XIX. Yüzyılda Nazma Çekilmiş Bir Destan: Muhlis’in Siyerü’l-Kerebü’l-Gâzî’si

Yıl 2024, , 36 - 67, 26.03.2024

Ömer Arslan

https://doi.org/10.31465/eeder.1337882

Öz

İslam öncesi ve sonrası olmak üzere iki dönemde incelenen Türk destanları arasında İslamiyetin kabulünden sonra kahramanın eylemlerini yönlendiren dinî motivasyonlar bakımından dinî-menkıbevi destanlar şeklinde sınıflandırılan destan türü ortaya çıkmıştır. Battâlnâme, Dânişmendnâme türünden dinî bir destan olan Kerbnâme de sözlü gelenekte olgunlaşıp mensur olarak yazıya dökülmüş, bu mensur metinlerden dil içi çeviri yoluyla manzum Kerbnâmeler yazılmıştır. Bu makalede, bilinen iki manzum Kerbnâme’den biri olup bugüne dek üzerinde çalışma yapılmamış olan Siyerü’l-Kerebü’l-Gâzî’si tanıtılmıştır. Dinî-menkıbevi destan türü ve Kerbnâmelere değinildikten sonra, eseri XIX. yüzyılın başında nazma çeken Muhlis hakkında elde edilen bilgiler sunulmuş, mevcut nüsha tavsif edilmiş, metnin biçim, içerik, dil, üslup ve imla özellikleri incelenmiştir. Ekte eserin sebeb-i telif faslı, ilk meclisi ve ferağ kaydının transkripsiyonlu çevirisi ile birlikte yazma nüshasından örnek sayfalar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Amr b. Ma‘dîkerib, Kereb-i Gâzî, Kerbnâme, Dinî-Menkıbevî Destanlar, Türk Destanları

A Prose Epic Translated into Verse in the XIXth Century: Muhlis' Siyerü'l-Kerebü'l-Gâzî

Öz

Among the Turkish epics, which were examined in two periods: pre-Islamic and post-Islamic, after the adoption of Islam, the genre of epics, classified as religious-legendary epics, emerged in terms of the religious motivations that guided the actions of the hero. Kerbname, which is religious epic like Battalname and Danishmendname, were also written in prose after taking their final form in the oral literary tradition, and finally Kerbnames in verse form were composed from these prose texts through intralingual translation. In this article, Siyerü'l-Kerebü'l-Gazi, one of the two known Kerbnames in verse form that has not been studied until now, is introduced. After mentioning the religious-legendary epic genre and Kerbnames, the information obtained about Muhlis, who translated this work into verse at the beginning of the XIXth century, was presented, the manuscript of the work was described, and the form, content, language, style, and spelling features of the text were examined. In the appendix, sample pages from the manuscript are presented, as well as transcriptions of the prologue containing reason for writing the book, the first chapter, and the colophon of the work.

Anahtar Kelimeler

Amr ibn Ma‘dikarib, Ghâzî Kereb, Kerbname, Religious-Legendary Epics, Turkish Epics

Kaynakça

• Ardıç, F. (2020). Hz. Ali Dönemi Valileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bursa.
• Atalan, M. (2011). “Anadolu’da Cenk-namelerin Toplumsal Yansıması”. Kelam Araştırmaları, 9(1), s. 45-56.
• Atsız, N. (2002). “Türk Destanını Sınıflandırma Tecrübesi”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları (Metinler, İncelemeler), ed. Sakaoğlu, S.- Duymaz, A., İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Avcı, C. (2004). “Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin”. DİA. C. XXIX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 353-355.
• Başaran, S. (1994). “Ebû Mihnef”. DİA. C. X, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 188-189.
• Canyıldıran, A. G. (2017). Kıssa-i Kerb Gâzî ve Hikâye-i Muhammed Hanefî, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta.
• Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknameleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneğ, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Egüz, E. (2017). Erzurumlu Mustafa Darîr'in Sîretü'n-nebî'sindeki Türkçe Manzumeler: İnceleme-Metin, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Eltiş, S. (2022). Kıssa-ı Kereb-i Gâzî veya Hikâye-i Muhammed Hanefî, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü: Çorum.
• Emeksiz, A. (2015). “Türk Destanlarının Karakteristik Özellikleri”, Arts & Humanities Conference of The Silk Road, Daegu, Güney Kore, 15 Şubat 2015, s. 263-286.
• Evliya Çelebi (1996). Seyahatname I. Kitap, haz. Dağlı, Y., Kahraman, S. A., Dankoff, R., Gökyay, O. Ş., İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi (2002). Seyahatname VI. Kitap, haz. Dağlı, Y., Kahraman, S. A., İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi (2003). Seyahatname VII. Kitap, haz. Dağlı, Y., Dankoff, R., İstanbul: YKY.
• Fayda, M. (2009). “Siyer ve Megâzî”, DİA. C. XXXVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 319-324.
• İyiyol, F. (2014). Kerb Gazi Destanı (İnceleme-Metin), İstanbul: Sütun Yayınları.
• Kaplan, M. (2014). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar-3 / Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1986). “Türkler'de Halk Hikayeciliğine Ait Bazı Maddeler: Meddahlar”, Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu. s. 376-412.
• Küçük, S. (2015). Hz. Ali- İfrit Cenknamesi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Levend, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi. I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Massoudi (1865). Les Prairies d'Or, C. IV, haz. Barbier de Meynard, C., Paris: Impr. Impériale.
• Oğuz, Ö. (2004). “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”, Milli Folklor, 16(62), s. 5-7.
• Okuyucu, C. (1994). “Manzum Halk Hikâyelerinin Yeni Bir Örneği ‘Kerbnâme’”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 5, 175-202.
• Sandıkçı, K. (1997). “Ebû Ya‘lâ El-Mevsılî”, DİA, C. XV. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 330-331.
• Sezgin, U. (1971). Abû Mihnâf, Leiden: E.J. Brill.
• Sezikli, H. A. (1991). “Amr b. Ma‘dîkerib ”, DİA. C. III, İstanbul: Diyânet Vakfı Yayınları, s. 88-89.
• Steingass, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary, including the Arabic words and phrases to be met with in Persian literature, London: Routledge & K. Paul.
• Togan, Z. V. (2002). “Türk Destanının Tasnifi - III”. Türkler Ansiklopedisi, C. III, ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Saim Koca, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 912-915.
• Tuğluk. M. Emin (2020). Kerb-Nâme (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Uzun, İ. (2009). “Türkçe Siyer Kitapları”, DİA, C. XXXVII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 324-326.
• Uğur, M. (1994). “Ebû Ya‘lâ El-Mevsılî”, DİA, C. X. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 258-259.
• Uzunyaylalı, M. E. (2020). “Klasik Arap Şiirinde Örnek Bir Şair ve Komutan Ka‘ka‘ b. ‘Amr et-Temîmî”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (Aralık Özel Sayı), s. 57-83.
• Yetiş, K. (1994). “Destan”. DİA. C. XI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 202-205.
• Yılmaz, K., Canyıldıran, A. G. ve Gezer, H. (2017). “Kıssa-i Kerb Gâzî ve Hikâye-i Muhammed Hanefî’nin Mensur Bir Nüshası”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür EğitimDergisi, 6(4), s. 2344-2361.