ZEMAHŞERİ’NİN KEŞŞAF TEFSİRİ ÖZELİNDE MÜŞAKELE ÜSLUBU

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 3, 125 - 136, 31.05.2018

Adnan Arslan

Öz

Lafız ve mana bakımından muciz bir beyana sahip
olan Kur’an, indirildiği Arap dilinin edebi sanatlarını en yüksek bir üslupta
kullanmıştır. Bu anlatım üsluplarından birisi de müşakeledir. Cahiliye şiirinde
de kullanılan ve ifadede aynı lafzın farklı anlamlarda kullanılmasına imkân
vererek ifadeye estetik değer katan bu üslup Kur’an’da da yerini almıştır.
Erken dönem belagat ve tefsir kaynaklarında farklı lafızlarla ifade edilmesine
karşın nihayet “müşakele” ile kavramlaşan bu üslup, bazı “müşkil” ayetlerin
İslam akidesine uygun düşecek şekilde anlaşılmasında yararlı olmuştur. Bu
sanatı “müşakele” kavramı ile kullanan müfessirlerden biri de Zemahşeri’dir.
Telifi olan “el-Keşşâf” tefsirinde bazı ayetlerin yorumunda bu sanatı kullanmış
ve ona göre tefsirini yapmıştır. Bu araştırma el-Keşşaf tefsiri özelinde
Zemahşeri’nin “müşakele” üslubunu ortaya koyacaktır. Giriş bölümünde müşakele
üslubuna dair literatür taraması yapılacaktır. Birinci bölüm kısaca Zemahşeri
ve el-Keşşâf tefsiri hakkında bilgi verecektir. İkinci bölümde ise el-Keşşâf
tefsirinin içerisinde müfessirler tarafından “müşakele” bulunduğu ifade edilen
ayetlerin tefsirindeki yaklaşımını ele alacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Arap dili belâgatı, tefsir, müşakele, Zemahşeri

Kaynakça

• Ateş, Avnullah Enes. “Bir Tercüme Problemi Olarak Kur’an’da Müşakele Üslubu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16/31 (Bahar 2017): 109-128. Buharî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002. Güllüce, Veysel. “Kur’an-ı Kerim’de Allah’a Müşakele Yoluyla İsnad Edilen İfadelerin Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 25 (2006): 41-62. Halil b. Ahmed, Ebu Abdirrahman el-Ferahidi. Kitabu'l-ayn. tahk.: Mehdi el-Mahzumi. Beyrut: Daru ihyai't-Türasi'l-Arabi, ts.İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn. Tefsîru’l-Kurâni’l-Azîm. tah: Sâmî b. Muhammed es-Selâme. Beyrut: Dâru Taybe, 1999. İbni Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l-Arabi’l-Muhit. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1994. İbrâhim, Bâsim Muhammed. “Belâgatu’l-müşakele fi’l-Kurâni’l-Kerîm”, Mecelletu’l-feth, 32 (2008).İsfahâni, Râgıp. Müfredât. tah: Safvân Adnân Dâvûdî. Şam: Dâru’l-kalem, 1430/2009. Karagöz, İsmail. “Kurân’da Nisyan Kavramı”. Diyanet İlmi Dergi. 33/3 (1997): 49-58. Kazvînî, Ebû'l-Meali Celaleddin el Hatîb. el-Îzâh fî Ulûmi'l-Belağa: el-Meânî ve'l-Beyân ve'l-Bedi'. Beyrut: Dâru İhyai'l-Ulum, 1998.Kınar, Kadir. “Edebiyatta Tersinme/Üslûbu’t-Tehekküm Sanatının Arap Dili Ve Edebiyatında Bazı Örnekleri”. Bilimname. 30/1 (2016): 9-26. Marulcu, Hasan Tevfik. “Kur'ân’da Edebî Bir Üslup Olarak Tehekküm Ve Müşâkele – Kelâm Açısından Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 29 (2017): 327-338.Maturidi, İmam Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Te’vilâtü Ehli’s Sünne. haz. Mücdi Bâsellum. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005. Murtaza, Şerif. Emâlî. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2004.Sibeveyh, Ebu Bişr 'Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. nşr. Abdüsselam Harun. Kahire: Mektebetü'l-Hancı, 1982.Tahiru’l-Mevlevi. Edebiyat Lugatı. İstanbul: Enderun Kitapevi, 1994.Tan, Tuncay. Kur’an-ı Kerim’de İstihza Kavramının Semantik Analizi. (Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2007). Yerinde, Adem. “Dil ve Belâgat Yönünden Ebüssuûd Efendi’nin Tefsiri İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm -Müşâkele Sanatı Örneğinde-“. Usûl İslam Araştırmaları. 26 (Temmuz-Aralık 2016): 337-363. Zebîdî, Muhibbuddin Ebi Feyyaz es -Seyyid Muhammed Murteza el -Haseni’l-Vâsitiyyi. Tâcu’l-Arus Min Cevâhiri’l-Kâmus. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâikı’t-tenzîl ve uyûni’l-akâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2003.