Asıl Sayı Sıfatlarıyla Oluşturulan Yer Adlarında Çokluk Ekinin Kullanımı

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 25 - 33, 12.06.2020

Tarık Çelik

Öz

Onomatolojinin ilgi alanına giren yer adları ait olduğu toplumun kültürel yönüne ayna tutan karakteristik özelliğe sahip özel isimlerdir. Bu açıdan kişi adlarına benzer. İnsanoğlunun yaşadığı yer ve onun adıyla sıkı bir ilişkisi tarih boyunca hep olmuştur. İslam medeniyetinde yer adlarının nispet eki alarak kişi adlarıyla beraber kullanılması da bunun bir göstergesidir. Anadolu’da eski medeniyetlerden gelen adlarının bir kısmı Türkçeye uyarlanarak kullanılmaya devam etmiştir. Bunların dışında yer adları verilirken efsaneler, coğrafi şekiller, bitki örtüsü, hayvan adları, kişi adları, dini inanışla ilgili kavramlar gibi pek çok etkenin belirleyici olduğu bilinmektedir. Tarihi kökene sahip bu etkenlerden farklı bir yer adı oluşturma şekli de “asıl sayı sıfatı + isim” yapısıdır. Bu yapıda “asıl sayı sıfat + evler” kullanımı kuruluş özelliği ile dikkat çekmektedir. Asıl sayı sıfatları varlıkların sayısını belirten sıfatlardır. Çokluk eki ise Eski Türkçeden günümüze Türkçenin bütün dönemlerinde, lehçe ve ağızlarda sıklıkla kullanılan bir isim işletme ekidir. Çokluk anlamı taşıdıkları için bu tarz bir kullanımın Türkçenin genel yapısına aykırılık teşkil ettiği söylenebilir ancak söz konusu kullanımın benzerlerine Türkçenin tarihi dönemlerinde de rastlamak mümkündür. Bu haliyle istisnai ve sınırlı olarak kullanılan çokluk eki özellikle grupların adlandırılmasında tercih edilmektedir. Çalışma Türkiye’de yer alan mahalle, köy ve ilçe adlarındaki söz konusu yapıları ele almaktadır. İçişleri Bakanlığının resmi kayıtları esas alınarak 81 ilde bulunan 922 ilçe, 32.166 mahalle ve 18.292 köy adı incelenerek kullanım özellikleri değerlendirilmiştir. İncelemeye konu olan yer adları içinde asıl sayı sıfatları ile oluşturulan yer adlarındaki çokluk ekinin kullanımı ele alınmış ve benzer yapıda olanlar sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yer adları, Asıl Sayı Sıfatı, Çokluk Eki

Kaynakça

• Aksan, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil: Ana Çizgileriyle Dil Bilim (3. Cilt). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Arat, Reşit Rahmet (1979). Kutadgu Bilig. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Banguoğlu, Tahsin (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Baran, Burhan (2006). Orta Türkçede İsim Çekim Eklerinin Kullanılış Şekilleri ve Fonksiyonları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi. Başkan, Özcan (1971). Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 18, 237-251 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38361/444677 Canpolat, Mustafa (1995). Ali Şir Nevayi Lisānü’t-tayr. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Eraslan, Kemal (1999) Mevlana Sekkaki Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ergin, Muharrem (1994). Üniversiteler İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yayınları. Ergin, Muharrem (2011). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Gabain, Annemarie Von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Günday, Hüseyin; Şahin, Şener (2017). Arapça Dilbilgisi Nahiv Bilgisi. İstanbul: Alfa Yayınları. Karahan, Leyla (2017) Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Kemik, Fatih (2003). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Halk Etimolojisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Küçükaşcı, Mustafa Sabri; Yel, Ali Murat (2003) "Mahalle" Maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, 27. Cilt, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 323-326 Özmen, Mehmet (2000). “İsim ve Sıfat Tamlamalarındaki Bozulmalar Üzerine”, Türk Dili, Sayı: 586, s. 354-363 Parlakpınar, Murat (2017). “Nidâî’nin Tenbîhnâme Adlı Eserinde İsim ve Fiil Çekimi”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. /Cilt/Volume:6, Sayı/: 2, Aralık/ 2017 s.293-314 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/393423 Şenel, Mustafa; Önal, Aysun Gündüz (2017). “Yer Adları (Toponimi) Açısından Tarama Sözlüğü”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 36, 152-163. DOI:10.17498/kdeniz.357193 https://dergipark.org.tr/tr/pub/kdeniz/issue/33493/357193 Viney, Brigit; Walker, Elaine; Elsworth Steve (2014). Grammer Practice for Elementary Students. Malaysia: Pearson Education Limited. Yediyıldız, Bahaeddin (1984). “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri”. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. 11-13 Eylül Ankara, s. 25-41. Yılmaz, Hikmet (2003). “Çokluk Eki: “-lar/-ler” Üzerine” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı:15. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/12707/154640 https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx (Erişim Tarihi: 20.03.2020)