Şeyhülislâm Hocazâde Esad Efendi’nin Gül-i Handân'ında Gülistân Sözlüğü

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 165 - 191, 25.10.2022

Mehmet Özdemir

https://doi.org/10.31465/eeder.1151711

Öz

Gülistân, Sadî-i Şîrâzî (ö. 1292) tarafından Salgurlu hânedanından Ebû Bekir b. Sad b. Zengî adına 1258’de kaleme alınmıştır. Eser, münâcât, nat ve sebeb-i telifini anlatan bir mukaddime ile başlar. Akabinde padişahların hâl ve hareketlerini, dervişlerin ahlâkını, kanaatin faziletini, susmanın faydalarını, aşk ve gençliği, güçsüzlük ve ihtiyarlığı, terbiyenin etkisini ve sohbet âdâbını konu alan sekiz bölüm yer alır. Günlük hayatta karşılaşılan olaylar dikkate alınarak bunlardan ahlâkî ve edebî sonuçlar çıkarılabilen hikâyeler, nükteler ve beyitlerle süslenen eserin 14. yüzyıldan günümüze değin pek çok dile tercümesi yapılmıştır. Osmanlı medreselerinde Farsça öğretiminde ders kitabı olarak okutulacak kadar rağbet gören Gülistân’ın Türkçeye pek çok tercüme ve şerhleri yapılmıştır. Ayrıca eserin kelime kadrosunu ihtiva eden eser sözlüğü niteliğinde sözlükleri de hazırlanmıştır.

Gülistân’ın Türkçe tercümelerinden biri de Sultan I. Ahmed adına Hocazâde Esad Efendi tarafından Gül-i Handân adıyla yapılan tercümedir. Gülistân’ın aslına uygun olarak manzum bölümleri nazmen, mensur bölümleri nesir formunda tercüme eden Esad Efendi, Gül-i Handân’ın sayfa kenarlarına Gülistân’da geçen Arapça-Farsça bazı kelimelerin anlamlarını not ederek küçük bir Gülistân sözlüğü oluşturmuştur. Çalışmada Esad Efendi’nin hayatı ve Gül-i Handân adlı tercüme eseri hakkında bilgi verilmiş, sayfa kenarlarında yer alan söz konusu sözlük eser sözlüğü bağlamında incelenerek çeviri yazılı metni araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hocazâde Esad Efendi, Gül-i Handân, Gülistân Tercümesi, Gülistân Sözlüğü.

Kaynakça

• Akkuş M. (1993). Nef’i Dîvânı. Akçağ Yay.
• Aksoy, H (1978). Esad Efendi. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. Dergâh Yay.
• Aktepe, M. (1988). Esad Efendi. İslâm Ansiklopedisi. Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Aktepe, Münir (1995), “Esad Efendi, Hocazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 11. Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Çelik A. (2015). Eser Sözlüğü Bağlamında Gülistân Lügatleri. 4th International Conference On Language and Literature (Uluslararası Dil ve Edebiyat Konferansı) "In Memory of Sami Frasheri" (Şemseddin Sami Hatırasına) Proceedings Book / (Bildiri Kitabı). Hena e Plote Beder University – Tirana / Albania.
• Çelik A. (2017). Türk Edebiyatında Gülistân ve Hasan Rızâyî’nin “Cûy-ı Rahmet” Adlı Manzum Gülistân Şerhi (İnceleme-Metin), 2. Cilt. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Çetin, A. (1994). Derkenar. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9. Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. Türkiye Yayınevi.
• Kahraman S. A., Gültekin A. N., Dadaş, C. (1998). İlmiye Salnamesi. İşaret Yay.
• Kartal, A. (2001), Sadî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eseri’nin Türkçe Tercümeleri. Bilig, S. 16. Hoca Ahmed Yesevî Üniversitesi.
• Öz, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Özdemir, M. (2011). Türk Edebiyatında Gülistân Tercümeleri ve Hocazâde ve 17. Yüzyıl Yazarlarından Hocazâde Es‘ad Mehmed Efendi’nin Gül-i Handân (Terceme-i Gülistân)’ı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Peçevi İbrahim Efendi (1992). Peçevî Tarihi. (Hzl. Bekir Sıtkı Baysal). Kültür Bakanlığı Yay.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî (1989), Solakzâde Tarihi (Hzl: Vahit Çabuk). Kültür Bakanlığı Yay.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yay.
• Yazıcı, Tahsin (1996). Gülistân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 14. Türkiye Diyanet Vakfı Yay.