , Kadir Tuncer

https://doi.org/10.51800/ecd.1354400

Öz

Ülkemizin önemli bir kısmı karst jeomorfolojisine ait yer şekillerinden oluşmaktadır. Söz konusu karstik şekilleri farklı konum ve boyutlarda, yoğun bir şekilde birlikte görebildiğimiz en önemli bölge Toros Dağ Kuşağı bölgesidir. Çalışma alanı da bu kuşağın en batısında yer alan Batı Toroslar karst alanı içerisinde kalmaktadır. Bu kast kuşağının içerisinde en yaygın olarak görülen karstik şekillerden ikisi dolinler ve flüvyo-karstik şekillerdir. Karstlaşmaya bağlı olarak oluşan bu şekiller öncelikle lito-stratigrafik ve yapısal unsurların, jeomorfolojik evrimin ve karst taban düzeyinin kontrolü gibi birçok farklı faktörün denetiminde gelişmiştir. Bu çalışmayla Çeltikçi Polye sisteminin havza alanı içerisinde kalan sahadaki dolinlerin ve flüvyo-karstik vadilerin oluşum ve gelişim özellikleri ile morfometrik özellikleri araştırılarak burada etkili olan parametreler ve bunların etki dereceleri ortaya konulmuştur. Bu bağlamda Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ve Harita Genel Müdürlüğü’nden temin edilen haritalardan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında sahanın Sayısal Yükseklik Modeli (SYM), jeoloji, jeomorfoloji ve karst sınıflaması haritaları oluşturuldu. Nitekim 277 km² alana sahip çalışma alanında 1 uvala, 639 dolin, 3 flüvyo-karstik depresyon tespit edilerek araştırılmıştır. Bu karstik depresyonların şekilsel özelliklerinin tespiti ve değerlendirilmesi için morfometrik analizler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çeltikçi havzası, karst jeomorfolojisi, fosil dolin, genç dolin, morfometrik analiz

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Fossil and Young Doline Topographies Developed Side by Side in the Çeltikçi Basin (Burdur)

Öz

An important part of our country consists of landforms of karst geomorphology. The most important region where we can see these karst shapes in different locations and sizes together intensively is the Taurus Mountain Belt region. The study area is also within the Western Taurus karst area, which is located in the westernmost part of this belt. Two of the most common karst shapes in this caste belt are dolines and fluvio-karstic shapes. These shapes, which are formed due to karstification, have developed under the control of many different factors such as litho-stratigraphic and structural elements, geomorphological evolution and the control of the karst floor level. In this study, the formation and development characteristics and morphometric characteristics of the dolines and fluvio-karstic valleys in the area within the catchment area of the Çeltikçi Polje system were investigated, and the effective parameters and their degree of influence were revealed. In this context, Digital Elevation Model (DEM), geology, geomorphology and karst classification maps of the field were created in the Geographical Information Systems (GIS) environment from the maps obtained from the General Directorate of Mineral Research and Exploration and the General Directorate of Mapping. As a matter of fact, 1 uvala, 639 doline, and 3 fluvio-karstic depressions were identified and investigated in the study area with an area of 277 km². Morphometric analyzes were carried out to determine and evaluate the morphological features of these karstic depressions.

Anahtar Kelimeler

Çeltikçi basin, karst geomorphology, fossil doline, young doline, morphometric analysis

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• 1. Alagöz, C. A. (1944). Türkiye karst olayları hakkında bir araştırma. Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, (1), 87-92.
• 2. Aydın, S., & Tuncer, K. (2021). Bozdağ’da (Denizli) dolinlerin morfometrik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (78), 33-48. https://doi.org/10.17211/tcd.1013232
• 3. Basso, A., Bruno, E., Parise, M., & Pepe., M. (2013). Morphometric analysis of sinkholes in a karst coastal area of southern Apulia (Italy). Environmental earth sciences, (70), 2545-2559. https://doi.org/10.1007/s12665-013-2297-z
• 4. Becker-Platen, J. D. (1970). Lithostratigraphische untersuchungen im känozoikum südwest Anatoliens (Känozoikum und braunkohlen der Türkei, 2). Beihefte zum Geologischen Jahrbuch, Beiheft 97.
• 5. Bondesan, A., Meneghel, M., & Sauro, U. (1992). Morphometric analysis of dolines. International Journal of Speleology, 21(1), 1-55. http://dx.doi.org/10.5038/1827-806X.21.1.1
• 6. Bögli, A. (1980). Karst hydrology and physical speleology. Springer. Berlin and New York.
• 7. Brunn, J. H., Graciansky, P. Ch, de., Gutnic, M., Juteau, T., Lefévre, R., Marcoux, J., Monods, O., & Poisson, A. (1970). Structures majeures et correlations stratigraphiques dans les Taurides occidentales. Bulletin Société Géologique de France, 12(7), 515-556.
• 8. Čar, J. (2001). Structural bases for shaping of dolines. Acta Carsologica, (30), 239-256.
• 9. Cvijić, J. (1960). La Géographie des terrains calcaires. Academie Serbe des Sciences et des Arts. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, 26.
• 10. Doğan, U. (1996). Polye ve flüvio-karstik depresyonlar (Seydişehir güneybatısından örnekler). Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (5), 229-245.
• 11. Doğan, U. (2004). Dolin sınıflamasında yeni yaklaşımlar. Gazi Üniv. Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 249-269.
• 12. Doctor, D. H., & Doctor, K. Z. (2012). Spatial analysis of geologic and hydrologic features relating to sinkhole occurrence in Jefferson County, West Virginia. Carbonates and Evaporites (27), 143–152. http://dx.doi.org/10.1007/s13146-012-0098-1
• 13. Dumont, J. F. (1976). Isparta Kıvrımı ve Antalya Naplarının orijini; Torosların Üst Kretase ile oluşmuş yapısal düzenin büyük bir dekroşman transtorik arızayla ikiye ayrılması varsayımı. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 86(86), 56-67.
• 14. Dumont, J. F., Uysal, Ş., Şimşek, Ş., Karamanderesi, İ. H., & Letouzey, J. (1979). Güneybatı Anadolu'daki grabenlerin oluşumu. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, 92(92), 7-18.
• 15. Erinç, S. (2012). Jeomorfoloji II (Güncelleştirilmiş Yeni Basım). İstanbul: Der Yayınları.
• 16. Erol, O. (1979). Türkiye’de Neojen ve Kuvaterner aşınım dönemleri, bu dönemlerin aşınım yüzeyleri ile yaşıt (korelan) tortullara göre belirlenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, (8), 1-40.
• 17. Erol, O. (1983). Türkiye'nin genç tektonik ve jeomorfolojik gelisimi. Jeomorfoloji Dergisi, (11), 1-22.
• 18. Erol, O. (1993). Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10(10), 19-37.
• 19. Ersoy, Ş. (1989). Fethiye (Muğla) - Gölhisar (Burdur) arasında Güney Dağı ile Kelebekli Dağ ve dolaylarının jeolojisi. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• 20. Ersoy, Ş. (1990). Batı Toros (Likya) Naplarının yapısal öğelerinin ve evriminin analizi. Jeoloji Mühendisliği, (37), 5-16.
• 21. Faivre, S. ve Pahernik, M. (2007). Structural influences on the spatial distribution of dolines, Island of Brač, Croatia. Zeitschrift für Geomorphologie, 51(4), 487-503. https://doi.org/10.1127/0372-8854/2007/0051-0487
• 22. Ford, D. C., & Williams, P. W. (1989). Karst geomorphology and hydrology. Unwin Hyman. London.
• 23. Ford, D. C., & Williams, P. (2007). Karst hydrogeology and geomorphology. London: John Wiley & Sons Ltd.
• 24. Gams, I., Kunaver, J., & Radinja, D. (1973). Univerza, Katedra za fizično geografijo Oddelka za geografijo FF, Ljubljana.
• 25. Goudie, A. (2003). Geomorphological techniques (2. Baskı). Routledge.
• 26. Graciansky, P. Ch. de. (1968). Teke yarımadası (Likya) Torosları'nın üst üste gelmiş ünitelerinin stratigrafisi ve Dinaro Toroslar'daki yeri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (71), 73-92.
• 27. Güldalı, N. (1970). Karstmorphologische studien im gebiet des poljesystems von Kestel (Westlicher Taurus, Turkei) (Yayınlanmamış doktora tezi). Geographischen Instituts der Umversnac Tübingen, Almanya.
• 28. Günay, Y., Bölükbaşı, A., & Yoldemir, O. (1982). Beydağlarının stratigrafisi ve yapısı. Türkiye Altıncı Petrol Kongresi Tebliğleri (ss.91-101).
• 29. Hoşgören, M. Y. (2003). Jeomorfoloji'nin ana çizgileri II (3. Baskı). İstanbul: Çantay Kitabevi.
• 30. Huggett, R. J. (2017). Fundamentals of geomorphology. London and New York: Routledge.
• 31. İzbırak, R. (1976). Coğrafya terimleri sözlüğü. İkbal Matbaacılık Sanayii. Ankara.
• 32. Jemcov, I., Cupkovic, T., Pavlovic, R., & Stevanovic, Z. (2001). An example of the influence of fault patterns on karst development. In: Günay, G., Johnson, K.S., Ford, D., Johnson, A. I., (Eds) Present State and Future Trends of Karst Studies, (ss.703-709).
• 33. Jennings, J. N. (1971). Karst. Australian National University Press.
• 34. Jennings, J. N. (1985). Karst geomorphology. Blackwell, Oxford and New York.
• 35. Keskin, İ., & Yılmaz, I. (2016). Morphometric and geological features of karstic depressions in gypsum (Sivas, Turkey). Environmental Earth Sciences, 75: 1040. https://doi.org/10.1007/s12665-016-5845-5
• 36. Ketin, İ. (1966). Anadolu'nun tektonik birlikleri. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (66), 20-34.
• 37. Kranjc, A. (2013). Classification of closed depressions in carbonate karst. In Shroder, J. F., & Frumkin, A. (Eds.), Treatise on Geomorphology: Karst Geomorphology (pp.104-111). Academic Press.
• 38. Lowe, D., & Waltham, T. (2002). Dictionary of karst and caves. BCRA Cave Studies Series, (10), 1-39.
• 39. Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM). (2021). Bucak ve Seydiköy meteoroloji gözlem istasyonlarının 1960-2020 arası yıllara ait meteoroloji verileri.
• 40. Nazik, L. (1986). Beyşehir Gölü yakın güneyi karst jeomorfolojisi ve karstik parametrelerin incelenmesi. Jeomorfoloji Dergisi, (14), 65-77.
• 41. Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye karst morfolojisinin bölgesel özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Karst ve Mağara Araştırmaları, 1(1), 7-19.
• 42. Nazik, L., & Poyraz, M. (2017). Türkiye karst jeomorfolojisi genelini karakterize eden bir bölge: Orta Anadolu platoları karst kuşağı. Türk Coğrafya Dergisi, (68), 43-56. https://doi.org/10.17211/tcd.300414
• 43. Okay, A. I. (1989). Denizli'nin güneyinde Menderes masifi ve Likya naplarının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Dergisi, (109), 45-58.
• 44. Önalan, M. (1979). Elmalı-Kaş (Antalya) arasındaki alanın jeolojisi. İstanbul Üniv. Fen Fakültesi Monografileri, 29.
• 45. Öztürk, M. Z., Şimşek, M., & Utlu, M. (2015). Tahtalı Dağları (Orta Toroslar) karst platosu üzerinde dolin ve uvala gelişiminin CBS tabanlı analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (65), 59–68. https://doi.org/10.17211/tcd.22648
• 46. Öztürk, M. Z., Şimşek, M., Utlu, M., & Şener, M. F. (2017). Karstic depressions on Bolkar Mountain Plateau, Central Taurus (Turkey): Distribution characteristics and tectonic effect on orientation. Turkish Journal of Earth Sciences, (26), 302-313. https://doi.org/10.3906/yer-1702-3
• 47. Öztürk, M. Z. (2018a). Orta Toroslar'da dolinlerin dağılışı ve morfometrik özellikleri. Kriter Yayınevi.
• 48. Öztürk, M. Z. (2018b). Karstik kapalı depresyonların (dolinlerin) morfometrik analizleri. Coğrafya Dergisi, (36), 1-13. https://doi.org/10.26650/JGEOG371149
• 49. Panno, S. V., Angel, J. C., Nelson, D. O., Weibel, C. P., Luman, D. L. & Denny, F. B. (2008). Sinkhole distribution and density of Waterloo Quadrangle, Monroe County, Illinois. Illinois State Geological Survey.
• 50. Pekcan, N. (2019). Karst jeomorfolojisi (3. Baskı). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• 51. Rimmelé, G., Jolivet, L., Oberhänsli, R., & Goffé, B. (2003). Deformation history of the high‐pressure Lycian Nappes and implications for tectonic evolution of SW Turkey. Tectonics, 22(2), 1007. https://doi.org/10.1029/2001TC901041
• 52. Sür, A. (1994). Karstik yerşekilleri ve Türkiye'den örnekler. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (3), 1-28.
• 53. Sweeting, M. M. (1972). Karst landforms. Columbia University Pres. New York.
• 54. Şahinci, A. (1991). Karst. Reform Matbaası.
• 55. Şenel, M. (1997). 1:100.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritaları; Isparta M24, M25, N24, N25 paftaları. MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi.
• 56. Şimşek, M. (2018). Geyik Dağı Kütlesi’nde (Orta Toroslar) karstik depresyonların dağılışı ve bu dağılışa etki eden faktörler (Yayın no: 495843). [Doktora Tezi, İstanbul Üniv. Sosyal Bilimler Enst.], YÖK Dökümantasyon Merkezi.
• 57. Şimşek, M., Öztürk, M. Z., & Turoğlu, H. (2019). Geyik Dağı üzerindeki dolin ve uvalaların morfotektonik önemi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 13-20. https://doi.org/10.17211/tcd.501724
• 58. Telbisz, T., 2004: Digitális domborzatmodellek használata a karsztkutatásban (The use of digital elevation models in karst research), in: Karsztfejlődés (Karst Development) IX., Szombathely, (pp.21-33).
• 59. Telbisz, T., Dragušica, H., & Nagy, B. (2009). Doline morphometric analysis and karst morphology of Biokovo Mt (Croatia) based on field observations and digital terrain analysis. Hrvatski geografski glasnik/Croatian Geographical Bulletin, 71(2), 5-22. http://dx.doi.org/10.21861/HGG.2009.71.02.01
• 60. Thornthwaite, C. W. (1948). An approach toward a rational classification of climate. Geographical Review, 38(1), 55-94.
• 61. Tuncer, K. (2018). Sakarya Nehri-Göynük Çayı Çatak Çayı arasındaki sahanın karst jeomorfolojisi. Kriter Yayınevi.
• 62. Tuncer, K. (2021). Tektonik olarak karmaşık bir bölgede yer alan Barz Polyesi (Tavas, Denizli): Oluşumu, gelişimi ve jeomorfolojik özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (77), 99-118. https://doi.org/10.17211/tcd.910578
• 63. Waltham, A. C. (1989). Ground subsidence. Glasgow: Blackie & Son Ltd.
• 64. Waltham, A. C., & Fookes, P. G. (2003). Engineering classification of karst ground conditions. Quarterly Journal of Engineering Geology and Hydrogeology, (36), 101-118.
• 65. White, W. B. (1988). Geomorphology and hydrology of karst terrains. Oxford University Press. Oxford.