Tuhfetü’l-Hasîb’de Geçen Okçuluk Terimleri Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 73 - 80, 12.06.2020

Hasan Çağrı Ölçücü

Öz

Türk tarihine bakıldığında okçuluğun her zaman özel bir yerinin olduğu görülür. Türkler, ok ve yayı ustalıkla kullanarak savaşlar kazanıp büyük zaferler elde ettikleri gibi okçulukla ilgili çok sayıda eser de kaleme almışlardır. Bu eserlerden biri de 18. yüzyılda Osmanlı sahasında Seyyid Halîl Hasîb Efendi tarafından yazılmış olan Tuhfetü’l-Hasîb adlı eserdir. Bu yüzyılda, ateşli silahların savaşlarda kullanımının yaygınlaşmasıyla ok ve yayın savaş aracı olarak kullanımı neredeyse sona ermiştir. Ancak Türkler, sportif amaçlı olarak okçuluk yarışmaları düzenlemeye devam etmişlerdir. Tuhfetü’l-Hasîb’de de esas olarak İstanbul Okmeydanı’nda yapılan bu ok atma yarışmaları anlatılır. Kendisi de bir okçu olan Halîl Hasîb Efendi, bu yarışmalara ilişkin gözlem ve tecrübelerini eserine doğrudan aktarmıştır. Halîl Hasîb Efendi, bunun yanı sıra, kendi döneminden önceki dönemlerde yazılmış olan bazı Osmanlı tarih ve okçuluk risalelerinden de yararlandığını ifade etmektedir. Dolayısıyla eser, hem Türk okçuluk tarihine ışık tutmakta hem Osmanlı dönemi okçuları hakkında kısa kısa bilgiler vermekte hem de dönemin Osmanlı okçuluk terminolojisini önemli ölçüde yansıtmaktadır. Bu yüzden eser, Osmanlı döneminde yazılmış en değerli okçuluk risalelerinden birisi olarak kabul edilebilir. Bu makalede, öncelikle Tuhfetü’l-Hasîb ve Halîl Hasîb Efendi hakkında kısa bir bilgi verilecek ve eserin tespit edilen nüshaları kısaca tanıtılacaktır. Daha sonra, eserde geçen okçuluk terimleri, kökenleri de belirtilerek alfabetik olarak listelenecek ve bunlar hakkında gerekli açıklamalar yapılacaktır. Açıklama yapılırken sözcüğün metin içerisinde kazanmış olduğu anlam baz alınacak ve metinde geçtiği yer açıklama sonunda gösterilecektir. Sonuç bölümünde ise, bu terimlerle ilgili olarak yaptığımız birtakım değerlendirmelere yer verilecek ve Türkçenin okçuluk alanında kendi söz varlığını büyük ölçüde oluşturmuş bir dil olduğu ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tuhfetü’l-Hasîb, okçuluk terimleri, Osmanlı okçuluğu, Halîl Hasîb Efendi

Kaynakça

• Abdullah el-Kâtip, (2019), Tezkire-i Rumât (Atıcılar Tezkiresi), İ. A. Yüksel ve A. T. Betin (Haz.), İstanbul, Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Devellioğlu, F., (2004), Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gülensoy, T., (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara, TDK Yayınları.
• Kunter, H. B., (1942), “Atıcılar Kanunnamesi”, Tarih Vesikaları, II/10, 253-274.
• Mustafa Kânî Bey, (2010), Telhîs-i Resâilât-ı Rumât-Okçuluk Kitabı, K. Yavuz ve M. Canatar (Haz.), İstanbul, Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Ölçücü, H. Ç., (2014), Tuhfetü’l-Hasîb (İnceleme-Metin-Dizin), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şemseddin Sami, (2010), Kamus-ı Türkî, P. Yavuzarslan (Haz.), Ankara, TDK Yayınları.
• Temizkan, A. ve Sunar, R. E. (2015). “Dedem Korkut Kitabındaki Silah Terminolojisi Üzerine Bir İnceleme”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/2, 15-28.
• Türk Dil Kurumu, (2011), Türkçe Sözlük, Ankara, TDK Yayınları.
• Uçar, İ., (2013), Kavâidü’r-Remy (Ok Atıcılığının Kuralları), Ankara, Mucize Yayınları.
• Uçar, İ., (2015), “Divânu Lugâti’t-Türk’te Yer Alan Okçuluk Terimleri ve “yük-yüŋ” Sözcüklerinin Kullanımı Üzerine, The Journal of Academic Social Science Studies, 38, 85-90.
• Yastı, M., (2016), Umdetü’l-Mütenâzilîn (Okçuluğun İlkeleri), Konya, Palet Yayınları.
• Yücel, Ü., (2015), Türk Okçuluğu, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.