Kırgızistan’da Yoksulluk ve Yoksulluk Çalışmaları

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 81 - 108, 30.06.2023

Ali Ünal

https://doi.org/10.47948/efad.1251076

Öz

1980’lerde sosyal, kültürel ve ekonomik değişimlerle birlikte ön plana çıkmaya başlayan yoksulluk olgusu ulusal hükümetler, çeşitli uluslararası kuruluşlar (Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler vb.) ve bazı sivil toplum kuruluşları tarafından daha detaylı bir şekilde araştırılmaya başlanmıştır. Özellikle Dünya Bankası, yaptığı yoksulluk çalışmaları ve yoksulluğa getirdiği tanımlarla belirleyici bir konuma sahip olmuştur. Dünya Bankası gibi Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) da 1990’dan itibaren yaptığı çalışmalar ve yayınladığı raporlarla yoksulluk konusuyla yakından ilgilenmiş ve yoksullukla mücadelede bazı ulusal hükümetlerle işbirliği yaparak yoksulluğun azaltılması için ciddi çabalar sarf etmiştir. 1990’lı yıllarda akademik literatürde daha fazla yer bulmaya başlayan yoksulluk çalışmaları Kırgızistan’da Sovyetler Birliği döneminde mevcut olsa da sistematik olarak bağımsızlık sonrası 1996’lı yıllardan başlayarak yürütülmeye başlanmıştır. Sovyetler Birliği sonrası ülkede meydana gelen sosyal, siyasi, ekonomik ve kültürel değişimlerin bir yansıması olarak Kırgızistan, bağımsızlıktan bu yana yoksulluk olgusunu iyiden iyeye hisseden ülkeler arasında yer almaktadır. Kırgızistan’da yoksulluk analizi yöntemleri genel olarak parasal göstergeler (hanelerin parasal gelirleri ve gideri, asgari geçim, halkın yoksulluk düzeyi vs.), parasal olmayan göstergeler (sağlık ve beslenme, çocuk yoksulluğu ve beslenmesi, eğitim yoksulluğu vs.) dahilinde Kırgız Cumhuriyeti ulusal çok boyutlu yoksulluk endeksi kapsamında (parasal yoksulluk, eğitim, gıda güvenliği, yaşam koşulları, sağlık) değerlendirilmektedir. 2004 yılından bu yana yoksulluğun ölçümünün resmî yöntemi olarak hanelerin tüketim harcamaları esas alınmaktadır. 2021 verilerine göre ülkede kişi başına aylık ortalama gelir 6 647,8 somdur (79,1$). Dünya Bankasının 2018 yılındaki uluslararası yoksulluk sınırını günlük 3,2$ olarak hesaplanmıştır. Bu sınıflandırma hâliyle Kırgızistan’ın uluslararası yoksulluk sınırı altında yaşadığını göstermektedir. 2021 yılı verilerine göre ülkede 2 244 310 kişi yoksul, 407 118 kişi aşırı yoksul (6,0) kategorisindedir. Ülke geneli yoksulluk oranı %33,3 seviyesindedir. Göçmen işçilerin döviz transferleri hariç tutulduğunda, ülkedeki yoksulluk seviyesinin ortalama %33,3’ten %42,8’e çıkacağı belirtilmektedir. Günlük kilo kalori değeri 2240,2’dir. Bölgeler arası yoksulluk farkı fazla olmakla birlikte ülkenin başkenti Bişkek’te bu oran 35,8’lere kadar yükselmektedir. Son zamanlarda kent yoksulluğu yanı sıra çocuk yoksulluğu da belirgin olarak kendini göstermektedir. Bahsi geçen makalede, yoksulluk kavramı çerçevesinde yapılan çalışma ve araştırmaların genel seyri çizilerek bağımsızlıktan bu yana Kırgızistan’ın geçirmiş olduğu otuz yıllık toplumsal süreçler yoksulluk çalışmaları kapsamında ele alınırken Kırgızistan’daki yoksulluk hâlleri (yoksulluk düzeyi, cinsiyet ve çocuk yoksulluğu, kırsal ve köy yoksulluğu, kilo kalori ve ürün tüketimi vs.) istatiksel verilerin ışığında değerlendirilmektedir. Sonuç olarak bağımsızlık sonrası Kırgızistan’ın içinde bulunduğu yoksulluk sarmalının temelinde yaşadığı toplumsal olaylar, siyasi istikrarsızlık ve ekonomik buhranların etkisinden bahsedilebilir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Yoksulluk çalışmaları, Yoksulluk sınırı, Yoksulluk düzeyi, Yoksulluk çeşitleri

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Poverty and Poverty Studies in Kyrgyz Republic

Öz

The concept of poverty has come to the forefront, with the social, cultural, and economic changes that started in the 1980s. Poverty has begun to be studied in more detail by national governments, various international organizations (World Bank, United Nations, etc.), and some non-governmental organizations. In particular, it has a strong position in poverty with the poverty studies carried out by the World Bank and the definitions it has brought to poverty. Like the World Bank, the United Nations Development Program (UNDP) has been closely interested in the problem of poverty with its studies and reports since 1990. It has made serious efforts to reduce poverty through cooperation with some national governments in the fight against poverty. Although poverty studies, which started to find more place in the academic literature in the 1990s, were available in Kyrgyzstan during the Soviet period, they began to be carried out systematically in 1996, after gaining independence. As a reflection of the social, political, economic, and cultural changes that took place in the country with the collapse of the Soviet Union, Kyrgyzstan is among the countries that have felt the poverty phenomenon quite severely, since becoming independent. Poverty analysis methods in Kyrgyzstan generally include monetary indicators (Monetary income and expenditures of households, subsistence minimum, poverty level of the population, etc.), and non-monetary indicators (health and nutrition, child poverty and nutrition, education poverty, etc.), multidimensional poverty index (monetary poverty, education, food security, living conditions, health). Since 2004, household expenditures (personal consumption level) have been used as the official method of measuring poverty. According to 2021 data, the average monthly income per capita in the country is 6 647.8 soms ($79.1). The World Bank's adjustment of the international poverty line (minimum consumption level) in 2018 was calculated as $3.2 per day. With this classification, it is seen that Kyrgyzstan lives under the international poverty line. According to the data for 2021, 2 244 310 individuals in the country are poor, and 407 118 individuals are extremely poor (6.0). The nationwide poverty rate is 33.3. Excluding the money transfers of migrant workers, it is stated that the poverty level in the country will increase from 33.3% to 42.8% on average. The daily calorie value is 2240.2. Although the poverty gap between the regions is high, this rate rises to 35.8 in Bishkek, the capital of the country. In addition to urban poverty, child poverty has also increased recently. The article discusses the general course of the studies and researches carried out within the framework of the concept of poverty and the 30-year social processes that Kyrgyzstan has gone through since independence within the framework of poverty studies, while the poverty levels in Kyrgyzstan (poverty level, gender and child poverty, rural and village poverty, calorie and product consumption) are evaluated in the light of statistical data. As a result, it can be mentioned that the social events, political instability and economic depressions that Kyrgyzstan experienced on the basis of the poverty spiral after independence.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyzstan, Poverty studies, Poverty line, Poverty level, Types of poverty

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Ak, M. (2016). Toplumsal bir olgu olarak yoksulluk. Akademik Bakış Dergisi - Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, (54), 296-306.
• Aksan, G. (2012). Yoksulluk ve yoksulluk kültürünün toplumsal görünümleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 9-19.
• Aktan, C. C. & Vural, İ. Y. (2002). Yoksulluk: terminoloji, temel kavramlar ve ölçüm yöntemleri. C. C. Aktan (Ed.), Yoksullukla mücadele stratejileri içinde (ss. 39-69). Ankara: Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu.
• Arabacı, R. Y. (2017). Yoksulluğun kavramsal çerçevesi. E. İslamoğlu, M. Ç. Özdemir (Ed.), Gelir dağılımı ve yoksulluk içinde (ss. 143-159), Ankara, Seçkin Yayıncılık.
• Arabacı, Y. R. (2019). Dünya Bankasının yeni uluslararası yoksulluk sınırları ve küresel yoksulluğun yeniden değerlendirilmesi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9 (1), 123-140.
• Arpacıoğlı, Ö. & Yıldırım, M. (2011). Dünyada ve Türkiye‟de yoksulluğun analizi. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 4 (2), 60-76.
• Belek, S. (1993). Kızıl Kırgız Tarıhı. (2. B.). Bişkek, Uçkun.
• Beşirli, H. & Ünal, A. vd., (2017), Kırgızistan’da göç ve göçün nedenleri üzerine değerlendirmeler. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 227-240.
• Buğra, A. (2016). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye‟de sosyal politika. (8. B.). İstanbul, İletişim Yayınları.
• Çalışkan, Ş. (2010). Türkiye’de gelir eşitsizliği ve yoksulluk. Sosyal Siyaset Konferansları, 59 (2), 89–132.
• Çelik, K.,Vural, İ. Y. & Tuncer, G. (2017). Dünya’da ve Türkiye’de yoksulluğun genel görünümü: 2002 sonrası döneme ilişkin bir değerlendirme. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 41-79.
• Doğan, E. (2014). Türkiye’de yoksulluğun ölçülmesi. Yayınlanmamış T.C. Kalkınma Bakanlığı Uzmanlık Tezi. T.C. Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
• Edilova, M. (1998). Tranzittik koomdogu elet cakırçılıgı cana öspürüm baldar. Bişkek, Kırgızstan.
• Edilova, M. (2000). Cakırçılık sotsialdık körünüş (Ötkööl mezgildegi Kırgızstandın misalında). Bişkek, KR İUAnın Basmakanası.
• Fahrutdinova, Y. & Husnutdinova, L. M. (2011). Bednost v strukture pokazateley kaçestva jizni naseleniya. Ekonomiçeskiye Hauki, (12), 78-82.
• Gül, H. & Şen, B. (2018). Yoksulluk: tanım, olgu ve yaklaşımlar. M. Ö. Taşkesen & B. Şen (Ed.), Yoksulluk ve sosyal hizmet içinde (ss. 11-30). Konya, Eğitim Yayınevi.
• İsaev, K. (2013). Bağımsızlık yolunda Kırgızistan geçmiş yirmi yıla ilişkin sosyal ve siyasal döngüler (Haz. A. Ünal). Çankırı, ÇAVSAM.
• Kabaş, T. (2009). Gelişmekte olan ülkelerde yoksulluğun nedenleri ve yoksullukla mücadele yolları. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Kırgız Mamlekettüülügü: Kılımdardın Statistikası (2003). Bişkek, Kırgız Respublikasının Ulstatkomu.
• Kırgız Respublikasında korruptsiyaga karşı arakettenüü cna anın sebepterin coyuu boyunça mamlekettik strategiya. 10.06.2023 tarihinde http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ky-kg/430235 adresinden erişildi.
• Lewis, O. (1969). Culture of Poverty. In Moynihan, Daniel P. (ed.). On Understanding Poverty: Perspectives from the Social Sciences içinde (pp. 187–220), New York, Basic Books.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü ( O. Akınay & D. Kömürcü, Çev.). Ankara, Bilim Sanat Yayınları.
• Masleev, A.G. (2001). Bednost kak sotsialnoye yavleniye. Yekaterinburg, İzdatelstvo Uralskogo Universiteta.
• Musaeva, A. (2019). Kamuda çalışan eğitimcilerin yoksulluk düzeyinin ölçülmesi: Bişkek örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, Bişkek.
• Rimaşevskaya, N. M. (2004). Bednost i marginalizatsiya naseleniya. Sostsiologiçeskiye İssledovaniya (4), 33-44.
• Sıçeva, V. S. (1996). İzmereniye urovnya bednosti: İstoriya voprosa. Sotsis, (3), 141-149.
• STATKOM. 2021-cıldagı Kırgız Respublikasındagı kalktın kedeyçilik denggeeli. 17.09.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/publications/uroven-bednosti-v-kyrgyzskoj-respublike/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Aymak boyunça cana cınısı boyunça caşka çeyinki ölgön baldardın sanı, 15.11.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/opendata/category/5270/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Himiyalık kuramı boyunça adam başına eseptelgen tamaktanuunun ortoço sutkalık kaloriyaluulugu, 25.12.2022 tarihinde http://stat.kg/kg/statistics/uroven-zhizni-naseleniya/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Irımkaylardın Ölümü, 17.11.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/statistics/naselenie/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Kalktın adam başına eseptegende produktulardı kerektöö, 20.11.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/statistics/uroven-zhizni-naseleniya/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Kedey kalktın sanı, 24.11.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/statistics/uroven-zhizni-naseleniya/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Kırgız Respublikasındagı cakırçılık denggeel, 27.12.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/publications/uroven-bednosti-v-kyrgyzskoj-respublike/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Kireşeler boyunça maalımdama maalımattar, 29.12.2022 tarihinde http://stat.kg/kg/statistics/uroven-zhizni-naseleniya/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Ölümdün sebepterinin klasstarı cana aymaktar boyunça kalktın ölümü. 20.10.2022 tarihinde http://www.stat.kg/kg/statistics/naselenie/, adresinden erişildi.
• STATKOM. Projitoçniy minimum dlya osnovnih sotsialno-demografiçeskih grupp naseleniya za 2021 g., 30.11.2022 tarihinde http://www.stat.kg/ru/living-wage/ adresinden erişildi.
• STATKOM. Sredneduşevoy dohod domaşhih hozyaystv, 15.10.2022 tarihinde http://stat.kg/ru/statistics/uroven-zhizni-naseleniya/ adresinden erişildi.
• STATKOM. Statistiçeskiy yejegodnik Kırgızskoy Respubliki 2016-2020 (2021). Bişkek. Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven bednosti naseleniya Kırgızskoy Respublike v 2021 g., 5.12. 2022 tarihinde http://www.stat.kg/ru/publications/uroven-bednosti-v-kyrgyzskoj-respublike/ adresinden erişildi.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2002-2006 (2007). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki. 15.09.2022 tarihinde http://www.stat.kg/ru/publications/uroven-zhizni-naseleniya-kyrgyzskoj-respubliki/ adresinden erişildi.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2003-2007 (2008). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2005-2009 (2010). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2006-2010 (2011). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2007-2011 (2012). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2009-2013 (2014). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2010-2014 (2015). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2011-2015 (2016). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2013-2017 (2018). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2015-2019 (2020). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2016-2020 (2021). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• STATKOM. Uroven jizni naseleniya Kırgızskoy Respubliki 2017-2021 (2022). Bişkek, Natsionalnıy Statistiçeskiy Komitet Kırgızskoy Respubliki.
• Şenses, F. (2017). Küreselleşmenin öteki yüzü yoksulluk, (8. B.). İstanbul, İletişim Yayınları.
• Taşğın, N. Ş. (2017). Yoksulluk insan hakları ve sosyal hizmetler. Ankara, Nika Yayınevi.
• Türkdoğan, O. (1977). Yoksulluk kültürü. İstanbul, Dede Korkut Yayınları.
• UNDP (2022). Human development report 2021/2022. 25.01.2023 tarihinde https: //www.undp.org/tr/turkiye/publications/2022-insani-gelisme-raporu adresinden erişildi.
• Uzun, H. (2018). Yoksulluğun toplumsal yansımaları. G. Cerev & B. Yenihan (Ed.) Yoksulluk farklı boyutlarıyla içinde (ss. 83-98). Bursa, Dora Yayıncılık.
• Ünal, A. (2022). Bağımsızlık sonrası Kırgızistan’da nüfus ve demografik yapının dönüşümü. K. Şahin, S. Kol vd. (Ed.) 20. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı (18-22 Ekim 2022 Bişkek) içinde (ss. 111-128), https://turkkongre.com/Dosya/arsiv/2022/2022_20_turkkongre_tam_metin_bildiri_kitabi.pdf adresinden erişildi.
• Voronkova, O. B. (2007). Podhodı k opredeleniyu i izmereniyu bednosti. Ekonomiçeskiy Vesnik Rostovskogo Gosudarstvennogo Universiteta, (3), 147-154.