1984 – 2021 Döneminde Türkiye’de Yapısal Kırılma Yöntemiyle Cari Açık Analizi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 60 - 80, 30.06.2024

Hüseyin Karahan , Cemal Erdem Hepaktan

https://doi.org/10.35342/econder.1387133

Öz

Çalışmada, Cari Açık ile birlikte ihracat ve ithalatta yapısal kırılma olup olmadığı incelenmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’de cari açık, ihracat ve ithalatta yapısal bir kırılma olup olmadığını analiz etmektir. Bu çalışmanın özgünlüğü, cari açıkta oluşabilecek yapısal kırılmada ihracat ve ithalatın etkisinin olup olmadığının tespit edilmesidir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) internet sitesinde yer alan 1984 – 2021 dönemindeki yıllık veriler kullanılmıştır. Çalışmadaki değişkenler cari açık, ihracat ve ithalattan oluşmaktadır. Ayrıca, yapısal kırılma birim kök testinde değişkenlerin birinci fark değerlerinde durağanlık vardır. CUSUM Kareler Testi sonuçlarına göre, 1997 – 2013 döneminde ve 2017 – 2019 döneminde cari açık, ihracat ve ithalatta yapısal kırılma olduğu ortaya çıkmıştır. Çalışmada, Eşbütünleşme Testi ve Nedensellik Testi yapılırken, değişkenler arasında tek yönlü nedensellik bağı olduğu tespit edilmiştir. Gregory Hansen Eşbütünleşme Testi sonuçlarına göre, yapısal kırılma durumunda, değişkenlerin arasında uzun dönemli bir ilişki söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Cari Açik, Zaman Serisi Modeli, Uluslararasi Ticaret, Türkiye Ekonomisi

Current Account Defıcıt Analysıs Usıng The Structural Break Method In Turkey In The Perıod Of 1984- 2021

Öz

In the study, it was examined whether there was a structural break in exports and imports along with the current deficit. The main purpose of this study is to analyze whether there is a structural break in Turkey’s current account deficit, exports and imports. The originality of this study is to determine whether exports and imports have an effect on the structural break that may occur in the current deficit. Annual data on the Central Bank of Turkey(CBRT) website for the period 1984 – 2021 are used. In addition, there is stationary in the first difference values of the variables in the structural break unit root test(URT). According to the results of the CUSUM Squares Test, it was revealed that there was a structural break in the current deficit, exports and imports in the 2017 – 2019 period. While Cointegration Test and Causality Test were performed in the study, it was determined that there was a one – way causality relationship between the variables. According to the results of Gregory Hansen Cointegration Test, in case of structural break, there is a long – term relationship between the variables.

Anahtar Kelimeler

Current Deficit, Time Series Model, International Trade, Turkish Economy

Kaynakça

• Abbasoğlu, O. F., İmrohoroğlu, A., & Kabukçuoğlu, A. (2018). The Turkish current account deficit. Economic Inquiry, 57(1), 515-536. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/ecin.12719
• Abioglu, V., Koc, S., & Bakirtas, I. (2021). The sustainability of the Turkish current account: smooth structural break and asymmetric adjustments. International Journal of Finance & Economics, 26(3), 3916-3929. https://doi.org/10.1002/ijfe.1996
• Ağır, H., Özbek, S. & Türkmen S. (2020). Türkiye’de cari işlemler dengesinin dinamikleri: VAR analizi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 6(2), 57-66. https://dergipark.org.tr/en/pub/finance/issue/61473/917939
• Akın, T., & Işıklı, E. (2020). Kredi temerrüt takası, büyüme ve cari açık ilişkisi: Türkiye örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 91-98. https://www.researchgate.net/profile/Tugba-Akin/publication/347706292_Kredi_Temerrut_Takasi_Buyume_ve_Cari_Acik_Iliskisi_Turkiye_Ornegi/links/60755a5ca5c0b34b72a8f27a/Kredi-Temerruet-Takasi-Bueyueme-ve-Cari-Acik-Iliskisi-Tuerkiye-Oernegi.pdf
• Aizenman, J., Cheung, Y. W., & Qian, X. (2020). The currency composition of international reserves, demand for international reserves, and global safe assets. Journal of International Money and Finance, 102, 102120. https://doi.org/10.1016/j.jimonfin.2019.102120
• Aka, K. Cari Açığı Belirleyen Faktörler: Türkiye ekonomisi üzerine ampirik bir uygulama. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(5), 1571-1584. https://doi.org/10.18506/anemon.648588
• Alptekin, V. (2016). Makro ekonomi. Eğitim Yayınevi
• Altunöz, U. (2021). Türkiye’nin Cari Açık Sorunu, Nedenleri ve Kredi Genişlemesinin Cari Açık Sorununa Etkisi: Sınır Testi Yaklaşımı. Sayıştay Dergisi, 32(122), 125-156. https://dergipark.org.tr/en/pub/sayistay/issue/65271/1004668
• Baş, G., & Kara M., (2020). The effect of monetary polıcy ınstruments on current account defıcıt ın Turkey: ardl bounds testing approach. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 7(17), 1-10. https://dergipark.org.tr/en/pub/assam/issue/57474/734661
• Benli, A., & Tonus, Ö. (2019). Türkiye ekonomisinde cari işlemler açığının belirleyicileri: dönemler arası yaklaşım. http://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/handle/11421/25780
• Berk, C., & Cin, K. O. (2018). On energy dependence, current account deficit and population in Turkey. Open Journal of Business and Management, 6(01), 183. https://www.scirp.org/html/12-1530553_82061.htm
• Beşel, F. (2017). Oil prices affect current account deficit: empirical evidence from Turkey. Journal of Applied Research in Finance and Economics, 3(2), 13-21. https://scholar.google.com/scholar?hl=tr&as_sdt=0%2C5&q=Be%C5%9Fel%2C+F.++%282017%29&btnG=
• Bozgeyik, Y., & Kutlu, A. (2019). Türkiye’de cari açığın belirleyicileri: 1992-2017 dönemi için ampirik çalışma. Maliye Dergisi, Ocak-Haziran2019, 176, l-26. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/176-01.pdf
• Demir, M. A. (2019). Yapısal kırılmalı birim kök testleri çerçevesinde Türkiye için cari açık sürdürülebilirliliği. Third Sector Social Economic Review, 54(1), 261-273. https://www.proquest.com/openview/12fb6c79cfedbb99d71b8128daec3d7e/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2042287
• Duman, K. (2018). Türkiye’de cari işlem açıkları sürdürülebilir mi?. Journal of Life Economics, 5(3), 121-136. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=691987
• Duman, Y. K., & Sağdıç, A. (2021). Türkiye’de cari açık, reel döviz kuru ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkiler: var ve granger nedensellik analizi. https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/69243777/TURKIYE_DE_CARI_ACIK_REEL_DOVIZ_KURU_VE_EKONOMIK-with-cover-page-v2.pdf?Expires=1665956615&Signature=a0BR7i6vsqGHo1c0-wQ3jYmrt-56CIeWBH1nNXmgdol3Brb9XdU7lbbyvoX7EKl~5aEnNy-pcrl6YtwouK3gL0dviO3f~ANT-i6L2zIweQ9V7EA1FCFRp1qS4BQdbRByrdJc~y68Tx0TIaEaSQ0WCcSSsMEf~z651P2jSX3UxtWTXQd5sPf701QwQIXXQ~2uNsG3bazHOrePU94N1Q29wHJhtnBhOi-vJsddu63~EzzIHlsDuWyX2kwoLmP~hCOGecAKVUtQkjUOs4Yzbzu~LW4QEuVmadli58CKKLKA5MLdJPZmy340Quk37gdhrsL66j-qVTEryu2wYzggp8zstg__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA
• Garg, B., & Prabheesh, K. P. (2021). Testing the intertemporal sustainability of current account in the presence of endogenous structural breaks: Evidence from the top deficit countries. Economic Modelling, 97, 365-379. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2020.04.007
• Gençoğlu, P., & Ünlü, F. (2019). Türkiye’de cari açığın sürdürülebilirliği: ekonometrik analiz. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 37(4), 627-650. https://doi.org/10.17065/huniibf.458542
• Gümüşoğlu, N. K., & Alçın, S. (2019). The impact of capital flows on current account deficit for Turkey. Journal of Life Economics, 6(1), 21-34. https://dergipark.org.tr/en/pub/jlecon/article/533024
• Karahan, Ö. (2020). Sustainability of current account deficit in Turkey. International Journal of Business and Economic Sciences Applied Research (IJBESAR), 13(2), 62-69. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=938091
• Karış, Ç. (2020). Cari açık belirleyicileri ve sürdürülebilirlik olasılığı ilişkisi: Türkiye. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(İktisadi ve İdari Bilimler), 99-106. https://doi.org/10.18506/anemon.634510
• Karul, Ç., Berk, E., & Koncak, A. Türkiye’de cari açığın sürdürülebilirliği: Yeni yaklaşımlarla yeni bir bakış açısı. Institutions, National Identity, Power, and Governance in the 21st Century, 259. http://www.icopec.org/icopec2017_3/wp-content/uploads/2017/06/Institutions_National_Identity_Power_Governance_in_the_21st_Century_IJOPEC2017.pdf#page=260
• Keskin, N. (2019). Türkiye’de cari işlemler hesabı ile finans hesabı arasındaki nedensellik ilişkisi. İzmir İktisat Dergisi, 34(2), 279-297. https://dergipark.org.tr/en/pub/ije/article/623748
• Keşap, D., & Sandalcılar, A. R. (2021). Net hata ve noksan hesabı belirleyicilerinin Analizi: Türkiye Örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (32), 149-168. https://doi.org/10.18092/ulikidince.934498
• Kızıldere C., Türkiye’de cari açık sorununun enerji tüketimi ve ekonomik büyüme açısından değerlendirilmesi: ampirik bir analiz, BMIJ, (2020), 8(2): 2121-2139 doi: http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v8i2.1493
• Konak, A., & Mütevelli, D. (2019). Türkiye’de cari açığın finansman yapısı ve sürdürülebilirliği: ekonometrik bir analiz. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(1), 123-140. https://dergipark.org.tr/en/pub/tsadergisi/issue/44605/466978
• Kucukefe, B. (2019). Energy price shocks and dynamics of current account in Turkey: a favar approach. Journal of Economics Finance and Accounting, 6(3), 135-141. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2019.1112.
• Özdurak, S.T. (2015). Hysteresis makro iktisat. İkinci Sayfa.
• Özer, M., & Malovic, M. (2020). Ball and chain effect: Is Turkey’s growth rate constrained by current account deficit?. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 558, 124997. https://doi.org/10.1016/j.physa.2020.124997.
• Özbek, S., Önder, F. ve Günay, E. (2019). İkiz açık hipotezinin geçerliliği: Türkiye örneği. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Aralık 2019, 6(43), 501-515. https://web.archive.org/web/20220301135026id_/https://sobider.com/files/sobider_makaleler/7c886ffb-ea94-4c63-b063-33507f826b00.pdf.
• Sandalcılar, A. R. ve Altıner, A. (2014). Türkiye’de tüketici kredileri ile cari işlemler açığı arasındaki nedensellik ilişkisi. Bankacılar Dergisi, 25(89), 28-40. https://search.trdizin.gov.tr/yayin/detay/157673/.
• Sanni, G.K.; Musa, A.U. and Sani, Z. (2019). Current account balance and economic growth in Nigeria: An Empirical Investigation. CBN Economic and Financial Review. 57(2), 83-106. https://dc.cbn.gov.ng/efr/vol57/iss2/4/.
• Seyidoğlu, H. (2015). Uluslararası iktisat; teori, politika ve uygulama. Güzem Can Yayınları No:29.
• Sumiyati, E. E. (2022). Macroeconomic Factors and Current Account Deficit in Indonesia. Economics and Business Quarterly Reviews, 5(4). https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4240563
• Şahin, B. E. (2011). Türkiye’nin cari açık sorunu. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(2), 47-56. https://dergipark.org.tr/en/pub/ebd/issue/4858/66823
• Şahin, I. F. O. (2022). Türkiye’nin 1980-2021 dönemi dış ticaret gelişiminin irdelenmesi. Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(27), 82-99. https://dergipark.org.tr/en/pub/gumrukticaretdergisi/issue/69206/1078322
• Türk E., Özdemir Z., (2018). Türkiye’de cari işlemler açığının sürdürülebilirliğinin tarihsel ayrıştırma metodu ile tahmini. Politik Ekonomik Kuram, 2(1), 1-18. https://doi.org/10.30586/pek.425687
• Türk A., & Şahin, S. (2018). Türkiye’de cari açık sorunu ve çözmeye yönelik bir model örneği. Atlas Journal, 4(8), 149-163. https://doi.org/10.31568/atlas.60
• Türkmen, N. C. (2018). Türkiye’nin cari işlemler hesabı açıklarını belirleyen etmenlerin tespiti. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 530-543. https://doi.org/10.29106/fesa.403039
• Uçak, S. (2017). Cari denge ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye analizi. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(02), 107-139. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=685456
• Uslu, H. (2019). Logit-Probit modeli yardımıyla Türkiye’de cari açık kaynaklı kriz riskini etkileyen faktörlerin belirlenmesi . Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi , 5 (2) , 153-178 . https://doi.org/10.20979/ueyd.558830
• Uslu, H. (2020). Türkiye’de kredi genişlemesinin cari açık üzerindeki etkileri: Ardl sınır testi yaklaşımı. Maliye ve Finans Yazıları, (114), 441-482. https://dergipark.org.tr/en/pub/mfy/issue/57727/659435 Yıldırım, K., Karaman, D., Taşdemir, M. (2016). Makro ekonomi. Seçkin Ekonomi