Teaching the New Alphabet in Humour Periodical Publications

Yıl 2023, Cumhuriyetin İlanının 100. Yılı Anısına 1923’ten 2023’e Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı, 213 - 235, 31.12.2023

Derya Karataş

https://doi.org/10.31465/eeder.1398628

Öz

Periodical publications are important sources that give clues about the social, political and daily events of the period in which they have published. After the proclamation of the Republic, humor periodical publications convey the reforms to the public and ensure that these reforms were adopted or criticized by the public. The Alphabet Reform, which concerned the public and would initiate a transformation in the public, had wide-ranging reflections on humor periodicals. Akbaba, Babacan, Yeni Köroğlu newspapers which continued their publishing life in 1928, contain many articles and visuals about the acceptance of the new letters. In order to encourage the public to learn the new letters and to inform the public about the developments related to the alphabet change, these newspapers contain proverbs, poems and mani in addition to prose. Morever, contests to promote the use of the new letters, caricatures and photos are used to promote and teach the new letters. Periodical publications are like teachers in teaching new letters. In a short period of time, success was achieved in increasing the literacy rate and realizing the reform.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Reform, humour, press, Latin alphabet

Mizah Süreli Yayınlarında Yeni Harflerin Öğretilmesi

Öz

Süreli yayınlar; yayımlandıkları dönemin toplumsal, siyasi, gündelik olayları hakkında ipucu veren önemli kaynaklar arasında yer alır. Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte mizah süreli yayınları, inkılapları halka aktaran ve bu inkılapların halk tarafından benimsenmesini veya yerilmesini sağlayan bir görevi üstlenir. Halkı ilgilendiren ve halk üzerinde bir dönüşüm başlatacak olan Harf İnkılabının mizah süreli yayınlarına yansımaları geniş çaplı olmuştur. 1928 yılında yayın hayatını sürdüren Akbaba, Babacan ve Yeni Köroğlu gazetelerinde yeni harflerin kabul edilmesi ile ilgili pek çok yazı ve görsel yer alır. Halkı yeni harfleri öğrenmeye teşvik etmek, alfabe değişikliği ile ilgili gelişmeleri halka aktarmak amacıyla düz yazıların yanında atasözü, şiir, mâni gibi farklı türlerde yazılar yazılır. Yeni harflerin kullanılmasını sağlayan yarışmaların yanında karikatür ve resimlerle yeni harflerin benimsetilmesi ve öğretilmesi amaçlanır. Yeni harflerin öğretilmesinde yaygın ve örgün eğitimin yanı sıra süreli yayınlar da bir öğretmen vazifesi görür. Kısa bir süre içerisinde okur yazar oranının artmasında ve inkılabın gerçekleşmesinde başarıya ulaşılır.

Anahtar Kelimeler

Harf İnkılabı, mizah, basın, Latin alfabesi

Kaynakça

• Aktaş, A. (1999). “Atatürk ve Harf Devrimi”, Erdem, 11(33), s. 699-714.
• Andrews, W. G. (2018). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, Osmanlı Gazelinde Anlam ve Gelenek, çev.: Güney, T., İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (2009), https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 18.10.2023.
• Boratav, P. N. (1973). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2019). haz. Kaçalin, M. S., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelebi, E. (2017). “Kastamonu Basınında Bir Mizah Gazetesi: Çalçene (1927-1929)”, TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(10), s. 96-110.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2014). Bitmeyen Öykü: Alfabe Tartışmaları, (Ed.: Murat Yılmaz). Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
• Duman, H. (2000). Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928), I.-III. Cilt. Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Ener Su, A. (2017). 1900-1928 Yılları Arası Mizah Gazete ve Dergilerinin İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Ener Su, A. (2020). “Halka Latin Harflerini Öğreten Bir Mizah Gazetesi: Yeni Köroğlu”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 47, s. 57-88.
• İmer, K. (2001). Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karataş, D. (2022). "Akbaba Dergisinin 1928 Yılında Çıkan Sayılarında Harf İnkılabı ve Türkçenin Kullanımı", Prof. Dr. Ensar Aslan'a Armağan, ed. Bekki, S-Saygılı Savaş, Y., Ankara: Fenomen Yayıncılık.
• Kılıç, F. (2012). Yeni Türk Alfabesinin Kabulü ve Öğretiminde Kullanılan Yöntemler-Araçlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü: Ankara.
• Kısıklı, E. (2010). "Harf İnkilabı’nın Türk ve Dünya Basınındaki Yankıları", Erdem, S. 56, s. 117-162.
• Korkmaz, Z. (1963). Türk Dilinin Tarihî Akışı İçinde Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Levend, A. S. (1960). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi.
• Öngören, F. (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şimşir, B. N. (2008). Türk Yazı Devrimi, 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Ankara: Simurg Yayıncılık.
• Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1353.pdf, Erişim tarihi: 18.10.2023.
• Ünver, M. (2013). Eski Türkçe Mizah Dergilerinin Açıklamalı Bibliyografyası (1870-1928), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü: İstanbul.
• Varlık, M. B. (1985). “Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Mizah”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları.