Söz Sanatları Çerçevesinde Cevâmiu’l-Kelim Olgusu

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 173 - 190, 30.05.2020

Adnan Arslan

Öz

Çoğu hadis âliminin görüşüne göre az sözle çok anlam ifade etmek manasına gelen cevâmiu’l-kelim, Hz. Peygamber (a.s.m.)’ın beyanının özelliklerinden birisidir ve öyle de olmalıdır. Zira kıyamete kadar gelecek tüm insanlığa rehberlik etme istidadında bulunan hadislerin lafızca sınırlı olması mana bakımından derin ve geniş olmasını gerekli kılmıştır. Gayet muhtasar hadislerin olabildiğince çok yönlü anlamlar ihtiva etmesinde, ibarelerin edebi sanatlarla yoğrulmasının mühim bir katkısı vardır. Bu bakımdan sünnetin asırlar üstü geniş bir zaman dilimi ve farklı kültür coğrafyaları üzerindeki tatbik kabiliyeti yahut günümüz ifadesiyle “evrenselliği”, Arap dili belâgati ve edebi imkânlarının mükemmel bir şekilde kullanılmasıyla mümkün olmuştur denilebilir. Bu itibarla hadislerin kaybolup gitmeyip kalıcılık ve tesir kazanmasında ibarenin “din dili”ni ihtiva etmesinin yanında edebi yönden “zengin” oluşunun da etkisi olduğu düşüncesi bu çalışmanın varsayımını oluşturacaktır. Bu çalışmada öncelikli olarak Arap dili ve hadis âlimlerinin “cevâmiu’l-kelim” olarak nitelendirdikleri hadislerde bulunan söz sanatları incelenecektir. İkinci olarak söz konusu hadisler üzerine yapılan şerhlerin günümüz şartları açısından ihtiva etmesi muhtemel anlamları ve tatbikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve belâgati, hadis

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. Müsnedu Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muesesetu’r-risâle, 2001. Bagavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd. Şerhu’s-sunneh li’l-Bagavî. thk. Şuayb Arnavûd. Şam: el-Mektebu’l-İslâmî, 1983. Bağdâdî, Hâfîz Hatîb. el-Câmi’ li-ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. thk. Mahmûd ed-Dahhân. Riyâd: Mektebeteu’l-maârif, 1983. Başaran, Selman. “Hadislerin Lafız ve Mana Olarak Rivayeti Meselesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1991): 51-65. Beyhâkî, Ebû Bekr. Şuabu’l-îmân. thk. Abdulâlî Abdulhamîd. Riyâd: Mektebeu’t-ruşd li’n-neşr, 2003. Bolelli, Nusrettin. “Nahivde Hadisle İstişhad Meselesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5-6 (1987-1988): 165-175. Buhâri, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Edebu’l-Müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye,1989. Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Musannef İbn Ebî Şeybe. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyâd: Mektebetu’r-rüşt, 1409. Ebu Zer’a, Veliyyuddîn. Kitâbu tarhi’t-tesrîb fî şerhi’t-takrîb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ty. Ece, Abdurrahman. “Bana Cevâmiu’l-Kelim (Özlü Sözler) Verildi Hadisinin Tahlili. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 13 (Bahar 2019): 57-89. Gelgeç, Sevim. “16/Nahl 44 Bağlamında Hz. Peygamber’in Tebyin Görevi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/1 (2015): 275-299. İbn Hibbân, Ebû Hâtim. Sahîh İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnavûd. Beyrut: Muesesetu’r-risâle, 1988. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-kutubi’l-Arabiyye, ts. İbn Teymiye, Takiyyuddîn Ahmed. Mecmûu’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. el-Medîne: Mecmau’l-Fehd li’t-tıbâa, 2005. İbnu’l-Mukri’, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. Mu’cemu İbni’l-Mukri’. thk. Ebî Abdirrahmân Âdil b. Sa’d. Riyâd: Mektebetu’r-rüşd, 1998. İsfehânî, Ebû Nuaym. Hilyetu’l-evliyâ ve tabakâtu’l-asfiyâ. Mısır: es-Seâde, 1974. Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Selâme b. Ca’fer b. Alî b. Hakmûn. Müsnedu’ş-Şihâb el-Kudâî, thk. Hamdî b. Abdulhamîd. Beyrut: Muesesetu’r-risâle, 1986. Mukbil, Ömer b.Abdillâh b. Muhammed. Cevâmiu’l-kelimi’n-nebevî: Dirâsetun te’sîliyye. Londra: Tekvîn li’d-dirâsât ve’l-ebhâs, 2017. San’ânî, Muhammed b. İsmâîl b. Salâh. Kitâbu subuli’s-selâm. Dâru’l-hadis et-tab’a, ty. Seâlibî, Ebû Mansûr. et-Temsîl ve’l-muhâdara. thk. Abdülfettâh Muhammed el-Halû. ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-kitâb, 1983. Taberâni, Ebu’l-Kâsım. el-Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulhamîd. Kahire: Mektebetu İbn Teymiye. 1994. Yapar, Güray. Hadislerin Yazılı Malzemeye Dönüşme Süreci (m. 610-770). Yüksek Lisans Tezi: Erciyes Üniversitesi, 2005.