Osmanlı Dönemi Kadın Dergilerinde Kadın Okurların Dünyası

Yıl 2023, , 239 - 259, 26.10.2023

Beyhan Kanter

https://doi.org/10.31465/eeder.1287252

Öz

Osmanlı Dönemi’nde, Tanzimat’tan itibaren yaygınlaşmaya başlayan basın kültürü, toplumun her kesiminin sosyal, siyasi ve iktisadi gelişmelerden haberdar olmasına, edebî faaliyetlerin farklı kitleler tarafından takip edilmesine imkân tanır. Basın kültürünün gelişmeye başlamasının önemli taraflarından biri de kadınların kendilerine ait bir alan oluşturmaları, beklentilerini, taleplerini ve şikâyetlerini duyurabilmeleridir. Kadın yazarların süreli yayınlarda görünmeleri, Osmanlı kadınlarının kamusal alandaki varlık alanlarının genişlemesini ve kadın kamuoyunun oluşmasını sağlar. Farklı sosyal çevrelere mensup kadınların süreli yayınlara gönderdikleri mektuplar ve yazılar da dönemin kadınlarının gündelik hayat pratikleri, okuryazarlık durumları ve kültürel sermayeleri ile ilgili önemli veriler içermektedir. Bu makalede, 1869’dan 1920 yılına kadar yayımlanan kadınlara yönelik süreli yayınlardaki okur mektuplarından hareketle kadın okurların beklenti, talep ve şikâyetleri devrin sosyolojik koşulları bağlamında irdelenecektir. Kadın gazetelerine/dergilerine gönderilen kadın imzalı mektuplardaki ideal hayat tasavvurunun neler olduğu açıklanacak ve dönemsel olarak söz konusu hususlarda değişiklikler olup olmadığı tespit edilmeye çalışılacaktır. Çalışmanın temel amacı, Osmanlı kadın dergilerindeki okur mektuplarından hareketle okuryazar Osmanlı kadınlarına dair tipolojik değerlendirmelerde bulunmaktır. Çalışmanın temelini, eski harfli kadın dergilerindeki okur mektuplarının sosyolojik veriler ışığında incelenmesi oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın okurlar, eğitim, gelenek, görenek, hukuk

The World of Women Readers in the Ottoman Women’s Journals

Öz

Press culture, which spread from the Tanzimat Reform Era onward, makes it possible for all segments of society to be aware of the social, political, and economic structures and allows for a wider audience to follow literary activities. With the start of the press culture, literate Turkish women began to create a space of their own and found an authority to convey their life experiences, expectations, demands, complaints, and literary works directly or indirectly. With the popularity of newspapers and magazines, especially for women, women readers began to send letters to periodicals in addition to their literary works, containing their opinions on social, economic, and cultural issues. In this article, the expectations, demands, and complaints of women readers will be analyzed within the context of the sociological conditions of the period by analyzing the readers' letters in periodicals for women published between 1868 and 1920. The expectations, complaints, demands, and proposals in women's letters sent to newspapers/magazines for women will be explained, and it will be tried to determine whether there are changes in these issues periodically. The primary aim of the study is to make typological evaluations of literate Ottoman women based on the reader letters in Ottoman women's magazines. The basis of the study is the analysis of the reader letters in women's magazines written in the Ottoman Turkish alphabet in light of sociological, literary, and cultural data.

Anahtar Kelimeler

Women readers, education, customs, traditions, law

Kaynakça

• A’işe Rahime (28 Ağustos 1311). “Muharrir Beyefendi”, Hanımlara Mahsus Gazete, S. 3, s. 6.
• Andı, M. F. (2004). Roman ve Hayat, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Argunşah, H. (2016). Kadın ve Edebiyat Babasının Kızı Olmak, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Aşa, E. (1989). 1928’e Kadar Türk Kadın Mecmuaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Âyine (15 Şubat 1291). “Bir Hanım Tarafından Varaka”, S. 15, s. 1.
• Âyine (16 Teşrinisani1291), “İki Numaralı Nüshamıza Varaka Gönderen Hanım Tarafından Bu defa Dahi Şu Varaka Gönderilmiştir”, S. 3, s. 3-4.
• Âyine (9 Teşrinisani 1291). “(İstanbul Ahvaline de Vakıf Okuryazar Bir Hanım Tarafından Lütfen Gönderilen Varakadır)”, S. 2, s. 3-4.
• Belkıs (6 Temmuz 1285). “Başlıksız”, Terakki-i Muhadderât, S.4, s. 3-4.
• Berktay, F. (2020), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.1., İstanbul: İletişim Yayınları, s. 348-362.
• Büyükkarcı Yılmaz, F., Gençtürk Demircioğlu, T. (Haz.) (2009). Kadınlar Dünyası 1.-50. Sayılar Yeni Harflerle (1913- 1921), İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Cenâb (22 Şubat 1285). “Mektup”, Terakki-i Muhadderât, S. 29, s. 2.
• Çakır, S. (1996). Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul: Metis Yayınları, İstanbul.
• Davulcu E.; Temel, M. (2017). b “Osmanlı Devleti’nde Yayınlanan İlk Kadın İlavesi Terakki-i Muhadderat’taki Kadın Mektuplarının Tahlili”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, S.44, s. 241.
• Demirci, N. (2012). Tercüman-ı Hakikat Gazetesi (1- 1500. Sayılar) İnceleme ve Seçilmiş Metinler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sivas.
• Demirdirek A. (1993). Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Gençtürk Demircioğlu T., Büyükkarcı Yılmaz F. (200). Kadınlar Dünyası 51.100 Sayılar (Yeni Harflerle), İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Hasekili Nuriye (16 Teşrinisâni 1285). “(Bir Varaka)” Terakki-i Muhadderât, S. 23, s. 3.
• Hatice Halet (5 Şubat 1311). “İzzetli Efendim Hazretleri”, Hanımlara Mahsus Gazete, S. 49, s. 2-3.
• Hayriye Mağmume (23 Mayıs 1312), “Büyük İftihar”, Hanımlara Mahsus Gazete, S. 64 s.1-2.
• Hayriye (21 Eylül 1285), “Varaka”, Terakki-i Muhadderât, S.15, s. 4-5.
• İlengiz, Ç. (Haz.) (2011). Genç Kadın 1919 Ocak-Mayıs (Yeni Harflerle), İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Kâmile (24 Ağustos 1285). “(Varaka)”, Terakki-i Muhadderât, S. 11, s. 3-4.
• Kılıç Denman, F. (2009). Bir Jön Türk Dergisi: Kadın, İstanbul: Libra Kitap.
• Kılıç Denman, F. (Haz.) (2010). Yeni Harflerle Kadın (1908-1909), İstanbul: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Modayı Seven Bazı Kadınlar, (21 Nisan 1287/13 Safer 1288). “(Kadınlar Tarafından Matbaamıza Gelen Varakadır)”, İbret, S.2, s. 2.
• Oğuz, Ş. A. (Haz.) (2022). Kadınlar Dünyası (Sayı 111- 120), İstanbul: Libra Kitap.
• Rabia (13 Temmuz 1285). “Başlıksız”, Terakki-i Muhadderât, S. 5, s.1-3.
• Remziye Binti Ahmet,(18 Temmuz 1312). “Mîr-i Maarifetperver”, Hanımlara Mahsus Gazete, S. 72, s. 2-3.
• Sıdıka (24 Ağustos 1285). “Diğer”, Terakki-i Muhadderât, S.11, s. 4.
• Talay Keşoğlu, B. (Haz.) (2019). Yeni Harflerle İnsaniyet (1882- 1883) Kadınlık Hayatı (1913) Erkekler Dünyası (1914) Ev Hocası (1923) Firuze (1924, İstanbul: Libra Kitap.
• Talay Keşoğlu, B. (Haz.) (2021). Kadınlar Dünyası (Sayı 101-110), İstanbul: Libra Kitap.
• Talay Keşoğlu, B, Keşoğlu M. (Haz.) (2010). Türk Kadını (1918- 1919) (Yeni Harflerle), Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları, İstanbul 2010.
• Talay Keşoğlu, B., Mustafa K. (Haz.) (2019). Yeni Harflerle Bilgi Yurdu Işığı (1917- 1918), İstanbul: Libra Kitap.
• Taşkıran, T. (1973). Cumhuriyet’in Ellinci Yılında Türk Kadın Hakları, Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Terakki-i Muhadderât (28 Haziran 1285). “Belkıs Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır”, S.3, s. 3.
• Terakki-i Muhadderât (29 Mart 1285). “(Üsküdar’da Sakine Bir Hanım Tarafından Gelen Varakadır)”, S. 33, s.1-2.
• Terakki-i Muhadderât (10 Mayıs 1286). “(Ülker Hanım Tarafından Mektup)”, S. 38, s. 2-3.
• Terakki-i Muhadderât (13 Temmuz 1285). “Fâika Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır”, S. 5, s. 5.
• Terakki-i Muhadderât (13 Temmuz 1285). “El- Cevâib Muharriri Ahmed Farisi Efendi Hazretlerinin Harem-i ismet Tevemleri Hanımefendi Tarafından Gelen Varakadır”, S. 5, s. 4-5.
• Terakki-i Muhadderât (14 Haziran 1286). “(Bir Hanım İmzasıyla Gelen Varaka)” S. 43, s. 2.
• Terakki-i Muhadderât (17 Mayıs 1286). “İşkodra’dan Mektup” S. 39, s. 2.
• Terakki-i Muhadderât (20 Temmuz 1285). “Sofya’da Sakin Âsitaneli Leyla Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır”, S.6, s. 3-4 Terakki-i Muhadderât (28 Haziran 1285). “(Adile Hanım İmzasıyla Gelen Varakadır)”, S. 3, s. 3-4. Terakki-i Muhadderât (9 Teşrinisâni 1285). “Beş On Hanım İmzasıyla Matbaamıza Gelen Varaka Suretidir”, S. 22, s. 4.
• Terakki-i Muhedderât (13 Temmuz 1285). “Hayriye Hanım İmzası ile Vürûd Eden Varakadır”, S. 5, s.3-4.
• Tercümân-ı Hakikat (12 Kanunuevvel 1882). “Lisân- âşina Bir Hanım İmzasıyla Gönderilmiştir”, S. 1348, s. 3.
• Toska, Z.; Çakır S. vd. (1993). İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası, İstanbul: Metis Yayınları.
• Ülker (3 Mayıs 1286). “Mektup”, Terakki-i Muhadderât, S. 37, s. 2-3.
• Van Os, N.A.N. M. (2020). “Osmanlı Müslümanlarında Feminizm”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, C.1., İstanbul: İletişim Yayınları, s. 335-348.
• Yılmaz Şentürk, E. (Haz.) (2019). Yeni Harflerle Hanımlar Âlemi (1914), İstanbul: Libra Kitap.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız İnkılap, İstanbul: Metis Yayınları.
• Zorbay, A.; Atik A. (Haz.) (2020). Yeni Harflerle Sıyanet (1914), İstanbul: Libra Kitapçılık.