A Gender-Based Study in Diwan Poetry: The Example of Nedim’s Diwan

Yıl 2024, , 126 - 147, 26.03.2024

Adnan Oktay

https://doi.org/10.31465/eeder.1418329

Öz

In Diwan literature, the debate centered on the gender of the beloved has been going on for a while. The basis of this debate is the uncertainty of the beloved’s gender. The fact that it is processed in various layers of meaning such as Allah, prophet, sultan, pasha, ruler, sheikh, khoja, scholar makes it difficult to determine the gender of the beloved. Naturally, it has become difficult to reach a conclusion about whether the lover is male or female. In diwan poetry, the fact that in some places the poet or beloved prefers the female gender despite being a man; the fact that he prefers the male gender despite being a woman has brought to mind the existence of homosexual approaches in the literature of this period. In this study, within the framework of the aesthetic understanding determined by tradition, the gender of the beloved, one of the main characters of the poem, was examined by focusing on Nedim’s Diwan. Document scanning, comparison, research and analysis methods were used during the study. As a result, it is seen that the beloved is handled within the framework of diwan tradition in Nedim’s Diwan. However, it has been understood that homosexual connotations are also used occasionally in the classical poetry.

Anahtar Kelimeler

Nedim, Diwan, gender, homosexuality, female, male

Dîvân Şiirinde Cinsiyet Temelli Bir İnceleme: Nedîm Dîvânı Örneği

Öz

Dîvân edebiyatında sevgilinin cinsiyeti merkezli tartışma bir süreden beri devam etmektedir. Bu tartışmanın temelinde sevgilinin cinsiyetinin belirsizliği yer almaktadır. Şiirde Allah, peygamber, sultan, paşa, yönetici, şeyh, mürşit, âlim gibi çeşitli anlam katmanlarında işlenmesi, sevgilinin cinsiyetinin belirlenmesini zorlaştırmaktadır. Tabii olarak sevgilinin erkek ya da kadın olması hususunda bir sonuca varmak güçleşmiştir. Dîvân şiirinde bazen şairin ya da âşığın erkek olmasına rağmen kadın; kadın olmasına rağmen erkek cinsiyetini tercih etmesi, bu dönem edebiyatında eşcinsel yaklaşımların varlığını akla getirmiştir. Bu çalışmada geleneğin belirlediği estetik anlayış çerçevesinde şiirin ana karakterlerinden biri olan sevgilinin cinsiyeti, Nedîm Dîvân’ı merkeze alınarak incelenmiştir. Çalışma yapılırken belge tarama, karşılaştırma, araştırma ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. Sonuç itibariyle Nedîm Dîvân’ında sevgili, Dîvân geleneği çerçevesinde işlenmiş; ancak eserde yer yer eşcinsel çağrışımların izlerine rastlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nedîm, Dîvân, cinsiyet, eşcinsellik, kadın, erkek

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim.

Destekleyen Kurum

...

Teşekkür

...

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1994). “Divan Edebiyatı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 9, s. 389-427.
• Andrews, W.G.; Kalpaklı, M. (2018). Sevgililer Çağı: Erken Modern Osmanlı-Avrupa Kültürü ve Toplumunda Aşk ve Sevgili, ed. Ulusel, M., çev. Yelçe, Z., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Aydın Yağcıoğlu, S. (2010). “Fuzûlî ve Bâkî Divanlarında Aşk Anlayışı ve Sevgili Tipi”, Turkish Studies: International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. V, S. 3, s. 559-587.
• Bayram, Y. (2015). Aşknâme, 2. Baskı, Samsun: Uğur Ofset.
• Bıçak, N. (2022). “16. Yüzyıl Mesnevilerinde Kültür ve Statüye Göre Kadın”, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, C. VIII, S. 1, s. 16-44.
• Bilgin, A. A.; Kılınç, A. (2022). “Mesnevilerde Mahbûb’un Anlam Çeşitliliği ve Cinsiyeti”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı: BELLETEN, Aralık, S. 74, s. 161-192.
• Büyükkayacı Duman, N. (2019). “Cinsellik ve Cinsel Sağlık: Tanımlar, Kavramlar, Cinsel Hak ve Özgürlükler”, N. Büyükkayacı Duman, ed. Cinsel Sağlık, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, s. 25-31.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1991). Divan Şiirinde Sapık Sevgi, 2. Baskı, İstanbul: Broy Yayınları.
• Gide, A. (1990). Tarihte Türkler, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gültekin, A.; Çaklı, L. (2005). “Sait Faik Abasıyanık ve Andre Gide’de İnsan ve Doğa Sevgisi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, s. 117-127.
• Güngör, E. (1990). Tarihte Türkler, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (1992). “Batılılaşma: Giriş”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 5, s. 148-152, https://islamansiklopedisi.org.tr/batililasma#1-giris. Erişim tarihi: 03.03.2024.
• Hocaoğlu Alagöz, K. (2022). “Klasik Türk Edebiyatının Eğlenceli Tipleri: Çengiler ve Köçekler”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, C. VI, S. 3, s. 227-239.
• Işık, M. F.; Yılmaz Kurt, Z. (2023). “Bilim İnsanı ve Bir Filozof Olarak Hypatia”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 1, 326-336.
• İpek, A. (2013). Nedîm’in Sanatı Üzerine Bir Tahlil Denemesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Elazığ.
• Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Milli Kültürü, 32. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karadavut, N. (2009). Nedîm Dîvânının Tahlili Üzerine Dilbilimsel Bir İnceleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Muğla.
• Kavas, A. (2002). “Kuloğlu”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara, C. 26, s. 359-360.
• Kaya, Bayram Ali. (2010). “Şehrengiz”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 38, s. 461-462. https://islamansiklopedisi.org.tr/sehrengiz. Erişim tarihi: 03.03.2024.
• Küçük, S. (y.y.). Bâkî Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. ekitap.kulturturizm.gov.tr. Erişim tarihi: 25.06.2024.
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. 25 Haziran 2023 tarihinde ekitap.kulturturizm.gov.tr adresinden alınmıştır.
• Nazik, S. (2018). “Klasik Şiirde Türk Güzeli”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara, Bahar, S. 45, s. 137-158.
• Öbek, A. İ. (2009). “XVIII. Yüzyıl”, Gazel Şerhleri, ed. Ceylan, Ö., s. 211-248, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Özcan, S. (2009). Topkapı Sarayı Müzesinde Bulunan 17. Yüzyıl Padişah Kaftanlarının İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Özgeriş, M. M. (2020). “Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisinde Kadının Konumlandırılması”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Haziran, S. 2, s. 153-167.
• Pala, İ. (1991). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sefercioğlu, M. N. (2001). Nev’î Dîvânı’nın Tahlili, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sümer, F. (2007). “Oğuzlar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 33, s. 325-330. https://islamansiklopedisi.org.tr/oguzlar. Erişim tarihi: 03.03.2024.
• Şar İşbilen, E.; Çığır Dikyol, D. (2018). “Eğitimde Cinsiyet Eşitsizliğine Tarihten Bir Örnek: Antik Yunan”, TUHED: Turkish History Education Journal, C. VII, S. 1, s. 92-112.
• Şentürk, A. A. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2013). Osmanlı Şiiri Antolojisi, 6. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Şentürk, A. A.; Kartal, A. (2009). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, 3. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanyıldız, A.; Büküm, M. (2017). Şemsî Dîvânçesi, (Ed. İbrahim Halil Tuğluk), Ankara: Öncü Kitap Yayınları.
• Tarlan, A. N. (2004). Şeyhî Dîvânını Tetkik, 4. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkdoğan, M. G. (2011). “Aşk Mesnevileri ve Gazellerdeki Sevgili İmajına Dair Bir Karşılaştırma”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 29, s. 111-124.
• URL-1: Kubbealtı Lugatı, http://lugatim.com/. Erişim tarihi: 03.03.2024.
• URL-2: TDK Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/. Erişim tarihi: 20.08.2023.
• Vural, E. (2021). “Divan Şairinin Kadim Dostu Memi”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. X, S. 30, s. 461-477.
• Yaraşır, Ö. (1996). Nedîm Dîvânının Tahlili, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Edirne.
• Yılmaz, G. A.; Özgürbüz, M. E. (2019). “Klasik Türk Edebiyatında Cinsiyetlendirilmiş Mekânlar: Nefhatü’l-ezhâr, Zenân-nâme, Mir’ât-ı Cünûn Örnekleminde Kadın ve Mekân”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXVI, S. 2, s. 293-306.