Türkiye Türkçesinde ve Türkiye Türkçesi Ağızlarında Renk Adlarıyla Oluşturulmuş Bitki Adları

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 269 - 296, 25.10.2022

Mehmet Emin Tuğluk

https://doi.org/10.31465/eeder.1171395

Cited By: 1

Öz

İnsanlar bitkilerden beslenme, ilaç yapımı, bitki ve bitki unsurlarından yeni ürünler elde etme gibi pek çok açıdan yararlanmaktadır. İnsanların bitkilerle olan bu bağı bitkilerin adlandırılmasını da beraberinde getirmiştir. Bitki adlarıyla ilgili çalışmalarda hayvan, organ, yer, sayı, renk vb. adlarla kurulan bitki adlarına rastlanmaktadır. Bölgeden bölgeye farklılık göstermekle birlikte bu adlandırmalar genel olarak bitkilerden yararlanma biçimine ve bitkilerin niteliklerine göre yapılmaktadır. Türkçede bitkiler ve bitki adları ile ilgili yapılan bazı çalışmalarda renk adlarıyla kurulan bitki adlarına yer verilmiştir. Ancak bitki adları üzerine yapılan çalışmaların artması, gelişen teknolojiyle birlikte bitki adlarının genel ağ ortamına aktarılması ve toplu olarak bir arada görülebilme olanağının oluşması konunun kapsamlı olarak değerlendirilmesini gerektirmiştir. Bu çalışmada renk adlarıyla kurulan bitki adlarının tespiti hedeflenmiş, bu amaçla tespit edilen eserler ile genel ağ kaynakları taranmış, bu taramalar sonucunda renk adlarıyla kurulan 2048 bitki adına ulaşılmış, ulaşılan bu bitki adları renklerine göre sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Türkiye Türkçesi Ağızları, Bitki Adları, Renk Adları

Plant Names Formed with Color Names in Turkey Turkish and Turkish Dialects

Öz

People benefit from plants in many ways such as nutrition, drug making, and obtaining new products from plants and plant elements. This connection of humans with plants has brought about the naming of plants. In studies on plant names, animals, organs, places, numbers, colors, etc. plant names established with names are found Although these names differ from region to region, they are generally made according to the way the plants are used and the qualities of the plants. In some studies on plants and plant names in Turkish, plant names established with color names are included. However, the increase in studies on plant names, the transfer of plant names to the general network environment with the developing technology and the possibility of seeing them together necessitated a comprehensive evaluation of the subject. In this study, it was aimed to determine the plant names established with color names, for this purpose, the identified works and general network resources were scanned, as a result of these scans, 2048 plant names established with color names were reached and these plant names were classified according to their colors.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, Turkey Turkish dialects, plant names, color names

Kaynakça

• 1. Taranan Eserler Kaynakçası
• Akalın, Ş. (1952). Büyük Bitkiler Kılavuzu, Ankara: Tarım Bakanlığı.
• Alkayış, F. (2007). Türkiye Türkçesinde Bitki Adları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Baytop, T. ( 2015). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ebcioğlu, N. (2009). Bitki Adları Sözlüğü, Istanbul: İnkılap Yayınları.
• Güncel Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner, A.; Aslan, S.; Ekim, T.; Vural, M. ve Babaç, M.T. (Ed.). (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), İstanbul: Nezahat Gökyiğit Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayınları.
• Mamıkoğlu, G. (2021). Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları, İstanbul: NTV Yayınları.
• Ocak, A.; Öztürk, D.; Kara, İ. (2017). Bilecik Florası, Bilecik: Şeyh Edebali Ünv. Yayınları.
• Orbay, F. (2007). Anadolu’nun Çiçekleri, İstanbul: Tekfen Kültür Sanat Yayınları.
• Öztürk, N. (2011). Türkiye’nin Yabani Çiçekleri, İstanbul: 47 Numara Yayıncılık.
• Tekin, E. (2005). Türkiye’nin En Güzel Yaban Çiçekleri, Ankara: Türkiye İŞ Bankası Kültür Yayınları.
• Tuzlacı, E. (2010). Türkiye’nin Bahçe Bitkileri ve Kent Çiçekleri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tuzlacı, E. (2007). Dekoratif Türkiye Bitkileri, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Türkiye’nin Çayır ve Mera Bitkileri. (2008). Ankara:Tarım ve Orman Bakanlığı Yayınları.
• Yasemin, Y. (2020). Türkçe Bitki Adlarının Anlam Bilimi Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sakarya.
• Zeynalov, Y.; Yelken, H. (2008). Gaziantep Çiçekleri 1, Gaziantep: GBŞB Yayınları.
• Zeynalov, Y.; Yelken, H. (2011). Gaziantep Çiçekleri 2, Gaziantep: GBŞB Yayınları.
• Batman İli’nin Karasal ve İç Su Ekosistemleri Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme İşi Sonuç Raporu, Batman Bitki listesi (2018). https://www anadoku.org.tr.Erişim tarihi: 23.07.2022.
• https://www.bizimbitkiler.org. Erişim tarihi:30.07.2022.
• https://www.gezenadam.com/biota/index.php. Erişim tarihi:06.08.2022.
• https://www.tarimorman.gov.tr/konu/957/bitki-listesi. Erişim tarihi:12.08.2022.
• https://www.türkiyeflorası.org. Erişim tarihi:18.08.2022.
• https://www.yabaniçiçekler.com/home. Erişim tarihi:20.08.2022.
• 2. Diğer Kaynaklar
• Aksan, D. (2001). Türkçenin Gücü –Türk Dilinin Zenginliklerine Tanıklar-, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Alkayış, F. (2019). Türkiye Türkçesinde Bitki Adları, İstanbul: Hiperyayın.
• Alyılmaz, C. (1996). “Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında Atlar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4, 155-163.
• Aydın, M. B. Z. (2011). İbn Avvâm Terceme-i Kitabü’l-Filâha, (Ziraat Kısmı) İnceleme-Çevirimetin-Sözlük), çev. Muhammed b. Mustafa b. Lutfullah, İstanbul:.Kitabevi Yayınları.
• Bayraktar Erten, N. (2005). “Kavram ve Anlam Boyutunda Al Kırmızı ve Kızıl,” International Journal of Central Asian Studies, 10 (1), 145–165.
• Bayraktar Erten, N. (2009). “Boz ve Kır Renk Adlarının Kavram Anlam ve Biçim Boyutu Üzerine,” International Central Asian Journal, 13 (1), 101–121.
• Bayraktar, N. (2004). “Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine”, TÖMER Dil Dergisi, (126), 56–77.
• Bayraktar, N. (2010). “Orhon Yazıtlarında Geçen Renk Adlarının Anlam Alanları Üzerine”, Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl konulu 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, s.121-128.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulut, S. (2018). “Eski Uygur Türkçesinde Türkçe Bitki Adlandırmaları -1: Yiyecek-İçecek Olarak Kullanılan Bitkiler”, TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1 (12) , 562-588.
• Demir, E. (2012). “Hezârfen Hüseyin B. Ca’fer İstânköyî'nin Fihrîsü'l-Ervâm Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XL (VI), 1-28.
• Gabain, A. von (1968). “Renklerin Sembolik Anlamları”, çev. S. Tezcan, Türkoloji Dergisi, 3 (1), 107-113.
• Gürlek, M. (2011). “‘Alâ’im-İ Cerrâhîn’de Geçen Bitki Adları”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 123-145.
• Güven, M. (2009), “Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Tıp Yazmalarındaki Türkçe Organ Adları Üzerine Bir İnceleme”, Türklük Bilimi Araştırmaları, (26), 109-141.
• Hauenschıld I. (1994). “Botanica im Dīwān luġāt at-turk”, Journal of Turkology, 2 (1), 25-100.
• Karadoğan, A. (2004). “Türk Ad Biliminde Renk Kültü”, Millî Folklor, (62), 89-99.
• Kaymaz, Z. (2000). “Türkiye Türkçesi ve Ağızlarında Renk Bildiren Kelimelerin Kullanılışı ve Sistematiği”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 45 (1997), 251-341.
• Köktekin, K. (2007). “Hazâinü’s-Saadât’ta Geçen Tıp Terimleri”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (35), 13-27.
• Küçük, S. (2010). “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”. bilig. (54), 185-210.
• Küçüker, P.; Yıldız, Y. (2019). “Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb’daki Bitki Adları Üzerine Bir İnceleme”, ZfWT , 11 (2), 51‐67.
• Mert, O.; Şimşek, B. (2021). “Türkiye Türkçesindeki renklerle ilgili kavram işaretlerinin kavram işaretleme yöntemlerine göre incelenmesi”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (23), 227-247.
• Nerimanoğlu, K. V. (1996). “Türk Kültüründe Renkler”. Nevruz ve Renkler. haz. S. Tural ve E. Kılıç. Ankara: AKM Yayınları.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önler, Z. (2004), “XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları”, Kebikeç, (18), 273-301.
• Özmen, M. (2016). “Türkçede Renkleri Adlandırma Sorunu”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 81-89.
• Öztürk, F. (2005), “Kutadgu Bilig’de Bitki Adları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6 (1), 201-208.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya 'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, çev. A. Kazancıgil; L. Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Sağol, G. (1995). “Tarihi Şivelerde At Donları”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık, ed. E. Gürsoy Naskali, s.126-146.
• Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçar, İ. (2012). “Organ Adlarıyla Oluşturulmuş Bitki Adları”, TÜBAR S XXXII, s. 285-306.
• Uçar, İ. (2013). “Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, (2/1), 1-19.
• Yıldız, Y. (2020). Türkçe Bitki Adlarının Anlam Bilimi Açısından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Sakarya.