HÜSN VE KUBH KONUSUNDA FAHREDDİN ER-RÂZİ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELİK ELEŞTİRİLERİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 4, 81 - 110, 29.11.2018

Serkan Çetin

Öz

İslâm
düşünce geleneğinde hüsn ve kubh kavramları ile nitelenen iyilik ve kötülük
problemi, kelâm ekollerinin üzerinde uzunca durduğu, farklı görüşlerin ileri
sürüldüğü ve buna dayalı olarak farklı tartışma alanlarının açıldığı bir
meseledir. Aklî ilimlerdeki yetkinliği ve birikimi her türlü açıklamadan
vareste olan Fahreddin er-Râzî’nin farklı disiplinlerde telif etmiş olduğu
eserleri dikkate alarak bu meseledeki düşünce seyrini takip ederek ulaşmış
olduğu sonucu belirlemek ve Eş‘arî kimliğini dikkate alarak Mu‘tezile’ye karşı
bu konudaki eleştiri ve yorumlarını sunmak da oldukça önemlidir. Nitekim
Fahreddin er-Râzî ilim tahsili için gitmiş olduğu yerlerden biri olan Harezm’de
Mu‘tezillî düşünce ile doğrudan etkileşime geçerek Mu‘tezilî öğretiye çok yakından
vâkıf olmuştur. Bu sebeple gerek konunun, gerekse itiraz ve yorumlarının
sunulduğu şahsın önemine binaen bu çalışmada ilk olarak İslâm düşüncesinde iyi
ve kötüyü ifade eden hüsn ve kubh terimlerinin kavramsal tahlili yapılacak,
daha sonra Eş‘arî, Mu‘tezile ve Mâturîdî kelâm okullarının konuya yaklaşımı ile
ilgili değerlendirme sunulacaktır. Daha sonra ise çalışmanın ana konusunu
teşkil eden hüsn ve kubh meselesinde Fahreddin er-Râzî’nin yaklaşımları ve Mu‘tezile’ye
yönelik eleştirileri ele alınacaktır. Bununla birlikte Fahreddin er-Râzî’nin bu
meselede Mu‘tezile’ye yönelik itirazların daha kolay anlaşılabilmesi adına Râzî’nin
eleştirilerinden önce Mu‘tezile’nin bu meselede istidlâl bağlamında ileri
sürmüş olduğu örnek ve argümanlara yer verilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Fahreddin er-Râzî, hüsn, kubh, Mu‘tezile

Kaynakça

• Bâkıllânî, Kâdî Ebî Bekr Muhammed b. Tayyib. Temhîdü’l evâil ve telhisü’l delâil, thk. Mektebü’l İlmî li’t tahkîk. 2. Baskı. Beyrût: Müessesetü’l Müessesetü’l Kütübi’l Sekâfiyye, 1437/2012.Bardakoğlu, Ali. “Hüsn ve Kubh Konusunda Aklın Rolü ve İmam Maturidi”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2012) 59-75.Bulut, Zübeyir. “Hüsün Ve Kubuh Meselesinin Ahlâk Teorilerine Temel Oluşturması Bakımından Analizi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 13/2 (2015) 634-654.
• Barlak, Muzaffer. Husün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.Cüveynî, İmamü’l Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah. el-İrşâd, thk. Zekeriyya Umeyrât. 2. Baskı. Beyrût: Darû’l Kütübi’l İlmiye, 1437/2016.Cüveynî, İmamü’l Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah. 1. Baskı. 2. Cilt.el-Burhân fî Usûli’l fıkh thk. Abdülazîm Dîb, Devletü’l Katar, 1399/1979.Ceylan, Ahmet. İmâm Eş’ârî’de Hüsün-Kubuh Problemi, Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri, ed. Cemalettin ERDEMCİ- Fadıl AYĞAN, İstanbul Beyan Yayınları: 2014.Cengiz, Yunus. Kâdî Abdülcebbâr’da Ahlâkî Önermelerin Kaynağı, İslam Düşüncesinde Ahlâkî Önermlerin Kaynağı, ed. Eşref Altaş, Mervenur Yılmaz, İstanbul: Nobel Yayın, 2016.Cârullah, Zühdî. el-Mu‘tezile, Beyrût: Müessesetü’l Arabiyyetü li’dirâsâti ve’n neşr, 1990.Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16-17, (1998-1999) 55-90.Duman, Ali. “Şerafeddin Yaltkaya ve Mu‘tezile ve Husn kubh Meselesi Makalesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4/2 (2002) 53-65.
• Eş‘arî, Ebü’l Hasan Ali, b. İsmâil. el-Luma‘ thk. Abdülazîz İzzeddin es-Sirvân. 1. Baskı Beyrût: Dâru’l Lübnân, 1408/1987.Eş‘arî, Ebü’l Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l islâmiyyîn ve ihtilâfü’l musalliyîn, thk. Naîm Zarzûr.1. Baskı. Beyrût: Mektebetü’l Asriyye, 1436/2015.