A Late-Discovered Direktör Âli Bey’s Manuscript: “Küçük Bir Seyahat”

Yıl 2024, , 68 - 85, 26.03.2024

Batuhan Erdoğan

https://doi.org/10.31465/eeder.1341397

Öz

Direktör Âli Bey (1846-1899), one of the literary figures of the Tanzimat Era, is an author who produced works not only in the fields of theater play, short story, and humor but also in the genre of travel literature. In addition to Seyahat Jurnali, he also wrote a work titled “Küçük Bir Seyahat”, which has not been included in literary histories and was attributed to Mizancı Murat by Hakkı Tarık Us in 1940. This study examines “Küçük Bir Seyahat” in two parts. The first part discusses the emergence of the work and the differences between the text published in serial form by Us and the manuscript found in the Muallim Cevdet Manuscripts. The second part analyzes “Küçük Bir Seyahat” taking into account the characteristics of the travelogue genre and the author’s other work in this genre. Based on Âli Bey’s ideas, it is concluded that long-term journeys, which are described as “important” travels, and short-range “little” travels affect the narrative elements of travelogues. In addition, this section evaluates the impressions left by the companions on the journey, including prominent figures of Turkish literature such as Ahmet Mithat Efendi, and the places visited during the trip.

Anahtar Kelimeler

travelogue, travel writing, Ahmet Mithat Efendi, Beykoz, Seyahat Jurnali

Direktör Âli Bey’in Geç Keşfedilmiş Bir El Yazması Eseri: “Küçük Bir Seyahat”

Öz

Tanzimat Dönemi ediplerinden Direktör Âli Bey (1846-1899) piyes, hikâye ve mizah alanlarının yanı sıra seyahatname türünde de eserler veren bir yazardır. Yazarın bu türde yazılmış Seyahat Jurnali adlı eseri dışında, edebiyat tarihlerinde yer almayan ve Hakkı Tarık Us tarafından 1940 yılında Mizancı Murat’a atfedilmiş “Küçük Bir Seyahat” başlıklı bir eseri daha bulunmaktadır. Bu çalışmanın ilk bölümünde “Küçük Bir Seyahat”in ortaya çıkış süreci ve Us’un tefrika hâlinde yayımladığı metin ile Muallim Cevdet Yazmaları arasında bulunan el yazmasının farklılıkları ele alınmıştır. İkinci bölümde “Küçük Bir Seyahat”, seyahatname türünün özellikleri ve yazarın bu türdeki diğer eseri dikkate alınarak incelenmiştir. Âli Bey’in fikirlerinden hareketle, uzun süreli yolculukları anlatan “mühim” seyahatler ile kısa menzilli “küçük” seyahatlerin anlatı unsurlarını etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca bu bölümde, gezi sırasında ziyaret edilen yerlerin ve aralarında Türk edebiyatının önemli isimlerinden Ahmet Mithat Efendi’nin de bulunduğu yol arkadaşlarının yazarda bıraktığı izlenimler değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

gezi yazısı, seyahatname, Ahmet Mithat Efendi, Beykoz, Seyahat Jurnali

Kaynakça

• Açıkgöz, Y. (2007). Anadoluhisarı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Kitabelerinin Dil İncelemesi, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/
• Akbulut, Ö. (1955). Trabzon Cumhuriyetten Evvel Tarih ve Valiler, Trabzon: İstikbal Matbaası.
• Âli Bey (1314). Seyahat Jurnali: İstanbul’dan Bağdat’a ve Hindistan’a, İstanbul: Rauf Bey Kütüphanesi.
• Âli Bey (t.y.). “Küçük Bir Seyahat”, İBB Atatürk Kütüphanesi. Muallim Cevdet. No. MC_Yz_K.000041, 29 yk.
• Arıkan, M. (2019). “Keçecizade İzzet Fuat Paşa Biyografisine Katkı Beş Yıl Sonra Doğmak Üç Yıl Önce Ölmek”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 17 (27), 335-371. DOI: 10.17518/canakkalearastirmalari.661209
• Asiltürk, B. (2009). “Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler”, Journal of Turkish Studies, 4 (1), 911-995. DOI:10.7827/TurkishStudies.569
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (2. Cilt), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Bauman, Z. (2000). Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları, çev. Türkmen, İ., İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Borm, J. (2016). “Defining Travel: On the Travel Book”, Travel Writing and Terminology. Perspectives on Travel Writing (ed. Hooper G. ve Youngs T.) içinde (ss. 13-26). New York: Routledge.
• Botton, A. (2018). Seyahat Sanatı, çev. Bayer A.S., İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Çatma, B. (2021). “Abdurrahman Âdil (Eren)’in Osmanlı Matbûat Âlemine Dair Hâtıraları”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 7 (2), 636-654. DOI: 10.21551/jhf.905224
• Dinç Kurt, Y. (2008). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Türünün Gelişimi (1920-1980). (Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/
• Gökçek, F. (2022). Çalışmaya Vakfedilen Bir Hayat Ahmet Mithat Efendi, İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Gros, F. (2017). Yürümenin Felsefesi, çev. Ulutaşlı, A., İstanbul: Kolektif Kitap.
• Karaalioğlu, S. K. (1982). Türk Edebiyatı Tarihi (2. Cilt), İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Kılıç, M. M. (2020). Yeni Türk Edebiyatında Bir Edebî Tür Olarak Gezi. (Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/
• Kocatürk, V. M. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Edebiyat Yayınevi.
• Le Breton, D. (2019). Yürümeye Övgü, çev. Yerguz, İ., İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Muallim Cevdet, “Muallim Cevdet Yazmaları Tesbit Fişleri”, İBB Atatürk Kütüphanesi. No. Bel_Yz_K.000735, 181 yk.
• Okay, M. O. (1997). “Hâtırat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/hatirat
• Özgül, M. K. (2011). “Demir Asâ Demir Çarık”, Hece Gezi Özel Sayısı içinde (ss. 6-28). Ankara: Hece Yayıncılık.
• Soydaş, H. (2016). “Gautier’in İstanbul ve Haşim’in Frankfurt Seyahatnamesi Adlı Eserleri Üzerine Edebî Bir Tür İncelemesi: Gezi Yazısı”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5 (2), 705-719. DOI: 10.7884/teke.611
• Şahin, E. A. (2019). Tanzimat Dönemi Türk Tiyatrosu Etrafında Direktör Âli Bey’in Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği. (Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/
• Us, H. T. (1940). “Beykoz Köylerinde Bir Gezintinin Hikâyesi”, Vakit. 19 Eylül-14 Birinciteşrin [Ekim]. (24 bölüm).