KUTADGU BİLİG’DE AKIL İLE İLGİLİ KAVRAMSAL METAFORLAR

Yıl 2021, , 476 - 493, 31.10.2021

Resul Özavşar

https://doi.org/10.31465/eeder.964878

Cited By: 1

Öz

Kutadgu Bilig’de ideal birey, toplum ve devletin şekillendirilmesi açısından akıl önemli bir kavram olarak karşımıza çıkar. Dönemin devlet yönetimine dolayısıyla toplumun hayatına yön veren bireylerin kavram dünyasında akıl kavramının nasıl anlaşıldığının incelenmesi ve ortaya konulması dilimiz ve kültürümüz açısından önem arz etmektedir. Bu öneme binaen akıl kavramıyla diğer kavramlar arasındaki ilişkinin ve akıl kavram alanın boyutlarının belirlenmesi gerekir. İşte kavramlar arasındaki ilişkinin belirlenmesinde metaforlar ele alınabilecek önemli konulardan biridir. Metafor sadece bir dil meselesi değil aynı zamanda zihnimiz, kavram sistematiğimiz, kültürle yakından ilişkilidir. Bu nedenle tam olarak akıl kavramının Kutadgu Bilig’de nasıl anlamlandırıldığı aklın girdiği metaforik eşleştirmeler ile ortaya konur. Tespit edilen metaforlara göre akıl; anahtar, düğüm çözücü bir alet, ilaç, han/hakan, düşman, örk, yular, köstek, meyve, ordu, silah, mal, deniz, süzek, elek, terazi, hazine, yol, meşale, kor, danışman, dost/ yoldaş, kanat, göz ve insan olarak karşımıza çıkar. Aklın kendilerine göre yapılandırıldığı bu kavramlar insan zihninde bir boyut bakımından daha net ve tecrübeyle sabittir. Sahip olunan bilgi ve tecrübe akıl kavramının bir boyutunu ön plana çıkararak belirlemektedir. Böylece dönemin insanı akıl kavramını yeniden değerlendirerek onu daha anlamlı hâle getirmektedir. Kutadgu Bilig’de aklın yol açıcı, yol gösterici, sorunları çözücü, kontrol edici, gücü, ayırt edici, destekleyici, başarıyı etkileyici gücü, değerli olması, yaratılıştan gelmesi gibi boyutları metaforik ilişkiye girdiği kavramlar sayesinde belirlenmiştir.
Bu çalışmada Kutadgu Bilig’de kavramsal metafor teorisine göre aklın kavramlaştırılması, diğer kavramlarla girdiği metaforik ilişkiler ve bu ilişkilerde öne çıkan boyutlar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, akıl kavramı, kavramsal metaforlar, metaforik ilişkiler

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemektedir.

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2009). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınları.
• Arat, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Yay. Haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce, İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları 47.
• Arat, Reşit Rahmeti (2008). Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Atalay, Besim (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini Endeks IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 524.
• Çağlayan Harun (2011). “Bilgi Kayanığı Olarak Akıl”, Kelam Araştırmaları 9:1 s. 233-262.
• Çetinkaya, Bayram (2017). “Kutadgu Bilig’de Kavramsal Metaforlar”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19 (2), s. 377-399.
• Eker, Özge, Kök, Abdullah (2019). “Kültürel Dil Bilim Bağlamında Kutadgu Bilig Metaforları”. Mediterranean Journal of Humanities, S. IX/2, s. 225-242.
• Kaçalin, Mustafa S. (b.t.). Kutadğu Bilig Metin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 420. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10716,yusufhashacibkutadgubiligmustafakacalinpdf.pdf?0.
• Kövecses, Zoltan (2005). Metaphor in Culture, Cambridge: Cambridge University.
• Lakoff, George, Johnson, Mark (2015). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil, Çev. G. Y. Demir, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ocak, Gürbüz, Gündüz, Mevlüt (2006). “Eğitim Fakültesini Yeni Kazanan Öğretmen Adaylarının Öğretmenlik Mesleği Dersini Almadan Önce ve Aldıktan Sonra Öğretmenlik Mesleği Hakkındaki Metaforlarının Karşılaştırılması”. AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2(8), s. 293-310.
• Öz, Şaban (2011), “Kutadgu Bilig’de Türk Cihan Hâkimiyeti Düşüncesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, cilt 11, Sayı 1, s. 19-35.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 549.
• Uçan Eke, Nagehan (2020). “Kutadgu Bilig’de Kap Metaforları”. Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 1343, s. 1362-1377.