An Examination of Ashiq Yamani’s Lament for the Murderous Kâhta Stream

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 1 - 13, 23.03.2025

Abdulhamit Toprak

https://doi.org/10.31465/eeder.1510502

Öz

One of the oldest traditions in Turkish culture, âşıklık, has been known by different names such as baksı, kam and şaman throughout history. However, from the beginning of the 15th century onwards, it underwent changes and transformations and took the name âşıklık tradition, which is an independent tradition in itself. The family’s pain was expressed by giving place to the death and stories of two brothers who died by drowning in the elegy poem Killer Kâhta Çayı. The fact that Âşık Yamani included the pain, sorrow, troubles and troubles of the society of which he was a member through his poem shows that the âşıklık tradition fulfilled an important function. The elegy he versed is important in terms of showing the âşık-society relationship and the fact that the oral culture tradition maintains its vitality today. Âşık Yamani’s elegy poem Killer Kâhta Çayı showed the educative and socially influential quality of the elegy, which is important in Turkish culture and the tradition of âşıklık, and its aspect of reinforcing unity and togetherness. Lament, an important element of mourning ceremonies, has continued its existence in the Turkish cultural tradition from past to present for reasons such as showing respect to the dead, expressing the pain felt in the face of death and sharing the pain.

Anahtar Kelimeler

Minstrel tradition, minstrel Yamâni, lament, mourning, tradition

Proje Numarası

yok

Âşık Yamâni’nin Katil Kâhta Çayı Şiirinde Ağıt Geleneği

Öz

Türk kültüründeki en kadim geleneklerinden biri olan âşıklık, tarihi süreç içinde baksı, kam ve şaman gibi farklı adlarla anılmıştır. Ancak XV. yüzyılın başından itibaren bünyesinde değişimler ve dönüşümler geçirerek kendi içerisinde bağımsız bir gelenek olan âşıklık geleneği adını almıştır. Katil Kâhta Çayı ağıt şiiriyle boğularak vefat eden iki kardeşin ölümüne ve hikâyelerine yer verilerek ailenin acısı nazmedilmiştir. Âşık Yamâni’nin bireyi olduğu toplumun acılarına, üzüntülerine, sıkıntılarına ve dertlerine şiiri aracılığı ile yer vermesi; âşıklık geleneğinin önemli bir işlevini yerine getirdiğini gösterir. Nazmettiği ağıtı; âşık-toplum ilişkisini ve sözlü kültür geleneğinin günümüzde canlılığını koruduğunu göstermek bakımından önemlidir. Âşık Yamâni’nin Katil Kâhta Çayı ağıt şiiri, Türk kültüründe ve âşıklık geleneğinde önemli olan ağıtın öğretici ve toplumsal etki uyandırma niteliğini, birlik ve beraberliği pekiştirme yönünü göstermiştir. Yas törenlerinin önemli bir ögesi olan ağıt, ölüye saygı göstermek, ölüm karşısında hissedilen acıyı dile getirmek ve acıyı paylaşmak gibi sebeplerle Türk kültür geleneğinde geçmişten bugüne varlığını sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Âşıklık geleneği, âşık Yamâni, ağıt, yas, gelenek

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Adıyaman, C. (2023). Kutadgu Bilig’de Odgurmuş’a Söylenen Ağıt, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12, s. 298-319.
• Aksoy, R. A. (2011). Seyahatnam’de Sözlü Kültür ve Anlatım Etkisi, Millî Folklor 92, 41-52.
• Artun, E. (2005). Âşık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, İstanbul: Kitabevi.
• Artun, E. (2009). “Çukurova Ağıt Söyleme Geleneğinde Ölüm Dışı Söylenen Ağıtlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimler Dergisi 1, 52-72.
• Bakırcı, M. (2012). Bir Cumhuriyet Dönemi Şehri Kâhta, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Banarlı, N. S. (1983). Resimli Türk Edebiyat Tarihi C. I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Banarlı, N. S.(1983). Resimli Türk Edebiyat Tarihi C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Boratav, P. N. (2017). Folklor ve Edebiyat II, Ankara: Bilgesu.
• Çiftçi, D.; Soyer, F. (2021). Kültürel Bellek Mekânı Olarak Sözlü Kültür ve Müzik: Kıbrıs Havaları, Erciyes İletişim Dergisi Özel Sayı 2, 27- 44.
• Elçin, Ş. (1990). Türkiye Türkçesinde Ağıtlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2013). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ.
• Feyzioğlu, N. (2010). Gelin Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme, Türkiyat Araştırmaları Dergisi 43, 73-92.
• Günay, U. (2011). Türk Kültürünün İletişim, Bilgi ve Kültürel Şifre Taşıyıcısı Olarak Âşık Edebiyatı. Yaşayan Âşık Sempozyumu Bildirileri İçinde, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karataş, T. (2004). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ.
• Kobotarian, N. (2013). Tebriz Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Karahan Kitabevi.
• Köksal, H. (1999). “Günümüz Âşık ve Şairlerinde Ağıt Yakma Geleneği”, Erdem Dergisi 12. (34), 135-150.
• Köprülü, F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken.
• Köprülü, M. F. (2004). Türk Saz Şairleri I-V, Ankara: Akçağ.
• Oğuz, Ö. (2013). Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları, Ankara: Akçağ.
• Öger, A. (2007). “Buldan Yöresinde Ağıt Yakma Geleneği ve Yöre Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme”, Buldan Sempozyumu Bildirileri İçinde, Ankara: Aydoğdu Ofset Matbaacılık.
• Özönder, B. S. (2018). “Kutadgu Bilig II Kutadgu Bilig’in Metin Türü ve Tarihsel Diyalektoloji İçin Değeri”, ÇÜTAD 3, 179–253.
• Şimşek, E. (2017). “Ermeni Mezalimini Konu Alan Çukurova Ağıtları Üzerine Bir Değerlendirme”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi 6, 19-40.
• Taşdemir, M. (1999). XVI. Yüzyılda Adıyaman (Besni, Hısn-ı Mansur, Gerger, Kâhta) Sosyal ve İktisadi Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tekin, T. (1998). Orhun Yazıtları (Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk) İstanbul: Simurg.
• Toprak, A. (2023). “Âşık Yamâni Hayatı, Edebi Kişiliği ve Şiirlerinden Seçmeler”, ed. Yiğiter, Ş. Y., Konya: Eğitim Yayınevi.
• Uslu, B. (2014). Türk Mitolojisi, İstanbul: Kamer Yayınları.
• Yakıcı, A. (2007). Halk Şiirinde Türkü, Ankara: Akçağ.