PASHA KAZIM, PUTTING A SMILE ON ANKARA WITH HIS HUMOROUS CHARACTER AND ARTICLES

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 43 - 61, 24.03.2022

İbrahim Özen

https://doi.org/10.31465/eeder.1052145

Öz

Pasha Kazım is a famous character of Ankara renowned for his humorous character during the period of National Struggle and early times of the Republic. He had his pasha title after his role in a theater play during his pupillage in Damascus Military Academy. The title of pasha awarded by this play has remained as his epithet until the end of his life. Pasha Kazım has always become a favorite character in Ankara enough to have a seat at Atatürk’s dinner table and Anatolia trips. The main feature in his humorous character is his endeavors to explain scientific matters by analyzing the facts and amusing his addressee with his nonsensical sentences. Known by this aspect of his, Pasha Kazım has always made a distinguished name for himself in the conferences he attended, in his newspaper interviews and the letters he wrote to his friends and served as a source for the expression “Figment of Pasha Kazım” as used to define the illogical events. As of the National Struggle years, Pasha Kazım is also a humorist. He has written humorous texts in Anadolu’da Peyam-ı Sabah, Türk Hava Mecmuası, Hâkimiyeti Milliye. In this study, his articles shall be reviewed, and his humorous character shall be scrutinized from the view of his articles. The study is of utmost importance in terms of both introducing humorous character of the Republican era and addressing the role of humor to reach out to the society.

NÜKTEDAN KİMLİĞİ VE MİZAHİ YAZILARIYLA ANKARA’NIN GÜLDÜREN YÜZÜ PAŞA KAZIM

Öz

Paşa Kazım, Milli Mücadele ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara’nın nüktedan kimliğiyle tanınmış şöhretli bir ismidir. Onun paşalığı, Şam Harbiye Mektebi’nde öğrenciyken arkadaşlarıyla sahneledikleri bir tiyatro oyunundaki rolünden gelir. Bu oyunda kazandığı paşalık unvanı, ömrünün sonuna kadar isminin başında bir sıfat olarak kalmıştır. Hayatının merkezine neşeyi koyan ve bulunduğu meclislerin güldüren yüzü olan Paşa Kazım, Atatürk’ün sofrasında ve Anadolu seyahatlerinde yer alacak kadar Ankara muhitinde kendini sevdirmiştir. Onun mizahi kişiliğinde anılması gereken başlıca özellik, ilmi konuları tetkik ve tahlil eder gibi açıklamaya çalışıp kurduğu saçma cümleler ile muhatabını güldürmesidir. Bu yönüyle tanınan Paşa Kazım, davetli olarak yer aldığı konferanslarda, gazete röportajlarında, dostlarına yazdığı mektuplarda adından sıkça söz ettirmiş, mantıksız olayların anlatımında kullanılan “Paşa Kazım uydurması” tabirine kaynaklık etmiştir. Milli Mücadele yıllarından itibaren Paşa Kazım, aynı zamanda bir mizah yazarıdır. Sırasıyla Anadolu’da Peyam-ı Sabah gazetesinde, Türk Hava Mecmuası’nda, Hâkimiyeti Milliye gazetesinde mizah içerikli köşe yazıları, hatıralar, vecizeler, maniler ve şiirler kaleme almıştır. Ancak şimdiye kadar Paşa Kazım’ın ne hayatına ne de yazılarına yönelik herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada onun süreli yayınlarda tespit edilen yazıları incelenecek, yazılarından hareketle mizahi kişiliğinden bahsedilecektir. Çalışma sonucunda Paşa Kazım’ın mizahı bir araç olarak kullandığı, milli bir görev bilinciyle toplum faydasını amaç edinerek basında yer aldığı görülmüştür. Çalışma hem Cumhuriyet döneminin unutulmuş bir mizahi kişiliğini tanıtması hem de topluma ulaşmada mizahın rolüne değinmesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Cumhuriyet Dönemi, Basın, Paşa Kazım, Mizah

Kaynakça

• Aka Gündüz, (27 Teşrinisani 1926). “Ankara Telefonunda Paşa Kazım”, Cumhuriyet, s. 5.
• Aka Gündüz, (1 Mart 1927). “Paşa Kazım’a Nazire”, Türk Hava Mecmuası, S. 19, s. 18.
• Aka Gündüz, (12 Ağustos 1930). “Müşahede-Mütalaa: Sevilen Adam”, Hâkimiyeti Milliye, s. 2.
• Aka Gündüz, (29 Kânunuevvel 1929). “Yaldız-56”, Hâkimiyeti Milliye, s. 3.
• Aka Gündüz, (10 Eylül 1931). “Müşahede-Mütalea: Hususi Vecizeler”, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• Aka Gündüz, (16 Haziran 1933). “Yayla Kızı-9”, Milliyet, s. 4.
• Akışlı, Tahir (2016), Türk Hava Mecmuası İndeks- Tahlil, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Aydın.
• Aydın, Hakan (2009). “Milli Mücadele’de Kemalist Anadolu’nun Mizah Organı: Anadolu’da Peyam-ı Sabah (1921-1922), Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 22, s. 106.
• Devri, (20 Kânunusani 1929). “Barlar Destanı”, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• Devri, (17-19 Şubat 1929). “Âşık ile Kiraz Hatun, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• Duman, Doğan (1992). “Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 2, s. 127-141.
• Falih Rıfkı, (22 Kânunuevvel 1930). Politika: Büyük Adam, Hâkimiyeti Milliye, s. 2.
• Felek, [Burhan] (29 Mart 1929). “Paşa Kazım”, Milliyet, s. 4.
• Felek, [Burhan] (2 Nisan 1929). “Ahiretten Avdet”, Milliyet, s. 4.
• Felek, [Burhan] (3 Haziran 1932). “Paşa Kazım Dostumuza”, Milliyet, s. 3.
• Felek, [Burhan] (12 Teşrinisani 1930). “Paşa’nın Mektubu”, Milliyet, s. 4.
• Halil Lütfi (6 Mayıs 1932). “Müşahedeler: Paşa Kazım”, Son Posta, s. 4.
• Karavar, Hilal (2018). “Ekonomi Toplum İlişkisi: 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı Örneği”, Journal of Current Research on Social Seciences, S. 8(4), s. 453-466.
• Oktay, Metin (2008). Aka Gündüz’ün Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Yayımlanmış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Öngören, Ferit (1998). Cumhuriyet’in 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özer, Sevilay (2013). Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 29, S. 85, s. 131-167.
• Paşa Kazım, (3 Şubat 1922). “Mühim Mesail-i Siyasiye Hakkında Birkaç Söz”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 6-18, , s. 2.
• Paşa Kazım, (3 Şubat 1922). “Paşa Kazım Bey’in Haklı Protestosu”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 6-18, s. 2.
• Paşa Kazım, (17 Şubat 1922). “Paşa Kazım Beyefendi’nin Ankara Belediyesinden Birkaç Suali”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 8-20, s. 2.
• Paşa Kazım, (17 Şubat 1922). “Çalgıya Bir Nazire”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 8-20, s. 2.
• Paşa Kazım, (1 Mart 1922). “Paşa Kazım Beyefendi’nin Ankara Belediyesine Teşekkürü”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 10-15, s. 2.
• Paşa Kazım, (1 Mart 1922). “Mecburi Teehhül Kanunu Münasebetiyle”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 10-15, , s. 2.
• Paşa Kazım, (3 Mart 1922). “Mazlum Rasim Kimdir?”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 9-21, s. 2.
• Paşa Kazım, (3 Mart 1922). “Evrak-ı Vâride Münasebebiyle: Şinasi Bey’e Cevab”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 9-21, s. 2.
• Paşa Kazım, (5 Nisan 1922). “Senin Defterin Kapansın”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 11-23, s. 2.
• Paşa Kazım, (5 Mayıs 1922). “Maceralarım: Şam Harbiye Mektebi’nin Tensiki”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S.15, s. 2.
• Paşa Kazım, (19 Mayıs 1922). “Sermuharririn Ziyafeti”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 17, s. 2.
• Paşa Kazım, (19 Mayıs 1922). “Nakz-ı Sıyam”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 17, s. 2.
• Paşa Kazım, (19 Mayıs 1922). “Pul Meselesi”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 17, s, 2.
• Paşa Kazım, (7 Eylül 1922). “Belediye ile Posta Arasında Müsabaka”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 32, , s. 2.
• Paşa Kazım, (7 Eylül 1922). “Dayko’nun Hastalığı”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 32, s. 2.
• Paşa Kazım, (7 Eylül 1922). “Kumandanları Kim?”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 32, s. 2.
• Paşa Kazım, (7 Eylül 1922). “Müteahhit Hacı Anesti”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 32, s. 2.
• Paşa Kazım, (29 Eylül 1922). “Akıncı Koşuda”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 35, s. 2.
• Paşa Kazım, (29 Eylül 1922). “Garson Bahşişi”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 35, s. 2.
• Paşa Kazım, (29 Eylül 1922). “O Halde Ben Bir Esirim”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 35, s. 1.
• Paşa Kazım, (11 Mayıs 1927). “Dikene Traş”, Traş, S. 4, s. 1.
• Paşa Kazım, (13 Mart 1928). “Hava Tayyareleri”, Türk Hava Mecmuası, S. 45, s. 571.
• Paşa Kazım, (15 Nisan 1928). “Harp Tayyareleri: Tayyarelerde Paraşüt”, Türk Hava Mecmuası, S. 46, s. 587.
• Paşa Kazım, (30 Nisan 1928). “Harp Tayyareleri: Tayyare Kazaları”, Türk Hava Mecmuası, S. 47, s. 587.
• Paşa Kazım, (15 Mayıs 1928). “Paşa Kazım’ın Köşesinden: Tayyarelerde Zelzele”, Türk Hava Mecmuası, S. 48, , s. 639.
• Paşa Kazım, (30 Mayıs 1928). “Tayyarelerin Vezaifi”, Türk Hava Mecmuası, S. 49, s. 662.
• Paşa Kazım, (15 Haziran 1928). “Bir Hitabe Meselesi”, Türk Hava Mecmuası, S. 50, s. 682-683.
• Paşa Kazım, (30 Haziran 1928). “Cinayet Vesikaları”, Türk Hava Mecmuası, S. 51, s. 692.
• Paşa Kazım, (26 Kânunuevvel 1929). “Tasarrufa Maniler”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (31 Kânunuevvel 1929). “Kumaş, Ütü, Tasarruf”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (3 Kânunusani 1930). “Zaman, Manto, Kadın”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (4 Kânunusani 1930). “Yılbaşı Destanı”, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• Paşa Kazım, (4 Kânunusani 1930). “Yerli Malı, Karşılıklı İş”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (6 Kânunusani 1930). “Dünkü Tasarruf Günü”, Hâkimiyeti Milliye, s. 3.
• Paşa Kazım, (8 Kânunusani 1930). “İspritizma Merakı”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (12 Kânunusani 1930). “Bir Kolaylık İlanı”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (12 Kânunusani 1930). “Kıraat ve Halk Sütunu: İkinci İmtihân”, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• Paşa Kazım, (27 Kânunusani 1930). “Kayınbabam Kayboldu”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (27 Kânunusani 1930). “Tasarrufa Dair”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (8 Şubat 1930). “Tasarruf Hakkında Tetkikler”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (14 Şubat 1930). “Müneccim Başıları mı? Balıkçı Başılar mı, daha iyi bilir? Yoksa ben mi?”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (19 Şubat 1930). “Havadan Hava İşleri”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (21 Şubat 1930). “Yanlış Atasözlerinden”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (25 Şubat 1930). “Kendi Vecizelerim”, Hâkimiyeti Milliye, s. 2.
• Paşa Kazım, (16 Mart 1930). “Yegâne Çare”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (23 Mart 1930). “İntihap Türküsü”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• Paşa Kazım, (7 Nisan 1930). “Saadet Zinciri”, Hâkimiyeti Milliye, s. 6.
• Paşa Kazım, (25 Mayıs 1930). “Meyvehoşname”, Hâkimiyeti Milliye, s. 6.
• Paşa Kazım, (17 Temmuz 1930). “Vire Gaskon İçin”, Hâkimiyeti Milliye, s. 6.
• Paşa Kazım, (1944). Hatıralarım: Paşa Kazım Anlatıyor, Eskişehir: Güzeliş Matbaası.
• Sermuharrir, (5 Mayıs 1922). “Ramazan Haftası: Boğulmaya Ramak Kalmış İken”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S.15, s. 2.
• Sermuharrir, (5 Mayıs 1922). “Ramazan Haftası: Ameliyat Neticesinde Vefat”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S.15, s. 2.
• [İsimsiz], (31 Kânunuevvel 1921). “Ahval-i Mühimme Hakkında Paşa Beyefendi’yle Mülakat”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 2-14, s. 2.
• [İsimsiz], (6 Kânunusani 1922). “Paşa Kazım Beyefendi’yle İkinci Mülakat”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 3-15, s. 2.
• [İsimsiz], (13 Kânunusani 1922). “Paşa Kazım Beyefendi ile Üçüncü Mülakat”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 4-16, s. 2.
• [İsimsiz], (27 Kânunusani 1922). “Paşa Kazım’a Yaman Bir Rakip Çıktı”, Anadolu’da Peyam-ı Sabah, S. 5-15, s. 2.
• [İsimsiz], (5 Ağustos 1930). “Garden Parti”, Hâkimiyeti Milliye, s. 4.
• [İlan], (7 Ağustos 1930). “Paşa Kazım B.”, Hâkimiyeti Milliye, s. 3.
• [İlan], (9 Ağustos 1930). “Paşa Kazım’ın Ameliyatı”, Cumhuriyet, s. 4.
• [İsimsiz], (5 Şubat 1930). “Hoş Bir Makale”, Hâkimiyeti Milliye, s. 5.
• [İsimsiz], (29 Nisan 1932). “Hikâye Yerine: Paşa Kazım’la Bir Saat”, Cumhuriyet, s. 4.