Türk Halk Anlatı, İnanç ve Uygulamalarında On Yedi Sayısı

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 468 - 477, 22.10.2024

Fadime Tikbaş Apak

https://doi.org/10.31465/eeder.1526772

Öz

Evren bir sistem içinde mevcudiyetini korur ve bu sistem sayılar, bağlantılar ve tekrarlar üzerinden sağlanır. Sayıların kutsallığı yaratılışa ve devam edişe dair barındırdığı gizemlerden ileri gelir. Bu gizeme erişmek kutsala temas etmek demektir ve kişiye ayrıcalık sağlayan bir üst bilişi vaat etmektedir. Sayıların tek ya da çift olmaları gizemlerini arttırmakta ancak yaygın tutumun tek sayıların kutsallığını öne çıkardığı görülmektedir. Tek sayılar doğrudan ilahi olanla özdeşleştirilir. Bu tek sayılardan biri de çalışmamızın konusu olan on yedidir. Bir, üç, yedi, dokuz, kırk kadar yaygın bir kullanım ağına sahip olmaması on yedi sayısının önemini azaltmamaktadır. On yedi sayısı suyla ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkilendirmeye yolculuk da eşlik etmektedir. Aynı zamanda göğün katları ve Tanrının oturmayı tercih ettiği gök katını belirtmektedir. Aynı zamanda söz konusu sayı; birliktelik ve sadakati, evlilik yaşını, savaşı, mücadeleyi, ayrılığı ve meşakkati çeşitli bağlamlarda görünür kılmaktadır. Dinî terminolojide de on yedi sayısının ayin, ibadet ve kabullerde yerinin olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

kültür, kültürel hafıza, sembol, sayı, on yedi

The Number Seventeen in Turkish Folk Narratives, Beliefs and Practices

Öz

The universe maintains its existence in a system, and this system is provided through numbers, connections and repetitions. The sanctity of numbers stems from the mysteries they contain about creation and continuity. Accessing this mystery means touching the sacred and promises a metacognition that gives the person a privilege. Whether the numbers are odd or even increases their mystery, but the common attitude seems to emphasize the sanctity of odd numbers. Odd numbers are directly identified with the divine. One of these odd numbers is seventeen, which is the subject of our study. The fact that it does not have as widespread a usage as one, three, seven, nine, or forty does not diminish the importance of the number seventeen. The number seventeen is associated with water. This association is accompanied by travel. It also refers to the levels of the sky and the level of heaven where God chooses to reside. At the same time, the number in question; It makes unity and loyalty, war, struggle, separation and hardship visible in various contexts. In religious terminology, it is seen that the number seventeen has a place in rituals, worship and acceptance.

Anahtar Kelimeler

culture, cultural memory, symbol, number, seventeen

Kaynakça

• Adakçı, Ü. (2022). Kayseri İli Sarız İlçesi Halk Kültürü Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Mersin.
• Ağyürek, C. (2016). Çeşitli Dinlerde Sayı- Harf İlişkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Artun, E. (2008). Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, İstanbul: Kitabevi.
• Aşkın, Ş. (2019). Yaren Mahallesi (İvrindi-Balıkesir) Halkbilimi Ürünleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Balıkesir.
• Avşar, M. (2024). “Hamdullah Çelebi’nin Miraçlaması Merkezinde, Miraçlamaların Alevi ve Bektaşi Geleneğindeki Yeri: Tokat Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 110, s. 79-108.
• Beydili, C. (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap.
• Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı, İstanbul: Adam Yayıncılık
• Boratav, P. N. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çelepi, M. S. (2012). Halk Kültüründe Rüya, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Muğla.
• Çoruhlu, Y. (2011) Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Dinç, H. (2021). Osmaniye/ Hasanbeyli Halk Kültürü Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Osmaniye.
• Durbilmez, B. (2005). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Üç Sayısı”, Ahilik Araştırmaları Dergisi, S. 1/2, s. 256.
• Durbilmez, B. (2007). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Beş Sayısı”, II. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu- Bildiriler, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınları.
• Durbilmez, B. (2009). “Türk Kültüründe ve Fütüvvet-nâmelerde Dört Sayısı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 52, s. 71-85.
• Durbilmez, B. (2010). “Hakas Yiğitlik Destanlarından Huban Arığ’da Mitolojik Bir Sayı: Dokuz, Epik Türk Әnәnәsindә Dastan, Ortaq Türk Keçmişinden Ortaq Türk Galacayina VI Uluslararası Folklor Konferansının Materialları (25-26 Noyabr), Bakü, s.80-85.
• Durbilmez, B. (2019). “Altay Destanlarında Mitolojik Bir Sayı: Dokuz”, Türk Dünyası Kültürü-2, İstanbul: Ötüken Neşriyat Yayınevi, s. 64-79.
• Durbilmez, B. (2024). “Gelenekli Tatar-Türk Anlatılarında Mitolojik Bir Sayı: Üç”, Türk Dünyası Halkbilimi Kitabı, 1. Cilt, (Hzl. H. Çetin), Ankara: Bengü Yayınları, s.51-66.
• Eliade, M. (2000). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, İstanbul: Kabalcı.
• Erhat, A. (2007). Mitoloji Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ersal, M. (2011). “Alevi İnanç Sistemindeki Ritüellik Özel Terimler: Musahiplik”, Turkish Studies-Türkoloji Araştırmaları, S. 6(1), s. 1087-1110.
• Ferah, H. (2012). Dinlerde ve Halk İnançlarında Sayı Sembolizmi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta.
• Frazer, J. G. (2004). Altın Dal, Cilt 1, İstanbul: Payel Yayınevi.
• Gerek, G. H. (2012). Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
• Gezgin, D. (2018). Su Mitosları, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gömeç, S. (1998).” Şamanizm ve Eski Türk Dini”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 4(4), s. 38-52.
• Görücüoğlu Ünsal, A. (2019). Hadis Metinlerindeki Sayılar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Güvenç, A. Ö. (2009). “Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 41, s. 85-97.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (2020). Makaleler ve İncelemeler, C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karadavut, A. (2020). Eski Türkçede Sayılar: Yapısal ve Anlamsal Bir Yaklaşım, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.
• Kaya, D. (2021). Meddah ve Gerçekçi Halk Hikâyeleri, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Kılıç, E. (2010). Osmaniye İli Düziçi İlçesi Halk Kültüründe Halk İnançları, Bayramlar ve Törenler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
• Kılınç, A. C. (2021). Kilis-Musabeyli Folkloru ve Halk Edebiyatı (Derleme-İnceleme-Tasnif), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Gaziantep.
• Kumru, C. (2017). “Türk Mitolojisi Penceresinden Orhun Abidelerine Dair Değerlendirmeler”, Ulakbilge, S. 6/ 20, s. 7-26.
• Meriç, C. (2019). Bayramiç Folkloru, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Çanakkale.
• Olgun, Y. (1989). Tarihî Bursa Efsaneleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Bursa.
• Oymak, İ. (2016). “Türk Mitolojisinde Su Kültü”, Türk Mitolojisine Giriş, ed. Turan, F. A.-Ozan, M., Ankara: Gazi Kitabevi. Ögel, B. (1998). Türk Mitolojisi, C.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2006). Türk Mitolojisi, C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önal Kılıç, S. (2018). “Yedi Sayısının Kültürel Arkaplanı Çerçevesinde Garîbnâme Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 86, s. 111-132.
• Özgen, M. (2016). Tokat Zile Acısu Köyü Monografisi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Pınar Kuzu, F. (2010). Anamur Folkloru, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• Radloff, W. (1956), Sibirya’dan, Cilt 2, İstanbul: Maarif Basımevi.
• Sarıtaş, S. (2016). “Türk Mitolojisinde Ak İyeler”, Türk Mitolojisine Giriş, ed. Turan, F. A.-Ozan, M., Ankara: Gazi Kitabevi. Schimmel, A. (2011). Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şimşek, A. (2013). Manavgat Yöresi Halk İnanışları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Isparta.
• Torebekkyzy, L. (2021). “Türk Halk Kültüründe ve Edebiyatında Yedi Sayısı”, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, S. 8/1, s. 82-91.
• Ünalan, Ö. (2022). “Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Alanya Yörüklerinde Evlilikle İlgili Âdetler ve İnanışlar”, Anasay, S. 22, s, 177-212.
• Ünalan, Ö. (2023). “Türk Kültüründe On Beş Sayısı ve On Beşi Geleneği”, BENGİ Dünya Yörük-Türkmen Araştırmaları Dergisi, S.1, s. 61-81.
• Yolcu, F. (2008). Adana İli Ceyhan İlçesi Halk Kültürü Araştırması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
• Yücel, Ü. (2011). Türk Halk İnanışlarında Sayılar, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ankara.