Types in the Divan of Gelibolulu Sürûrî

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 238 - 250, 30.12.2022

Oğuz Yıldırım

https://doi.org/10.47948/efad.1170664

Öz

Classical Turkish poetry; It is the product of a literature rich in resources, materials and content. Within the tradition of poetry that contains these products, especially in the divans, the personal staff consists of certain types that have passed through the centuries and become stereotypes. Types are symbols of real-life people with idealized aspects. In addition, types represent distinctive behaviors that manifest themselves in the ongoing life of society. Types are divided into two as imaginative/imaginative and representative types. Mentioned imaginative/mystical types are defined as arif, lover, bende, geda, dervish, Ferhad, Şirin, kamil, Leyla, Mecnun, murshid, rind, saki, canan, sufi, agyar, zahid. The representative types appear as nightingale, rose, şem', propeller. Understanding a text correctly and identifying and presenting the treasure in it is one of the most important tasks of researchers. In this context, there are many metaphors and symbols waiting to come to light in order to create a literature study in order to contribute to the present day of classical Turkish poetry. In addition to researching the metaphors and symbols that will be included in this literature study, examining the type and personality, which is one of the important building blocks used in creating a literary text, will make it easier to master that text and will put the literature study on a more solid ground. In our study, the types in the Divan of Süruri from Gallipoli, one of the 16th century poets, were determined. General information about the types in the study has been presented, and then an annotation effort has not been made in the sample couplets in which the types are included in order to avoid repetition.

Anahtar Kelimeler

Gelibolulu Sürûrî, Klâsik Türk Şiiri, Tip, Dîvân.

Gelibolulu Sürûrî Dîvânı’nda Tipler

Öz

Klâsik Türk şiiri; kaynak, materyal ve içerik açısından zengin bir edebiyatın ürünüdür. Bu ürünleri içerisinde barındıran şiir geleneği içerisinde özellikle de dîvânlarda yer alan şahıs kadrosu, asırların süzgecinden geçerek klişeleşmiş belirli tiplerden ibarettir. Tip, gerçek hayatta var olan kişilerin idealleştirilmiş yönleriyle kurgulanmış sembolleridir. Ayrıca tipler, toplumun süregelen yaşantısı içinde kendini gösteren belirgin davranışları temsil eder. Tipler kendi içinde tahayyüli/ tasavvuri ve temsili tipler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bahsi geçen tahayyüli/tasavvuri tipler: ‘ârif, âşık, bende, gedâ, dervîş, Ferhâd, Şîrîn, kâmil, Leylâ, Mecnûn, mürşîd, rind, sâkî, cânân, sûfî, ağyar, râkîb, zâhid olarak tanımlanmaktadır. Temsili tipler ise: bülbül, gül, şem’, pervâne olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir metni doğru anlayabilmek ve içerisindeki hazineyi tespit edip sunmak araştırmacıların en önemli görevlerinden biridir. Bu bağlamda klâsik Türk şiirinin günümüze katkı sağlamak için literatür çalışmasını oluşturabilmek adına gün yüzüne çıkmayı bekleyen birçok mazmun ve remizi bulunmaktadır. Bu literatür çalışmasının içerisinde yer alacak mazmunların ve remizlerin araştırılmasının yanında edebî bir metni oluşturmada başvurulan yapı taşlarından biri olan tip ve kişilik bahsinin irdelenmesi, o metne hâkim olmayı daha kolay hale getirecek ve literatür çalışmasını daha sağlam bir zemine oturtacaktır. Çalışmamızda 16. yüzyıl şairlerinden Gelibolulu Sürûrî’nin Dîvânı’nda yer alan tipler tespit edilmiştir. Çalışmada yer alan tipler hakkında genel bilgiler sunulmuş ve eser içerisinde yer alan tiplerin beyitlerdeki özellikleri sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gelibolulu Sürûrî, Klâsik Türk Şiiri, Tip, Dîvân.

Kaynakça

• Akkuş, M. (1996). Nef’î Divanı’nda Tipler ve Kişilikler. Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Akkuş, M. (2006). Klasik Edebiyatta Tipler. T. S. Halman, vd. (Ed.), Türk Edebiyatı Tarihi (C. 2) içinde, (ss. 393-402). İstanbul.
• Aslan, Ü., Taş, H. & Zülfe, Ö., (2018). Osmanlı Edebiyatının 300’ü. Ankara, Otto Yayınları.
• Belge, M. (1994). Edebiyat Üzerine Yazılar. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul, Ziraat Grup.
• Coşkun Serdaroğlu, V. (2017). Zâtî Divanı’na Göre 16. Yüzyılda Sosyal Hayat. İstanbul, Erdem Yayınları.
• Erol, T. (2009). Klasik Türk Şiirinde Derviş Tipi. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (17), 349-370.
• Gerek, K. (2020). Hüdâyî Divanında Tipler ve Şahsiyetler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Güleç, İ. (2001). Gelibolulu Musluhiddin Sürûri Hayatı Kişiliği Eserleri ve Bahrü’l Maârif İsimli Eseri. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 21 (21), 212-236.
• Güleç, İ. (2010). Sürûrî. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 38, ss. 170-172). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• İspir, M. (2017). Münîrî’nin Gülşen-i Ebrâr ve Maden-i Esrâr Mesnevisi’ndeki Tipler ve Kişilikler. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), II (3), 13-44.
• Kınalızâde Hasan Çelebi. (1978). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. (C. 1, İ. Kutluk, Haz.). Ankara, TTK Yayınları.
• Kurnaz, C. (1992). Bülbül. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 6, ss. 485-486). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kurnaz, C. (1995). Ferhâd. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 12, ss. 383). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Menteşe, M. (2020). Sünbülzâde Vehbî Divanı’nda Tipler. Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, (22), 189-221.
• Menteşe, M. (2021). Klasik Türk Şiirinde Divanıhümayun Tip ve Kişilikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Düzce Üniversitesi, Düzce.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara, Akçağ Yayınları.
• Pala, İ. (2007). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul, Kapı Yayınları.
• Şentürk, A. A. (1995). Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler I. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, XV, 1-91.
• Şentürk, A. A. (1996). Klasik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî Yahut Zâhid Hakkında. İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Uludağ, E. (2019). Salih Baba Divanında Tipler ve Kişilikler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 912-987.
• Uludağ, E. (2021). Tip ve Kişilikler Açısından Fuzûlî Divanı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 70, 149-224.
• Uludağ, S. (1991). Ârif. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 3, ss. 361-362). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul, Marifet Yayınları.
• Ünver, N. (2020). Gelibolulu Sürûrî Divanı. Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yazıcı, T. (1994). Dervîş. TDV İslâm Ansiklopedisi. (C. 9, ss. 188-190). Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Zavotçu, G. (2006). Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü. Ankara, Aydın Kitabevi.