Orhan Veli Kanık Şiirlerinde “Sözlü İroni”

Yıl 2023, , 605 - 620, 26.10.2023

Musa Eraslan

https://doi.org/10.31465/eeder.1311192

Öz

İroni, söylenilen bir sözün kendisinden başkaca anlamlarını çağrıştıran, daha çok nesnesi edindiği muhatabını eleştirmeye veya alaya almaya odaklanan, çoğunlukla mizahla sentezlenen bir söylem türüdür. Birçok yapılma şekli olsa da ironi, daha çok söylemin tersini kastetme, eleştirel ve alaysamalı öteki anlamını ima etme esasına göre işler. Gündelik yaşamda ve edebî eserlerde sıklıkla örneklenen bu işleyiş, kuramsal açıdan “sözlü ironi” olarak adlandırılır. Türk edebiyatında öteden beri mizah düzleminde değerlendirilen ironi, Türk edebiyatının özellikle Cumhuriyet’ten sonra kendini fazlasıyla belli eden bir söylem şekli olarak belirir. Etrafında şekillendiği mizah ve hicivden, net ve keskin çizgilerle ayrıştırılabilmesinin mümkün olmadığı ironi, Garip hareketinin öncü ismi Orhan Veli’nin şiirlerinde, bilinçli ve yoğun biçimde kullanılır. Kendini ve sıradan insanın basit yaşamını şiirlerine mizah ve ironiyi şiirinin karakteristiği yapma isteği Orhan Veli’yi Türk şiir geleneğinde özgün bir yerde konumlandırır. Bu makalede Orhan Veli’nin şiirlerinde sözlü ironinin izi sürülecek ve kullanım şekli üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İroni, Sözlü İroni, Türk Edebiyatı, Şiir, Orhan Veli Kanık

“Verbal Irony” in Orhan Veli Kanik Poems

Öz

Irony is a type of discourse, mostly synthesized with humor, that evokes other meanings of a spoken word, focuses on criticizing or mocking its interlocutor. Although there are many ways of doing it, irony works on the basis of meaning the opposite of discourse, implying the meaning of the critical and sarcastic other. This process, which is frequently exemplified in daily life and literary works, is theoretically called “verbal irony”. Irony, which has long been evaluated on the level of humor in Turkish literature, appears as a form of discourse that started to form its own boundaries, especially in the Republican phase of Turkish literature. Irony, which cannot be separated with clear and sharp lines from the humor and satire it is shaped around, is used consciously and intensely in the poems of Orhan Veli Kanık, the pioneer of the Garip movement (I. New). Orhan Veli Kanık’s desire to make humor and irony characteristic of his poetry is an important factor in this being the case. As a matter of fact, the shocking and interesting aspect of Orhan Veli’s poetry in the Turkish poetry tradition stems from this. In this study, in which the traces of verbal irony are traced in the context of Orhan Veli Kanık’s poems, it is seen that the poet prefers ironic expression in many of his poems, and these are especially concentrated around verbal irony.

Anahtar Kelimeler

Irony, verbal irony, Turkish literature, poetry, Orhan Veli Kanık

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2009), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akay, H. (2009). Şiire Yeniden Bakmak, İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Boynukara, H. (1993). Modern Eleştiri Terimleri, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Cebeci, O. (2016). Komik Edebi Türler Parodi Satir ve İroni, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Enginün, İ. (2002). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergün, A. (2019). İhsan Oktay Anar’ın Romanlarında İroni, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi: Kayseri.
• Evis, A. (2023). “Orhan Veli Kanık’ın Öykülerinde Değerler Dünyası”, Edebî Eleştiri Dergisi, 7 (1), s. 99-117.
• Fedai, Ö. (2009). “Garip ve İkinci Yeni Şiirinde Bir Kaynak Olarak Humour ve İroni”, Turkish Studies, 4/1-1, s. 997-1021.
• Güçbilmez, B. (2005). İroni ve Dram Sanatı, Ankara: Deniz Yayınevi.
• Hamon, P. (1995). “Alaysılama”, çev. Kılıçbay B., Güldiken Mizah Kültür Dergisi, 7, s. 7-9.
• Hutcheon, L. (2008). “İroni, Nostalji ve Postmodern”, çev. Kovulmaz B., Cogito (İroni), 57, s. 211-230.
• Jankelevitch, V. (2008). “Kendisine Dönük İroni: Dokunup Geçme Sanatı”, çev. Türkay O., Cogito (İroni), 57, 137-142.
• Kanık, O. V. (2016). Bütün Şiirleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karataş, T. (2011). Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Sütun Yayınları.
• Korkmaz, R. ve Özcan, T. (2014). Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri, ed. Ramazan Korkmaz, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı içinde (s. 237-340) Ankara: Grafiker Yayınları.
• Lang, B. (2008). “İroninin Sınırları”, çev. Öztürk Ş., Cogito (İroni), 57, s. 231-249.
• O’Conner, W. (2009). “İroni”, Salman Y., Hakyemez D., Kitap-lık Aylık Edebiyat Dergisi, 123, s. 59-61.
• Par, A. H. (2002). Orhan Veli Kanık, İstanbul: Serhat Yayınları.
• Sazyek, H. (1999). Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şimşek, T. (2016). “Cemal Süreya’nın Şiirinde Humor”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 57, s. 1757-1779.
• Taşdelen, V. (2007). “İroni”, Hece Dergisi (Edebiyatta Paradoksun Biçimi: İroni-1), s. 124 53-66.
• Tuğluk, A. (2019). İroni ve Roman - Postmodern Türk Romanında İroninin Serüveni, İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Ulus, G. (2019). Orhan Veli Şiirinde Özne ve Varoluş Sorunsalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.