Ahlaki Oto-Kontrol Bağlamında Eğlence Meclisleri (Meclis-i Fısk) ve Çalınan Müzik Aletlerinin (Alet-i Fısk) Osmanlı Mahkeme Kayıtlarına Bazı Yansımaları

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 162 - 179, 27.12.2019

Emre Koç Hüseyin Yılmaz

Öz

Osmanlı mahallesindeki
yaşama genel olarak bakıldığında ilk başta görülen husus, mahalledeki asayişin
yaşayanların ortak kanaatleriyle temin edildiğidir. Mahalleye taşınabilmek
mahalleliden bir kefilin varlığıyla, mahallede yaşamaya devam etmek ise
mahallede kabul gören toplumsal-ahlaki kurallara uymak ile mümkün olabilmiştir.
Mahalleli bu noktada kuralları ihlal ederek, mahalle yaşam ve huzurunu tehdit
eden şahısları ve onların davranışlarını hedef almış, hukukun da kendilerine
verdiği yetki ile durumu mahkemeye taşımıştır. Bu çalışmada mahallelinin
huzurunu tehdit etmeleri sebebiyle içki-eğlence meclisleri kurmak ve bu
meclislerde müzik aletleri çalmak hususları üzerinde durulmuştur. Görülmüştür
ki diğer ahlak dışı davranışlar ve madde kullanımı ile birlikte müzik aletleri
çalarak mahalleliyi rahatsız etmek de mahkemeye yansımış ve bu müzik
aletlerinin adları da kayda geçirilmiştir. Burada XVII. yüzyıldan son dönemlere
kadar farklı tarihlere ve farklı bölgelere ait olup tez, kitap veya makale
şeklinde çalışılarak günümüz harfleri ile tamamlanmış birçok çalışma taranmış
ve bunlar içinden tespit edilen örneklerin her biri kendi başlığı altında
verilmiştir. Mahalleli kendi mahallelerinde içki âlemleri düzenleyen, bazı
müzik aletleri çalarak eğlenen, fuhuşa, kavgaya ve hırsızlık gibi suçlara
karışanlara gerekli cezanın verilmesini istemişlerdir. Mahallelinin müzik
aletlerine ve bu aletleri çalmak suretiyle içki âlemleri düzenlenmesine son derece
olumsuz bir bakış açıyla yaklaştıkları görülmüştür. Mahkeme genel olarak
mahallelinin talebini dikkate alarak uygulanabilecek en pratik cezayı icra edip
suçluların mahalleden uzaklaştırılmasına karar vermiştir. Tambur, çevkir-çevkür
(çöğür), tabıl (tabl), def, zil, zurna gibi bazı müzik aletlerinin adları
şikâyetlere konu olmuştur. Halkın ifade ve şikâyetleri ışığında, bu aletler “âlet-i fıskdan tanbur ve çevkür ve tabla
(tabl) çalup” gibi tanımlamalarla doğrudan, kullanılması durumunda şahsa
günah kazandıran aletler olarak vasıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, mahalle, mahkeme, içki meclisi, müzik aleti, tambur

Kaynakça

• BOA. ZB. 26-42.
• Bostancı, N.,(2010), 1596 Numaralı Rodoscuk (Tekfurdağı) Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Bozkurt, N., (1994), “Def”, DİA, C. 9, s. 83-85.
• Çetin, C., (2014a), “Anadolu’da Kapıya Katran Sürme Vak’aları: Konya Şer’iye Sicilleri Işığında Hukukî, Kültürel ve Toplumsal Boyutları (1645-1750)”, Turkish Studies, Volume 9/1 Winter 2014, p. 133-156, Ankara, s. 133-156.
• Çetin, C., (2014b), “Osmanlı Toplumunda Mahalleden İhraç Kararları ve Tatbiki: Konya Örneği (1645-1750)”, History Studies, Volume 6 Issue 6, December, s. 43-70.
• İKS. (İstanbul Kadı Sicilleri), (2010), İstanbul Mahkemesi, 3 Numaralı Sicil, (H. 1027 / M. 1618), Editör: Çoşkun Yılmaz, Hazırlayanlar: Yılmaz Karaca, Rasim Erol, Salih Kahriman, Fuat Recep, Sabri Atay, Hüseyin Kılıç, Kontrol Eden: Fikret Sarıcaoğlu, İstanbul.
• İKS. (İstanbul Kadı Sicilleri), (2010). Üsküdar Mahkemesi, 51 Numaralı Sicil, (H. 987-988 / M. 1579-1580), Editör: Çoşkun Yılmaz, Hazırlayan: Rıfat Günalan, Kontrol Eden: Feridun Emecen, İstanbul.
• İKS. (İstanbul Kadı Sicilleri), (2011), Eyüb Mahkemesi, 49 Numaralı Sicil, (H. 1054 / M. 1644), Editör: Çoşkun Yılmaz, Hazırlayan: Ayşe Seyyide Adıgüzel, Kontrol Eden: Tahsin Özcan, İstanbul.
• İKS. (İstanbul Kadı Sicilleri), (2011), Hasköy Mahkemesi, 10 Numaralı Sicil, (H. 1085 / M. 1674-1679), Editör: Çoşkun Yılmaz, Hazırlayanlar: Tahsin Özcan, Kontrol Eden: Feridun Emecen, İstanbul.
• İKS. (İstanbul Kadı Sicilleri), (2011), Hasköy Mahkemesi, 5 Numaralı Sicil, (H. 1020-1053 / M. 1612-1643), Editör: Çoşkun Yılmaz, Hazırlayanlar: Baki Çakır, Zeynep Trabzonlu, Halil Kazan, Ayşe Seyyide Adıgüzel, Kontrol Eden: Tahsin Özcan, İstanbul.
• Karakaya, F., (2010), “Tambur”, DİA, C. 39, 2010, s. 553-554.
• Karaslan, A., (2007), 1039-1040 (1629-1630) Yıllarına Ait 61 Numaralı Manisa Şer’iyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Kıvrım, İ., (2009), “Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 8 (1), Gaziantep, s. 231-255.
• Küçük, F., (2013), 14 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili (1080-1081/1669-1670) Değerlendirme ve Transkripsiyon, Konya.
• Pirgon, Y., (2014), “Osmanlı Dönemi Mehteran-ı Tabl-ı Alem Teşkilatına Genel Bir Bakış”, Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli E- Dergi, S. 42, Mart-Nisan.
• Sak, İ. - Solak, İ., (2015), Konya Kadı Sicili (1135-1136 / 1723-1724) Defter 49, Konya.
• Sak, İ., (2006), 47 Numaralı Konya Şer’iye Sicili, (1128-1129/1716-1717), Transkripsiyon ve Dizin, Konya.
• Sak, İ., (2012), 52 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili (1143-1144 / 1730-1731), Transkripsiyon ve Dizin, Konya.
• Sak, İ., ve C. Çetin, (2008), 45 Numaralı, Konya Şer’iye Sicili, (1126 - 1127 / 1714 - 1715), (Transkripsiyon ve Dizin), Konya.
• Sanal, H. (1964), Mehter Musikisi, Bestekâr Mehterler-Mehter Havaları. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Say, A. (2005), Müzik Ansiklopedisi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara.
• Şen, H., (2011), 310 No’lu Şer’iyye Sicil Defteri’ne Göre Tarsus Mahkemesi’nde Görülen Davalar, (H. 1283-1290 / M. 1866-1873), Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
• Tutar, A.Y., (2018), 16 Numaralı Konya Şer’iyye Sicili (1083-1083 / 1672-1673), Değerlendirme ve Transkripsiyon, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Uçan, A. (2000) Geçmişten Günümüze, Günümüzden Geleceğe Türk Müzik Kültürü Müzik Ansiklopedisi, Ankara.
• Yaldır, A. A., (2009), Askeri Müzik Topluluğu Mehter, Geleneksel Kıyafet ve Müzik Enstrümanlarının Plastik Açıdan Seramik Sanat Objelerine Dönüşümü, Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.