Hamza-nâme 72.Volume Conjugations and Their Structures

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 253 - 267, 25.10.2020

Ahmet Adıgüzel

https://doi.org/10.31465/eeder.800465

Öz

Hamza-name was brought Old Anatolian Turkish Language in the 14 century. In this work oeuvre's 72.volume has been mentioned. It was copied in the begining of the 19.century (1812) It is observed with 14 century Old Anatolian Turkish Language characteristics and copied years' New Türkiye Turkish Language characteristics. Turkish Language is a rich language with structures of verbs. It has both indicative indicatives and subjunctives, also flexibility of finite verbs makes this riches functional. Gerundials (participles and verbal adverbs) which are conjugated from verbs can be predicate , also when a verb conjugated, it makes up finite verb structure , with form,tense and subject. Finite verbs bring cohesion to sentence. In Turkish Language sentences, conjugation can be used for four factors at least;action,structure,tense and subject. Conjugation; which makes main factor in the sentence can give main message in the sentence singly. Conjugations bring countless meanings in the Turkish language; action,work ,stuation etc. Verbs have been determined and this verbs have been investigated acording to their conjugations and structures.

Anahtar Kelimeler

Hamzavî, conjugation, verb structure, 72. volume of Hamza name

HAMZA-NÂME’NİN 72. CİLDİ’NDE FİİL ÇEKİMLERİ VE YAPILARI

Öz

Hamza-nâme adlı eser toplam 72 ciltten oluşmaktadır. 14. yüzyılda Hamza-nâme, Eski Anadolu Türkçesine kazandırılmıştır. Bu çalışmada, külliyatın 72. cildi konu edinilmiştir. Bu eser, 19. Yüzyılın başında (1812’de) istinsah edilmiştir. 14. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleri ile birlikte Ayrıca eserin istinsah olduğu, barındırdığı Yeni Türkiye Türkçesi (18. Yüzyıl ve sonrası) dil özellikleri de eserde müşahede edilmektedir. Eserin hikâye biçiminde yazılması ve kalabalık kahraman kadrosu ve ayrıca olay merkezli olması eseri fiil ve fiil çekimi bakımından oldukça zenginleştirmektedir. Türk dili söz varlığı bakımından önem arz eden eserde fiillerin sayı olarak sık bir oranda ve farklı işlevlerde kullanıldığı tespit edildi. Hamza-nâmede geçen fiiller tespit edilerek, bu fiiller, çekimleri ve yapıları bakımından incelendi.

Anahtar Kelimeler

Ĥamza-nāme’nin 72. cildi,, Hamzavî,, fiil çekimi,, fiil yapısı, ekler

Kaynakça

• ADIGÜZEL, Ahmet, (2018), “Ali Bin İshak’ın Bâhnâmesinde Fiil Çekimleri ve Yapıları” XI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi Sanat Etkinlikleri 09-11 Mayıs 2018 Konya
• ADIGÜZEL, Ahmet, (2018), “Râhatu’n-nüfus'ta Yer Alan Aslî Fiillerin Yardımcı Fiil Olarak Kullanılması” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/5, p. 1-10 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/ TurkishStudies.11317 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
• ALYILMAZ, Cengiz, (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (Basılmamış Doktora Tezi).
• ARGUNŞAH, Mustafa, (2011), “Türkçede Zarf-fiil Eklerinin Durum Ekleriyle Kalıplaşması”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VI, 1: 55-68.
• AVCI, Yıldız Yenen.(2015). Atasözlerimizde Sıfat ve Sıfat-Fiillerin Kullanımı, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015, p. 965-982, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net.DOI Number: http:// dx. doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.7920, ANKARA-TURKEY.
• AYAN, Hüseyin, (1979), Şeyhoğlu Mustafa Ḫurşîd-nâme (Ḫurşîd ü Feraḥşâd) İnceleme- Metin-Sözlük-Konu Dizini, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• BAKIR, Abdullah, (2008), Yazıcızāde ʿAlī’nin Selçuḳ-nāme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği Giriş - Metin – Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul (Basılmamış Doktora Tezi).
• BANGUOĞLU, Tahsin, (2000), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç, (1975). Grammatika Ha-kasskoko Yazıka. Moskva: Nauka
• BAYRAKTAR, Nesrin, (2004), Türkçede Fiilimsiler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BİLGEGİL, Kaya, (1984), Türkçe Dilbilgisi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• BUDAK, Aydın, (1995), “Türkmence’de -galı > -alı Zarf Fiili”, Türk Dünyası Araştırmaları 97: 219-232.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1958). “Azeri Türkçesinde -uban / -üben Eki”. Jean Deny Armağanı. (61-66), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• CEMİLOĞLU, İsmet, (1994), 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerine Sentaks İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DAŞDEMİR, Muharrem, (2000), Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi, Atatürk ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (Basılmamış Doktora Tezi).
• DAŞDEMİR, Muharrem, (2015), Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal - İşlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• DENİZ YILMAZ, Özlem, (2009), Türkiye Türkçesinde Eylemsi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DENY, Jean, (1941). Türk Dili Grameri. (Çev. Ali Ulvi Elove), İstanbul: Maarif Matbaası.
• ERASLAN, Kemal,(1999), “Türk Gramerinin Sorunları, Türk Dil Kurumu Yayınları, S.119, Ankara
• ERASLAN, Kemal, (1980), Eski Türkçe’de İsim-fiiller, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERASLAN, Kemal, (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet B., (1984), Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-, Ankara: Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• ERDAĞI DOĞUER, Binnur, (2016), Hekim Bereket Ḫulāṣa Metin-Sözlük, Ankara: Ürün Yayınları.
• ERDAL, Marcel, (2004), A Grammar Of Old Turkic. Leiden: Brill.
• ERGİN, Muharrem, (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• -------, ---------, (1998), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ERKAN, Mustafa, (1986), Sīretü’n-Nebī (Tercümetü’ż-Żarīr) İnceleme-Metin I, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Basılmamış Doktora Tezi).
• ERSOY, Ersen ve Ümran AY, (2017), Hoca Dehhânî Divanı, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• GABAIN, A. von, (2003), Eski Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GENCAN, T. Nejat (2001). Dilbilgisi, Ayraç Yayınları, Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer, (2001), “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-fiiller”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2: 125-144.
• GÜLSEVİN, Gürer, (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜNER, Galip, (2008), Karahanlı Türkçesinde Fiil, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri (Basılmamış Doktora Tezi).
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HÜNERLİ, Bülent, (2012), Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-fiiller, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne (Basılmamış Doktora Tezi).
• Kaplan, Mehmet (2000). Kültür ve Dil, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KARA, Funda, (2001), Namık Kemal’in Mektuplarında Söz Dizimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (Basılmamış Doktora Tezi).
• KARAATLI, Recep, (1999), Leṭāʾifü’l-Ḳudsiyye (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Gramatikal Dizin), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (Basılmamış DoktoraTezi).
• KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü .(2011).Fiillerin Kılınış Hususiyetleri ve-dık/-duk + İyelik Ekinin Mastar İşlevi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011, p.649-658,TURKEY. DOİ Number: http://dx. doi. org./10.7827/Turkısh Studies.27
• KARAHAN, Leylâ, (1994), Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• _____________, (2011).Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• _____________, (2012).Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAAĞAÇ, Günay.(2011).Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KAVRUK, Hasan vd., (2004), El-Ferec Ba’de’ş-Şidde (Karşılaştırmalı Metin) II, Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• KORAŞ, Hikmet, (2013), “Türk Lehçelerinde Hâl Ekleri ve İsim Çekim Ekleri ile Teşkil Edilen Zarf-fiil Şekilleri ve Türkiye Türkçesinde Karşılıkları”, VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 20-25 Ekim 2008 III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2865-2910.
• KORKMAZ, Zeynep, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORMUŞİN, İgor (2017).Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları, Metinler ve İncelemeler (Çev. Rysbek ALİMOV), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (AKDYT. TDK Yay. 1232.)
• KÖKTEKİN, Kâzım, (1994), Süle Fakih’in Yusuf ve Zelihası (İnceleme-Metin-Dizin) C. I, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (Basılmamış Doktora Tezi).
• KÜLTÜRAL, Zuhal ve Latif BEYRELİ, (1999), Şerîfî Şehnâme Çevirisi I, II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MANSUROĞLU, Mecdut, (1998), “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri, (Çeviren: Mehmet Akalın), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 133-171.
• MARTINET, Andre (1998), İşlevsel Genel Dilbilim, İstanbul Multilingual Yayınları
• ÖZKAN, Mustafa, (2000), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi, İstanbul.
• ÖZKAN, Mustafa (2008). İnsan İletişim ve Dil, 3F Yayınevi, İstanbul.
• ÖZKAN, Nevzat.(1996).Gagavuz Türkçesi Grameri (Giriş-Ses Bilgisi- Şekil Bilgisi-Cümle-Sözlük-Metin Örnekleri).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SALAN, Erkan, (2017), “{-IcAk} Zarf-fiil Eki ve Varyantları Üzerine”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 21: 45-73.
• _____________, (2018), Eski Anadolu Türkçesinde Sınırlandırma Yapıları, Ankara: ÜrünYayınları.
• SÖYEGOV, M. vd., (1999), Türkmen Diliniñ Grammatikası Morfologiyä, Aşgabat: “Ruh” Neşiryatı.
• ŞAHİN, Hatice, (1993), Hatiboğlu Ferah-nâme (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya (Basılmamış Doktora Tezi).
• ŞÇERBAK, A. M., (2016), Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil), (Çeviren: Yakup Karasoy, Naile Hacızade ve Mevlüt Gülmez), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TABAKLAR, Özcan, (2011), “Göktürk Harfli Yazıtlarda –gAlI Eki Üzerine”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 45: 269-274. TEKİN, Arslan, (1998), Şirvanlı Mahmûd Tarih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (4. Cilt, 1. Kısım) Dil Özellikleri-Metin-Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TEKİN, Şinasi, (1992), “Eski Türkçe”. Türk Dünyası El Kitabı İkinci Cilt Dil-Kültür-San’at, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 69-119. TEKİN, Talat, (2003), Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• TİKEN, Kâmil, (2004), Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf-fiiller, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TİMURTAŞ, Faruk K., (1994), Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TURAN, Fikret, (2000), Adverbs and Adverbial Constructions in Old Anatolian Turkish, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• TÜRK, Osman, (2017), Hamza-nâme’nin 72. cildin’de Dil İncelenemesi, Girne Amerikan Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Girne (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
• UÇAR, Erdem, (2012), “Eski Türkçe -gInçA Zarf Fiil Ekinin Kökeni Üzerine”, Gazi Türkiyat Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi 11: 47-52.
• ÜSTÜNOVA, Kerime, (2016), Eylem İşletimi, Bursa: Sentez Yayıncılık.
• YELTEN, Muhammet, (1998), Şirvanlı Mahmud Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (Girişİnceleme-Metin-Sözlük), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YILMAZ, Emine vd., (2013), Kısas-ı Enbiya, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YÜCE, Nuri, (1999), Gerundien im Türkischen: Eine morphologische und syntaktische Untersuchung, İstanbul: Simurg Yayınları.
• YÜCEL, Bilal, (2000), “Türkiye Türkçesinde Zarf-fiil Eklerinin Yapı Bakımından Sınıflandırılması Üzerine”, Türklük Bilimi Araştırmaları 9: 75-114.